Exexese

A esexese ou exexese, do grego clásico ἐξήγησις (exḗgēsis 'explicación', 'exposición'), e este de ἐξηγέομαι (exēgéomai 'guiar', 'dirixir', 'interpretar') á súa vez tirado de ἐξ (éx 'fóra) e ἡγέομαι (hēgéomai 'guiar', 'dirixir') é un concepto que implica unha interpretación crítica e completa dun texto, especialmente relixioso, como o Antigo e o Novo Testamento da Biblia, o Talmud, o Midrash, o Corán etc. Un exexeta (do grego ἐξηγητής, exegēta, en transcrición latina) é un individuo que practica esta disciplina; a forma adxectiva é exexético.

A palabra exexese significa 'extraer o significado dun texto dado'. A exexese adoita ser contrastada coa eiséxese eīsḗgēsis (do grego ε^‘ισήγησις), que significa 'proposición', 'proposta' ou 'inserir as interpretacións persoais nun texto dado'. En xeral, a exexese presupón un intento de ver o texto obxectivamente, mentres que a eiséxese implica unha visión máis subxectiva.

A exexese tradicional require o seguinte:

• análise de palabras significativas no texto,
• exame do contexto xeral histórico e cultural,
• confirmación dos límites dunha pasaxe e, finalmente,
• exame do contexto dentro do texto.

A pesar de que a exexese máis amplamente coñecida é a que trata sobre libros cristiáns, xudeus e islámicos, tamén existe a análise de libros doutras relixións, e tamén de libros non relixiosos.

Catolicismo

Entre os exexetas bíblicos antigos están:

• Oríxenes (185-254),
• San Xoán Crisóstomo (347-407),
• Teodoreto (393-458),
• Diodoro Sículo (ca. 70-10 a. C.),
• Hilario I (ca. 410-468),
• Santo Ambrosio (340-397) e, principalmente,
• San Xerome (340-420).

Na Idade Media, a exexese estivo representada por:

• San Gregorio o Grande (540-604),
• San Bernaldo (1090-1153),
• San Boaventura (1218-1274),
• Santo Alberte o Magno (1193/1206–1280), e
• San Tomé de Aquino (1225-1274).

A partir do século XVI, e a exemplo de Lutero, saíron á palestra infinidade de intérpretes racionalistas da Biblia, que foron replicados, entre outros, polos católicos Cornelio a Lapide (1567-1637) e Dom Calmet (1672-1757)

O Concilio Vaticano II indica criterios para unha interpretación da Sagrada Escritura conforme ao Espírito que a inspirou:

• unidade de toda a Escritura;
• ler a Escritura no contexto da tradición viva de toda a Igrexa;
• a analoxía da fe, é dicir, a cohesión das verdades de fe individuais entre elas e co plano completo da Revelación.

Protestantismo

As tres principais correntes exexéticas da Reforma están representadas por Zuinglio, Lutero e Calvino:

• O primeiro seguiu a visión humanística da época, segundo a cal cómpre ler a Biblia como os demais libros.
• Lutero, para o cal a Biblia era o libro da espiritualidade do cristián, introduciu unha distinción entre o Antigo Testamento (libro da Lei) e o Novo Testamento (libro da Graza).
• Calvino sostiña a necesidade de posuír o Espírito Santo para unha recta exexese e a de non distinguir entre os dous Testamentos, polo feito de que ambos os dous tiñan ao mesmo Espírito Santo como autor.

A exexese protestante posterior seguiu máis a corrente calvinista que a luterana.

Durante os últimos séculos algunhas universidades alemás, como a de Tubinga foron moi reputados centros de exexese.

Nos Estados Unidos son hoxe famosas as Divinity Schools das universidades de Chicago, Harvard e Yale.

O libro de Robert A. Traina Methodical Bible Study é un exemplo de exexese cristiá protestante.

Xudaísmo

As formas tradicionais de exexese xudía aparecen a través da literatura rabínica, que inclúe o Mishnah, os dous Talmudes e a literatura midrash. Os exexetas xudeus reciben o título de meforshim (comentadores).

O Midrash forma unha exposición da exexese bíblica da Torá (תורה) e os seus parágrafos relacionados coa Lei, que tamén é un obxecto de análise. A Halajá comprende unha exexese da Lei escrita. A Agadá é unha exexese de partes da Torá non conectadas á Lei.

O Mikra comprende o estudo exexético da Torá, os Profetas e os Escritos, as tres divisións da Biblia xudía (en hebreo תנ"ך‎, Tanakh), que os cristiáns chaman Antigo testamento. A Mesorá é a exexese que determinou as regras e principios que gobernan os textos bíblicos. A redacción do Talmud resulta de estudos exexéticos, e o Talmud en si converteuse en obxecto de estudo e análise.

A exexese xudía non terminou coa redacción do Talmud. Continuou durante os tempos antigos, a Idade Media e o Renacemento, e segue a ser obxecto de estudo hoxe en día. Os xudeus teñen centros para estudos exexéticos en todo o mundo, en cada comunidade, e consideran a exexese unha ferramenta importante no entendemento das Escrituras.

Islam

O Tafsir (en árabe تفسير, tafsīr), 'interpretación") é o nome árabe da exexese ou comentario, usualmente do Corán. Un autor de tafsīr chámase mufassir (en árabe مُفسر mufassir, plural مفسرون mufassirūn).

Os tafsires non inclúen interpretacións esotéricas ou místicas, as cales competen á palabra relacionada Ta'wīl. As interpretacións esotéricas non contradín usualmente as interpretacións convencionais; en vez diso, discútense a igualmente fóra do Corán.

A exexese tradicional do Corán faise comunmente a partir do Corán mesmo e dos hadiths do profeta Mahoma. A exexese do Corán frecuentemente vese como a lectura oficial, esotérica, do libro e contrasta, nese senso, cos exexetas esotéricos que se poden ver noutras relixións. Non obstante, algunhas seitas islámicas impoñen limitacións estritas ás interpretacións esotéricas. Por outro lado, as lecturas esotéricas do Corán non son exexeses para o sufismo, por exemplo.

A maior parte das escolas coránicas propoñen un traballo baseado nunha ou varias exexese do Corán, feitas por gramáticos recoñecidos ou por xuristas islámicos. As máis das diferentes sensibilidades musulmás teñen exexeses que poden variar sensibelmente (por exemplo, a propósito da filiación explícita do profeta).

Exexese no dereito

No ámbito xurídico a exexese é un dos métodos de hermenéutica xurídica que tivo o seu auxe co Código napoleónico. Basicamente esta exexese pretende limitar a acción do xuíz, xa que despois da revolución francesa considérase que todos os homes son iguais. O xuíz na monarquía do Antigo réxime era un instrumento importante do poder, e tiña a capacidade de interpretar as normas ao seu gusto. Desde a revolución francesa, e a través da Declaración dos dereitos do home e do cidadán, considérase que a lei é a emanación da vontade xeral (concepto de Rousseau). Dada a igualdade dos individuos, o xuíz non debía interpretar a lei, pois isto sería darlle máis importancia á vontade particular del sobre a vontade xeral.

Finalmente, a exexese consiste en facer unha paráfrase directa do texto, é tomar case textualmente o que di a lei sen capacidade de sairse desta.

A exexese e o conceptualismo formaron parte do formalismo xurídico de principios do século XIX, e contémplase en todos os códigos europeos inspirados no napoleónico, como o español (exclúense os códigos do dereito saxóns, inspirados no dereito consuetudinario ) e chegou a Latinoamérica a través do Código civil chileno, realizado polo venezolano Andrés Bello (inspirado no Código napoleónico, nos tratados dos xuristas Domat e Pothier, e na tradición romana clásica).

Véxase tamén

Bibliografía

• Corley, B., Lemke, S. e Lovejoy, G. (2002): Biblical Hermeneutics: A Comprehensive Introduction to Interpreting Scripture. Nashville: Broadman & Holman. ISBN 0-8054-2492-X
• Goñi Zulueta, C. (2009): Firmado, Dios. Exégesis razonable de la Biblia. Ariel. ISBN 978-84-344-8815-1
• Torre, M. A. de la (2002): Reading the Bible from the Margins, Nova York: Maryknoll. Orbis Books. ISBN 1-57075-410-1

Outros artigos

• Hermenéutica

Ligazóns externas

• Método histórico crítico en la interpretación de la Biblia (en castelán).
• BiblicalStudies.org.uk «Inerrancy and New Testament Exegesis», por R. T. France (en inglés).