Hábeas corpus

O hábeas corpus é unha institución xurídica que obriga a que toda persoa detida sexa presentada nun prazo preventivo determinado perante o xuíz de instrución, que podería ordenar a liberdade inmediata do detido se non encontrase motivo suficiente de arresto.

O termo é unha locución latina que provén do latín hábeās corpus [ad subiiciendum] 'que teñas [o teu] corpo [para entregar]', 'terás o teu corpo libre', sendo hábeās a segunda persoa singular do presente de subxuntivo do verbo latino habēre ‘ter’. Ou pode ser chamado igualmente como "corpo presente" ou "persoa presente".

Orixe e obxecto desta institución

Aínda que o hábeas corpus como acción ou remedio na forma e desenvolvemento con que existe hoxe como institución non existiu en Roma, as palabras latinas con que se lle denomina, denotan que a súa orixe provén do dereito romano.

Na época dos Pretores e co nome de «Interdito» xa era designado nas pandectas baixo o título de Homine libero exhibendo e os compiladores de devandito corpo legal romano transcribían un comentario do xurisconsulto Ulpiano, que dicía:

«Este remedio foi instituído para protexer a liberdade persoal a fin de que ningunha persoa libre natural fose detida.»

A palabra “persoa libre” engadía a calquera neno ou adulto, home ou muller, sexa un ou sexan varios, que eran sui juris, deducíndose deica que este remedio era para devolver a condición de persoa libre á aquela a quen se intentou converter en escravo sen motivos legais; é dicir, que con este interdito xa se devolvía a liberdade a aqueles a quen se lles privaba dela cunha escravitude ilegal.

Ben xurídico que tutela

O hábeas corpus, no dereito comparado, tutela dous dereitos fundamentais: a liberdade individual relativa á súa liberdade de movemento e, xa que logo, a non ser obxecto de detencións arbitrarias, e o dereito á integridade persoal, a non ser obxecto de danos na súa persoa, como lesións, tortura ou morte. Nese sentido, ten como propósito o repoñer as cousas ao estado anterior á privación, perturbación ou ameaza de devanditos dereitos, polo cal ten un carácter sumario (urxente) e potencialmente eventual, en tanto se autoriza desde que aparece posible unha violación eventual a estes dereitos, para evitar que a violación se torne irreparable. Loxicamente, de tornarse irreparable a violación, a acción de garantía perde o seu obxecto (subtracción da materia) ademais de poucos deberes nas constitucións mundiais.

Regulación en España

Constitución Española de 1978 onde se establece o hábeas corpus.

Na historia xurídica española figura no denominado recurso das persoas do Reino de Aragón 1428 e nas Constitucións de 1869 e 1876. En 1526 o Foro Novo do Señorío de Biscaia establece o hábeas corpus no seu territorio.

O art. 17.4 da Constitución española de 1978 sinala que «A lei regulará un procedemento de hábeas corpus para producir a inmediata posta a disposición xudicial de toda persoa detida ilegalmente. Así mesmo, por lei determinarase o prazo máximo de duración da prisión provisional.»

Na actualidade o procedemento de hábeas corpus atópase regulado no ordenamento xurídico español pola Lei Orgánica 6/1984 de 24 de maio, na que se desenvolve a garantía constitucional que permite a todo aquel que se atope detido ou privado de liberdade solicite ser posto de inmediato a disposición xudicial. O art. 1 da L. Ou. 6/1984 de 24 de maio considera persoas detidas ilegalmente:

• As que o foren por unha autoridade, axente da mesma, funcionario público ou particular, sen que concorran os supostos legais, ou sen haberse cumprido as formalidades previdas e requisitos esixidos polas Leis.
• As que estean ilicitamente internadas en calquera establecemento ou lugar.
• As que o estivesen por prazo superior ao sinalado nas Leis se, transcorrido o mesmo, non fosen postas en liberdade ou entregadas ao Xuíz máis próximo ao lugar da detención.
• As privadas de liberdade a quen non lles sexan respectados os dereitos que a Constitución e as Leis Procesais garanten a toda persoa detida.

O artigo 3 da citada Lei determina quen están lexitimados para solicitar o procedemento, que son:

• O detido, o seu cónxuxe, descendentes, ascendentes e irmáns.
• O Defensor do Pobo.
• O Ministerio Fiscal.
• O Xuíz de Instrución competente pode iniciar de oficio (instar) o proceso.

A solicitude ha de cursarse ante o Xulgado de Instrución de garda do lugar onde se encontre privado de liberdade, onde fose detido ou ben no lugar onde se teña a última noticia do seu paradeiro. O Xuíz competente adoptará as resolucións oportunas para coñecer de inmediato do estado do privado de liberdade, solicitando para iso da autoridade custodia do detido toda a información necesaria. No prazo de 24 horas desde que se acorde a incoación do procedemento mediante auto, o Xuíz oirá tanto ao privado de liberdade, como ao Ministerio Fiscal, como ao que ordenou a detención e o responsable da custodia do mesmo, resolvendo o que proceda sobre a legalidade ou ilegalidade da privación de liberdade e ordenando, en cada caso, a continuación da detención ou a inmediata posta en liberdade do detido.

Existe unha sentenza do Tribunal Constitucional de 1998, que considerou que o avogado do detido podería solicitar o hábeas corpus en nome do detido, sempre que sexa apoderado, tácita ou expresamente para ese efecto.

O hábeas corpus mundial

Diversas organizacións promoven entre os seus principios o dereito de acceder ao hábeas corpus mundial (establecemento dunha xurisdición que abranguería todas as nacións e todo o territorio do planeta terra) como parte fundamental dos dereitos humanos. Así mesmo, sobre a realidade das diversas lexislacións nacionais e acordos internacionais existentes, estas organizacións promoven a aplicación do hábeas corpus aos detidos sen motivación legal.

Entre esas organizacións atópase Amnistía Internacional -organización creada en 1961-, Human Rights Watch e World organization for human rights -as dúas últimas en Estados Unidos de América-. Entre os seus promotores está o avogado Luís Kutner, creador do movemento por un hábeas corpus mundial World hábeas corpus.

Para a efectividade dun hábeas corpus mundial é imprescindible a existencia dun tribunal internacional que vele polo seu cumprimento e garanta os dereitos ante as detencións ilegais e torturas.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Recompilación de usos na prensa escritaArquivado 15 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
• Humans Right Watch

Expresións latinas empregadas en Dereito