Constitución española de 1978

Constitución española de 1978
Lingua	lingua castelá, lingua catalá, Valenciano, lingua galega, Catalão balear e lingua éuscara
	[ editar datos en Wikidata ]

A Constitución española de 1978 é a norma suprema ou máxima do ordenamento xurídico español, consecuencia dun proceso histórico denominado Transición española que converteu o réxime franquista de 1975 nunha monarquía parlamentaria.

Historia Editar

Exemplar da Constitución española de 1978 no que se mostra o Escudo de España entre 1977 e 1981.

Como parte da Transición española cara á democracia, a morte do ditador Xeneral Francisco Franco, o 20 de novembro de 1975, supuxo a proclamación como rei de Xoán Carlos I, e pouco despois (en xullo de 1976) a formación dun Goberno presidido por Adolfo Suárez, e designado segundo a lexislación vixente. O Goberno enviou, en outubro de 1976, ás Cortes un proxecto de Lei para a Reforma política, que foi aprobado polas Cortes, e, posteriormente, e segundo todos os requisitos esixidos polas Leis Fundamentais (sinaladamente a Lei de Sucesión) sometido a referendo.

Esta Lei para a Reforma Política viña supoñer unha notable alteración das leis fundamentais, sen introducir ela mesma un sistema democrático-constitucional pero facendo posible a creación deste. A Lei inseríase formalmente no ordenamento vixente (a súa disposición final definíaa expresamente como «Lei fundamental») pero difería radicalmente no seu espírito dese ordenamento, xa que:

recoñecía os dereitos fundamentais da persoa como inviolables (artigo 1)
confería a potestade lexislativa en exclusiva á representación popular (artigo 2)
prevía un sistema electoral inspirado en principios democráticos e de representación proporcional.
Posteriormente o Real Decreto Lei 20/1977, de 18 de marzo, regulou o procedemento para a elección das Cortes, elección que se levou a cabo o 15 de xuño de 1977, nas primeiras eleccións libres desde febreiro de 1936.

Unha das tarefas prioritarias das Cortes foi a redacción dunha Constitución. A Lei de Reforma Política ofrecía a posibilidade de que a iniciativa da reforma constitucional correspondese ao Goberno ou ao Congreso dos Deputados, elixíndose esta última opción.

A Comisión de Asuntos Constitucionais e Liberdades Públicas do Congreso dos Deputados designou un Relatorio de sete deputados, que elaborou un anteproxecto de Constitución.Estas sete persoas, coñecidas como os Pais da Constitución foron:

Gabriel Cisneros (UCD)
José Pedro Pérez Llorca (UCD)
Miguel Herrero e Rodríguez de Miñón (UCD)
Miquel Roca i Junyent (CDC)
Manuel Fraga Iribarne (AP)
Gregorio Peces-Barba (PSOE)
Jordi Solé Tura (PCE)

BN-PG, ING e LCR levaron a cabo campañas contra a Constitución española en Galicia.

O anteproxecto discutiuse na Comisión e, posteriormente foi discutido e aprobado polo Congreso dos Deputados. A continuación, procedeuse ao exame do texto do Congreso pola Comisión Constitucional do Senado, e o Pleno do mesmo órgano.

A discrepancia entre o texto aprobado polo Congreso e o aprobado polo Senado fixeron necesaria a intervención dunha Comisión Mixta Congreso-Senado, que elaborou un texto definitivo. Este foi votado e aprobado polas dúas Cámaras. Sometido a referendo, foi ratificado o día 6 de decembro de 1978 co 87% dos votos ao seu favor, sancionado o día 27 do mesmo mes polo Rei, e publicado no BOE o 29 de decembro (evitouse o día 28 por coincidir co día dos Santos Inocentes, tradicionalmente dedicado ás bromas). Desde entón, cada 6 de decembro é festa nacional en España, celebrándose o Día da Constitución.

Estrutura Editar

A Constitución é a Norma Fundamental do Estado, á que están suxeitos os poderes públicos e os cidadáns. Toda disposición ou acto contrario á Constitución carece de validez e será convenientemente expulsado do ordenamento xurídico ou sancionado con arranxo ás normas sobre xustiza constitucional e outras disposicións constitucionais e legais.

Seguindo a liña das constitucións modernas, a Constitución Española de 1978 estrutúrase en dúas partes claramente diferenciadas en canto ao seu contido: a parte dogmática e a parte orgánica.

Parte dogmática Editar

Nesta parte da norma xurídica faise unha declaración de principios que indican e recollen os valores imperantes na sociedade que a promulga. Na Constitución Española a parte dogmática está constituída polas seguintes partes:

Preámbulo
Título preliminar (artigos 1 a 9).
Título I, denominado «Dos dereitos e deberes fundamentais» (artigos 10 a 55).

Na parte dogmática aparecen os principais dereitos constitucionais dos cidadáns españois. Á súa vez, o Título preliminar contén os Principios constitucionais que determinan a configuración do Estado e os seus acenos de identidade.

A soberanía nacional faise residir no pobo español, pero a polémica redacción do artigo 2, que inclúe o dereito á autonomía das nacionalidades e rexións que integran a nación española sempre foi destacado pola ambigüidade da súa redacción que, aínda que permitiu o consenso para a súa aprobación, tamén deu lugar a múltiples interpretacións.

Parte orgánica Editar

Deséñase a estrutura do Estado regulando os órganos básicos que exercen os poderes estatais. O sistema español conserva o deseño tripartito de división de poderes de Montesquieu, entre Poder executivo, Poder lexislativo e Poder xudicial. Os apartados correspondentes na Constitución Española son os seguintes:

Título II, «Da Coroa» (artigos 56 a 65)
Título III, «Das Cortes Xerais» (artigos 66 a 96)
Título IV, «Do Goberno e da Administración» (artigos 97 a 107)
Título V, «Das relacións entre o Goberno e as Cortes Xerais» (artigos 108 a 116)
Título VI, «Do poder xudicial» (artigos 117 a 127)
Título VII, «Economía e Facenda» (artigos 128 a 136)
Título VIII, «Da organización territorial do Estado» (artigos 137 a 158)
Título IX, «Do Tribunal Constitucional» (artigos 159 a 165)
Título X, «Da reforma constitucional» (artigos 166 a 169)

A Constitución finaliza coas 4 Disposicións Adicionais, 9 Transitorias, 1 Derrogatoria e 1 Final.

Preámbulo ou limiar Editar

A redacción do limiar da Constitución era considerada un honor e unha habilidade literaria. A persoa elixida para este propósito foi Enrique Tierno Galván, a continuación móstrase o texto íntegro do limiar

A Nación española, desexando establecer a xustiza, a liberdade e a seguridade e promover o ben de cantos a integran, en uso da súa soberanía, proclama a súa vontade de:
Garantir a convivencia democrática dentro da Constitución e das leis conforme a unha orde económica e social xusto.

Consolidar un Estado de Dereito que asegure o imperio da lei como expresión da vontade popular.

Protexer a todos os españois e pobos de España no exercicio dos dereitos humanos, as súas culturas e tradicións, linguas e institucións.

Promover o progreso da cultura e da economía para asegurar a todos unha digna calidade de vida.

Establecer unha sociedade democrática avanzada, e

Colaborar no fortalecemento dunhas relacións pacíficas e de eficaz cooperación entre todos os pobos da Terra.
En consecuencia, as Cortes aproban e o pobo español ratifica a seguinte
CONSTITUCIÓN

Titulo I. Dos dereitos e deberes fundamentais Editar

Recolleuse unha ampla declaración de dereitos individuais, sen restricións. Incluíronse dereitos xurídicos, políticos, sociais (dereito ao traballo, á vivenda, á educación, á sanidade) e económicos, tamén se apuntan os dereitos ecolóxicos.

O título estrutúrase en cinco capítulos, o segundo deles con tres seccións. O primeiro funciona como marco para todo o título, o segundo, xunto co terceiro enumera e xerarquiza os dereitos. O cuarto expón os mecanismos legais de defensa dese dereitos e o quinto fala da súa suspensión.

Comeza co artigo 10, que serve de limiar a todo o título. Este conta con dous parágrafos claramente diferenciados.

O primeiro é unha declaración xeral que afirma que o respecto pola dignidade humana é base de toda orde social.

O segundo aporta unha clave de lectura de todo o título: hai que interpretalo segundo a Declaración Universal dos Dereitos Humanos e outros acordos ou tratados internacionais, por exemplo, Declaración dos Dereitos do Neno.

Capítulo I. Dos españois e os estranxeiros Editar

Capítulo II. Dereitos e liberdades Editar

O capítulo comeza co artigo 14 que ten unha función similar ao artigo 10 para todo o título. Serve como limiar e marco dos dereitos que se van detallar a continuación.

Os españois son iguais ante la lei, sen que poida prevalecer discriminación algunha por razón de nacemento, raza, sexo, relixión, opinión o calquera outra condición ou circunstancia persoal ou social.

Sección 1ª. Dos dereitos fundamentais e das liberdades públicas Editar

A sección primeira recolle os dereitos chave e que, polo tanto, van gozar de meirande protección. Case todos son dereitos dos chamados xurídicos e políticos aínda que tamén imos atopar algúns sociais.

A estrutura dos artigo nos que se van enumerando os dereitos adoita ser a seguinte: o primeiro parágrafo é unha proclamación xeral do dereito e os parágrafos seguintes concretan, limitan ou aplican ese dereito a diiferentes campos concretos.

Sección 2ª. Dos dereitos e deberes dos cidadáns Editar

Capítulo III. Dos principios reitores da política social e económica Editar

Co menor nivel de obrigatoriedade e, polo tanto, de protección recóllense unha serie de dereitos sociais e económicos.

Capítulo IV. Das garantías das liberdades e dereitos fundamentais Editar

Este capítulo ocupa dous artigos, 53 e 54.

O artigo 53 establece dous niveis de defensa dos dereitos, segundo a importancia que a Constitución lles atribúe:

Para os dereito de primeiro nivel, artigo 14 e obxección de conciencia do capítulo 30. Calquera persoa pode invocalos e pedir amparo directamente ante un tribunal, e permiten recurso diante do Tribunal Constitucional.
O recoñecemento dos dereitos do capítulo terceiro, principios reitores da política social e económica, só poden ser alegados segundo as leis que os desenvolvan. O dereito pode ser máis ou menos amplo segundo a lei que estea en vigor en cada momento.

Para rematar, o artigo 54 establece a figura do Defensor do pobo. Designado polas Cortes para a defensa dos dereitos deste título, pode supervisar a actividade da Administración pública e ten que informar ás propias Cortes.

Capítulo V. Da suspensión dos dereitos e liberdades Editar

Artigo principal: Estado de alarma.

O artigo 55, último artigo deste título, trata sobre as condicións e circunstancias en que poden suspenderse algúns dos dereito numerados en todo o título. O artigo e moi breve e apenas sinala os dereitos que poden ser suspendidos. Este artigo complétase co 116, no título dedicado ás relacións entre o Goberno e as Cortes, que establece procedementos e prazos para a súa declaración.

Estes artigos foron desenvolvidos pola Lei Orgánica 4/1981, de 1 de xuño^[1].

Esta lei, consonte coa Constitución, establece tres castes de de suspensión de dereitos: estado de alarma, estado de excepción e estado de sitio.

Estado de alarma

O estado de alarma declárase co obxectivo de asegurar o restabelecemento da normalidade da vida cotiá ante perturbacións como catástrofes, crises sanitarias ou episodios de desabastecemento de produtos básicos.

Estado de excepción

Pódense suspender os dereitos recollidos nos artigos:

17.1 e 2: Detención sen gardar os previsto na lei. Detención preventiva sen límite de tempo.
18: suspensión dos dereito relacionados coa intimidade. A policía pode entrar en calquera domicilio, por calquera causa e sen orde xudicial. Suspensión do segredo das comunicacións de calquera tipo: postal, telefónica, informática.
19: suspensión do dereito á libre circulación, tanto por España como para entrar ou saír do país.
20, apartados 1, a) e d), e 5: suspensión do dereito de expresión e uso da censura nos medios de comunicación, secuestro e peche de medios de comunicación, sen necesidade de sentenza xudicial.
21: suspensión do dereito de reunión.
28, apartado 2: suspensión do dereito de folga.
37, apartado 2: completa o anterior, suspensión do dereito a medidas de conflito colectivo no ámbito laboral.

Estado de sitio

Suspéndense os mesmos dereitos que no estado de sitio, máis:

17, apartado 3: suspéndense o dereito a ser informado das causas da detención, o dereito a non declarar e o dereito a ser asistido por un avogado.

Até hoxe en día nunca se aplicaron nin os estados de excepción nin o de sitio. Só se aplicou o estado de alarma en dúas ocasións:

Durante a folga de controladores aéreos do ano 2010^[2]
Durante a pandemia de COVID de 2020^[3], neste caso a declaración prorrogouse en varias ocasións, adaptando o contido a cada momento.

Título II: Da Coroa Editar

Título V: Do Goberno e da Administración Editar

Cláusula de salvagarda, que evita que a situación de goberno interino se alongue sen límites, como pode suceder noutros países^[4]

O sistema político e as autonomías Editar

O sistema político Editar

Monumento á Constitución Española en Vilagarcía de Arousa (2003): Artigo 1.2: A soberanía nacional reside no pobo español, do que emanan os poderes do Estado.

A ideoloxía liberal impregna a Constitución e o sistema político. A monarquía constitucional é a forma de Estado, cun rei, Xoán Carlos I de Borbón, herdeiro lexítimo dos dereitos dinásticos de Afonso XIII, traspasados pola abdicación de Xoán de Borbón en maio de 1977. Os poderes do monarca están limitados e enumerados na Constitución.

A división de poderes (lexislativo, executivo e xudicial), idea fundamental no pensamento liberal, é o eixe do sistema político. Na base, a soberanía nacional permite a elección, por sufraxio universal (homes e mulleres maiores de 18 anos), dos representantes do pobo soberano nas Cortes. Exercen o poder lexislativo entre as dúas cámaras, o Congreso dos Deputados e o Senado, elixen o Presidente do Goberno e controlan a acción do poder executivo.

O Presidente do Goberno desempeña o poder executivo coa axuda do seu consello de ministros.

O poder xudicial recae nos xuíces, cargo ao que se accede mediante oposición pública, e no xurado popular, formado por cidadáns elixidos por sorteo en cada xuízo. O Tribunal Constitucional controla que as leis e as actuacións da administración pública se axusten á Carta Magna.

As autonomías Editar

Monumento á Constitución en Campolongo (Pontevedra), co texto do preámbulo.

A Constitución de 1978 rompe unha tradición centralista iniciada en 1700 por Filipe V. Como intento de solución para o problema rexional e as reivindicacións dos grupos nacionalistas vasco e catalán, sen esquecer as minorías nacionalistas galegas, valencianas, canarias e andaluzas, créase un novo modelo de Estado descentralizado, no cal cada rexión convértese nunha comunidade autónoma con autogoberno, parlamento autonómico, tribunais de ámbito rexional e un Estatuto de autonomía, que establece o modelo e as competencias que pode asumir.

A Carta Magna establecía dúas posibilidades de autonomía. As nacionalidades históricas, Cataluña, País Vasco e Galicia, seguirían unha vía rápida e con maiores competencias (aplicación do artigo 151). Andalucía tamén conseguiu o título de nacionalidade histórica, grazas a que así o solicitaron a maioría dos seus concellos e foi ratificado en referendo o 28 de febreiro de 1980.

O resto de rexións rexeríase polo artigo 143, agás Navarra (que se constituía en Comunidade foral respectando a súa peculiar tradición foralista). A concesión da autonomía demorouse máis no tempo e a transferencia de competencias foi máis lenta.

Entre o 18 de decembro de 1979, cando se aprobaron os primeiros Estatutos de Autonomía de Cataluña e do País Vasco, e febreiro de 1983, todas as rexións constituíronse en Comunidades Autónomas. Os dous últimos Estatutos de Autonomía foron os de Ceuta e Melilla (1995), establecéndose como Cidades Autónomas.

De forma paulatina, durante os últimos vinte anos, o Estado transferiu competencias ás Comunidades Autónomas. Dúas das últimas materias que se transferiron foron sanidade e educación. Hoxe en día, cada unha das Comunidades Autónomas pode lexislar en cuestións sanitarias e educativas de xeito diferente ao resto de España.

Título X. Da reforma constitucional Editar

A Constitución, finalmente, establece o seu propio procedemento de reforma. Concretamente establécense dous procedementos distintos segundo sexa o tipo de reforma ou a parte da Constitución que se vaia reformar.

A iniciativa da reforma corresponde ao Goberno, o Congreso ou o Senado. Tamén as asembleas lexislativas autonómicas poden solicitar aos tres anteriores a adopción dun proxecto ou proposición de lei.

Para a reforma constitucional non se admite a iniciativa lexislativa popular.

Procedemento agravado Editar

Ámbito de aplicación:

Reforma da Constitución enteira.
Reforma da sección 1ª do capítulo II do Título I: dereitos fundamentais e liberdades públicas.
Reforma do capítulo II: da Coroa.

Procedemento

A reforma ten que seguir un procedemento bastante longo no que ten que superar obrigatoriamente unha serie de pasos:

Aprobación do principio de reforma: as dúas cámaras aproban que se inicie unha reforma constitucional.
Disolución das Cortes e convocatoria de eleccións.
As novas Cortes repiten o primeiro paso, volven a aprobar o principio de reforma.
Aprobación do novo texto reformado.
Referendo de ratificación.

Procedemento ordinario Editar

Os proxectos de reforma parcial da Constitución que non afecten a ningunha dos títulos ou capítulos antes mencionados seguen o seguinte procedemento:

Aprobación das propostas por unha maioría de 3/5 das dúas Cámaras.
Se non se conseguen estas maiorías nomearase unha comisión paritaria Congreso-Senado que presentará un texto para a súa aprobación.
Se tampouco se aproba ábrese outra vía, aprobación por maioría absoluta do Senado e por 2/3 do Congreso.
Unha vez aprobada pode ser sometida a referendo de ratificación se no prazo de 15 días o solicita 1/10 parte dos membros de calquera das Cámaras.

Reformas Editar

A Constitución española foi modificada dúas veces:

A primeira, Artigo 13.2, para estender aos cidadáns da Unión Europea, consonte co Tratado de Maastricht o dereito a voto (electores e elixibles como candidatos) nas eleccións locais. Esta reforma constitucional entrou en vigor o 28 de agosto de 1992.

Redacción anterior
«Só os españois serán titulares dos dereitos recoñecidos no artigo 23, non sendo o que, atendendo a criterios de reciprocidade, poida establecerse por tratado ou lei para o dereito de sufraxio activo nas eleccións municipais.»
Redacción despois da reforma
«Só os españois serán titulares dos dereitos recoñecidos no artigo 23, non sendo o que, atendendo a criterios de reciprocidade, poida establecerse por tratado ou lei para o dereito de sufraxio activo e pasivo nas eleccións municipais.»

A segunda, Artigo 135, redactado polo artigo único da Reforma da Constitución Española de 27 de setembro de 2011 («B.O.E.» 27 setembro). Vixencia: 27 de setembro de 2011.

O presidente Zapatero asinando a reforma constitucional de 2011.

Redacción anterior
Artigo 135
1. O Goberno haberá de estar autorizado por lei para emitir Débeda Pública ou contraer crédito.
2. Os créditos para satisfacer o pago de intereses e capital da Débeda Pública do Estado entenderanse sempre incluídos no estado de gastos dos orzamentos e non poderán ser obxecto de emenda ou modificación, mentres se axusten ás condicións da lei de emisión.
Redacción despois da reforma
Artigo 135
1. Todas as administracións públicas adecuarán as súas actuacións ao principio de estabilidade orzamentaria.
2. O Estado e as Comunidades Autónomas non poderán incorrer nun déficit estrutural que supere as marxes establecidas, de ser o caso, pola Unión Europea para os seus Estados membros.
Unha lei orgánica fixará o déficit estrutural máximo permitido ao Estado e ás Comunidades Autónomas, en relación co seu produto interior bruto. As entidades locais deberán presentar equilibrio orzamentario.
3. O Estado e as Comunidades Autónomas deberán estar autorizados por lei para emitir débeda pública ou contraer crédito.
Os créditos para satisfacer os xuros e o capital da débeda pública das administracións entenderanse sempre incluídos no estado de gastos dos seus orzamentos e o seu pagamento gozará de prioridade absoluta. Estes créditos non poderán ser obxecto de emenda ou modificación, mentres se axusten ás condicións da lei de emisión.
O volume de débeda pública do conxunto das administracións públicas en relación co produto interior bruto do Estado non poderá superar o valor de referencia establecido no Tratado de funcionamento da Unión Europea.
4. Os límites de déficit estrutural e de volume de débeda pública só poderán superarse en caso de catástrofes naturais, recesión económica ou situacións de emerxencia extraordinaria que escapen ao control do Estado e prexudiquen considerablemente a situación financeira ou a sustentabilidade económica ou social do Estado, apreciadas pola maioría absoluta dos membros do Congreso dos Deputados.
5. Unha lei orgánica desenvolverá os principios a que se refire este artigo, así como a participación, nos procedementos respectivos, dos órganos de coordinación institucional entre as administracións públicas en materia de política fiscal e financeira. En todo caso, regulará:
a) A distribución dos límites de déficit e de débeda entre as distintas administracións públicas, os supostos excepcionais de superación deles e a forma e prazo de corrección das desviacións que sobre un e outro puideren producirse.
b) A metodoloxía e o procedemento para o cálculo do déficit estrutural.
c) A responsabilidade de cada administración pública en caso de incumprimento dos obxectivos de estabilidade orzamentaria.
6. As Comunidades Autónomas, de acordo cos seus respectivos Estatutos e dentro dos límites a que se refire este artigo, adoptarán as disposicións que procedan para a aplicación efectiva do principio de estabilidade nas súas normas e decisións orzamentarias.