Golpe de Estado en Irán de 1953

O golpe de Estado en Irán de 1953 (tamén coñecido nos arquivos da CIA como Operación Ajax) foi unha operación orquestrada polo Reino Unido e os Estados Unidos para derrocar o goberno democraticamente electo do primeiro ministro Mohammed Mosaddeq e o seu gabinete. Grazas ao labor de Kermit Roosevelt, que traballaba para a CIA nunha operación encuberta, subornouse a distintos cargos das administracións iranianas, o que facilitou o golpe. Segundo a BBC, Gran Bretaña, motivada polo risco de perder o seu control sobre os campos petrolíferos iranianos, financiou os subornos concedidos a oficiais do exército, medios de comunicación e outros. O proxecto para derrubar o goberno iraniano recibiu, nas comunicacións dos gobernos británico e estadounidense, o nome de Operation Ajax (oficialmente TP-AJAX). O golpe de Estado finalmente logrouse o 19 de agosto de 1953 polo que Mohammad Reza Pahlavi recuperou a posición dominante na política iraniana.

Golpe de Estado iraniano de 1953
Soldados iranianos rodeando o Parlamento en Teherán
Data 15-19 de agosto de 1953 Lugar Irán Resultado Derrocamento do primeiro ministro Mohamed Mossadegh Xeneral Fazlollah Zahedi, nomeado como primeiro ministro do goberno militar despois do golpe por Mohammad Reza Shah Pahlavi. Aumento do poder da monarquía en relación ao goberno electo. Irán convértese nunha "zona tapón" contra a expansión soviética de Oriente Medio. Período de descontento entre os iranianos, que culmina na Revolución Iraniana. Casus belli Control do petróleo iraniano por parte de Gran Bretaña co apoio dos Estados Unidos.
Belixerantes
Gobernos insurxentes Goberno de Irán	Gobernos insurxentes Casa de Pahlavi Secretaría: Estados Unidos Reino Unido
Líderes
Mohammad Mosaddegh (rendido) Gholam Hossein Sadighi (prisioneiro de guerra) Hossein Fatemi (executado)	Mohammad Reza Pahlavi Fazlollah Zahedi Nematollah Nassiri (prisioneiro de guerra) Shaban Jafari Dwight Eisenhower Allen Dulles Kermit Roosevelt, Jr. Winston Churchill Anthony Eden John Alexander Sinclair Shapoor Reporter
Forzas en combate
Faccións da Armada Imperial Iraniana	Central Intelligence Agency Secret Intelligence Service Faccións da Armada Imperial Iraniana Garda Imperial Iraniana
Baixas
Mortes 200—300 mortos	Referencias

Orixes

A idea de derrocar a Mosaddeq foi concibida polo goberno británico. Estes pediron apoio ao presidente Harry S. Truman que con todo negouse a axudarlles. Os británicos recuperaron a idea en 1953, sendo presidente dos Estados Unidos Dwight D. Eisenhower. A nova administración mostrouse de acordo a intervir en Irán.

Mosaddeq decidiu que Irán debía obter beneficios dos seus campos petrolíferos e iniciou a nacionalización da industria petrolífera que era controlada naquel entón pola Anglo-Iranian Oil Company (máis tarde chamada British Petroleum Company). Gran Bretaña sinalou que Irán estaba a violar os dereitos das compañías e incentivou o boicot mundial ao petróleo iraniano, o que produciu unha crise económica nese país.

Contexto

Desenvolvemento da industria petrolífera

Durante o apoxeo do Imperio británico, Mozaffareddín Shah Qayar, o Shah de Irán, logrou aliviar as débedas que contraeu cos británicos mediante a concesión, por sesenta anos, do dereito a buscar petróleo no territorio iraniano. Finalmente, esta concesión entregouse a William Knox D'Arcy en maio de 1901. Isto colocou os británicos nunha posición vantaxosa con respecto aos rusos na zona do Cáucaso e Oriente Medio.

D'Arcy obtivo petróleo en maio de 1908, conseguindo así a primeira explotación petrolífera significativa en oriente. Debido a problemas financeiros, a Burmah Oil Company fíxose co control do xacemento.

A compañía creceu lentamente até a primeira guerra mundial, cando a súa importancia estratéxica levou o goberno británico a nacionalizar a produción de petróleo iraniano durante un breve período, converténdose esta explotación na principal fonte de combustible para a Royal Navy durante a guerra, o que facilitou a derrota dos Imperios Centrais. Durante este período, os británicos ocuparon puntos estratéxicos do país. Esta situación deu pé a numerosas tensións internas.

Cambio de poder

Tras o fin da guerra, devanditas tensións agraváronse, vindo motivadas en gran parte polos desacordos sobre a xestión do petróleo. Ante isto, os británicos patrocinaron en 1921 un golpe de Estado que levou ao poder ao xeneral Reza Khan, o cal foi proclamado Shah polo parlamento iraniano en 1925, tras a deposición de Ahmad Shah Qajar, asumindo o nome de trono de Reza Shah Pahlavi. O novo Shah gobernou con man de ferro, reprimindo violentamente toda oposición; á vez que impulsaba grandes programas de modernización do país, até entón un dos máis pobres do mundo. Entre os opoñentes encarcerados estaba un político chamado Mohammad Mossadeq, que por mor daquilo se converteu en fervoroso partidario da nacionalización do petróleo iraniano. Reza Shah, aínda que tentou manter certa independencia dos intereses petrolíferos británicos, non o conseguiu, tendo que renovar a concesión á Compañía Petrolífera Anglo-Persa, renombrada Compañía Petrolífera Anglo Iraniana en 1935 tras o cambio de denominación do país de Persia a Irán.

Habitantes de Teherán celebrando o golpe.

Guerra mundial e novo cambio de poder

En 1941, unha coalición militar formada polo Exército Vermello e forzas do Imperio Británico invadiron Irán, ao que Reza Shah declarara neutral. Dita invasión buscaba asegurar as subministracións petrolíferas e o ferrocarril transiranio, vital para facilitar subministracións á URSS. Reza foi entón exiliado á forza e deposto polos británicos, sendo substituído polo seu fillo Mohammad Reza Pahlavi. Por mor da debilidade do novo Shah, que contrastaba vivamente co seu pai, restableceuse un goberno democrático no país. Ao final da guerra, tras un intento da URSS de manter o control, Irán recobrou a súa independencia plena. A ocupación rusobritánica causara un crecemento do nacionalismo no país, que buscaba reducir a inxerencia estranxeira e lograr que os cuantiosos beneficios petrolíferos revertesen no país. Gran Bretaña tentaba manter a súa posición, pero os Estados Unidos eran partidarios de afastarse dos intereses coloniais británicos, e de feito, favoreceron en Arabia Saudita un novo acordo petrolífero prexudicial para os intereses do Reino Unido.

Golpe de estado

O primeiro ministro iraniano Mohammad Mosaddegh bicando a man de Mohammad-Rezā Shāh Pahlavi.

O golpe de Estado tivo lugar en Irán entre o 15 e 19 de agosto de 1953 motivado polo control do petróleo iraniano por parte de Gran Bretaña e con apoio dos Estados Unidos de América e impulsado polo sah iraniano Mohammad Reza Pahlavi e as axencias de intelixencia Central Intelligence Agency e Secret Intelligence Service (MI6). Foron moitos os comandantes e líderes implicados no golpe, entre outros: Mohammad Mosaddegh, Gholam Hossein Sadighi, Hossein Fatemi, por parte do goberno previo, Fazlollah Zahedi, Nematollah Nassiri... por parte do goberno resultante. Enfrontáronse, pois, o goberno iraniano de Mosaddegh, primeiro ministro de Irán, cuxa forma de goberno era unha monarquía constitucional, e a dinastía ou casa de Pahlavi, cuxa secretaría pertencía aos Estados Unidos de América e Gran Bretaña e a forma de goberno que defendían era a monarquía absoluta.

As unidades ou forzas involucradas no combate foron faccións da Armada Imperial Iraniana no bando do goberno de Mosaddegh, así como a CIA, o MI6 e faccións da Armada Imperial Iraniana como o é a Garda Imperial Iraniana no bando do goberno de Pahlavi.

Resultado

O resultado do golpe de Estado foi o derrocamento do goberno previo de Mosaddegh por parte do goberno resultante de Pahlavi, quen nomeou o Xeneral Fazlollah Zahedi como primeiro ministro do goberno militar despois do golpe de Estado e quen tomou e aumentou o seu poder e o de toda a monarquía do goberno electo en xeral. Irán converteuse nunha "zona tapón" contra a expansión soviética de Oriente Medio e orixinouse un período de descontento popular entre os iranianos, que pronto culminou na Revolución iraniana. Ademais, o golpe de Estado iraniano ocasionou numerosas perdas civís, aproximadamente entre duascentas e trescentas vítimas e unha morea de feridos en combate.

Na cultura popular

Dirixida por Hasan Fathi e escrita conxuntamente co dramaturgo e profesor de universidade Naghmeh Samini, Shahrzad TV show é a historia dun amor roto como resultado dos sucesos do golpe de 1953 que derrocaron o primeiro ministro democraticamente elixido, Mohammad Mosaddeq.

Véxase tamén

Bibliografía

• Abrahamian, Ervand (1982). Iran Between Two Revolutions. Princeton University Press.
• Dorril, Stephen. Mi6: Inside the Covert World of Her Majesty's Secret Intelligence Service ISBN 978-0-7432-0379-1
• MI6: Fifty Years of Special Operations. Londres: Fourth Estate. ISBN 1-85702-701-9
• Dreyfuss, Robert (2005). Devil's Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam. Henry Holt and Company.
• Elm, Mostafa (1994). Oil, Power and Principle: Iran's Oil Nationalization and Its Aftermath. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-2642-8
• Elwell-Sutton, L. P. (1955). Persian Oil: A Study in Power Politics. Londres: Lawrence and Wishart Ltd. Reimpreso en 1976 por Greenwood Press. 978-0837171227
• Farmanfarmaiyan, Manuchihr e Farmanfarmaian, Roxane (2005). Blood and Oil: A Prince's Memoir of Iran, from the Shah to the Ayatollah. Random House.
• Gasiorowski, Mark J. (1991). U.S. Foreign Policy and the Shah: Building a Client State in Iran. Cornell University Press.
• Gasiorowski, Mark J., Editor; Malcolm Byrne (Editor) (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-3018-0. 
• Gasiorowski, Mark J. (August 1987). "The 1953 Coup D'etat in Iran". International Journal of Middle East Studies 10 (3): 261–286. JSTOR 163655. 
• Gendzier, Irene (1999). Notes From the Minefield: United States Intervention in Lebanon and the Middle East, 1945–1958. Westview Press. ISBN 978-0-8133-6689-0
• Heiss, Mary Ann (1997). Empire and Nationhood: The United States, Great Britain, and Iranian Oil, 1950–1954. Columbia University Press. ISBN 0-231-10819-2
• Kapuscinski, Ryszard (1982). Shah of Shahs. Vintage. ISBN 0-679-73801-0. 
• Kinzer, Stephen (2003). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. John Wiley & Sons. ISBN 0-471-26517-9. 
• Kinzer, Stephen (2006). Overthrow: America's Century of Regime Change from Hawaii to Iraq. Henry Holt and Company. ISBN /9780805082401.
• McCoy, Alfred (2006). A Question of Torture: CIA Interrogation, from the Cold War to the War on Terror. Metropolitan Books.
• Rashid, Ahmed (2010). Taliban: Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia. Yale University Press. ISBN 978-0-300-16368-1
• Roosevelt, Kermit, Jr. (1979). Countercoup: The struggle for the control of Iran. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-053590-9. 
• Weiner, Tim (2007). Legacy of Ashes: The History of the CIA. Doubleday. ISBN 978-0-307-38900-8
• Wilber (1954). "Clandestine Service History: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, Nov. 1952 – 1953" [CIA] CS Historial Paper 208. Marzo.
• Behrooz, Maziar (August 2001). "Tudeh Factionalism and the 1953 Coup in Iran". International Journal of Middle East Studies 33 (3): 363–382. JSTOR 259456. doi:10.1017/S0020743801003026. 
• Wilford, Hugh (2013). America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. ISBN 9780465019656. 

Ligazóns externas

• Dr. Mohammad Mosaddeq: Symbol of Iranian Nationalism and Struggle Against Imperialism by the Iran Chamber Society, (en inglés).
• "CIA Clandestine Service History, “Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, November 1952-August 1953” March 1954, by Dr. Donald Wilber, Summary". Arquivado dende o orixinal o 25 de febreiro de 2015. Consultado o 9 de marzo de 2021. 
• 1953 Coup in Iran by Professor Ervand Abrahamnian Science & Society, Vol. 65, No. 2, Summer 2001, 182–215, (en inglés).
• The Secret CIA History of the Iran Coup, 1953, (en inglés).
• Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran, (en inglés).
• Review of All the Shah's Men by CIA staff historian David S. RobargeArquivado 13 de maio de 2009 en Wayback Machine., (en inglés).
• From The Archives: The 1953 Iranian Coup. Fotos, (en inglés).