Ágora de Atenas

A Ágora de Atenas (grego moderno: Αρχαία Αγορα της Αθήνας) foi o centro da actividade comercial, social e política da antiga cidade de Atenas. Era un amplo espazo aberto, flanqueado por unha acumulación de edificios públicos. Co paso do tempo, adquiriu varias funcións:

Centro de goberno

Era, entre outros, o lugar onde se reunían os atenienses para discutir as leis e decidir o futuro político da cidade, que adoitaba descansar en mans dos que mellor dominaban a oratoria, a arte da persuasión. A filosofía de Sócrates, ou, máis precisamente, os diálogos platónicos (e a Academia de Platón, cuxas portas estiveron abertas durante máis de oito séculos) deron ao modo de pensar occidental bases inmortais, nacidas no marco dun grupo de amigos de sofía (sabedoría). que se opoñían a esa democracia, a da ágora, que deixaba o futuro da cidade en mans de sofisticados oradores e demagogos.

Ata as reformas de Clístenes foi o lugar de concentración da ekklesía (asemblea). A ágora ateniense converteuse nunha zona residencial durante as ocupacións romana e romana de Oriente.

Espazo sagrado

A ágora era un lugar sagrado, e a proba diso son os numerosos santuarios. Había templos dedicados aos deuses olímpicos, Hefesto, Zeus e Apolo. Tamén estaban os tribunais onde se celebraban xuízos e onde, entre outros, Sócrates foi condenado a morte por, segundo os acusadores, corromper á mocidade e introducir novos deuses.

Mercado

A súa vitalidade aumentou pola Vía das Panateneas, a principal vía de acceso a Atenas, e que en ocasións era o escenario principal da procesión que a atravesaba durante as festas das Panatenesas.

Sitio

Situada orixinalmente ao nordeste da Acrópole, a ágora foi trasladada ao pé do outeiro de Kolonos Agoraios, durante o arcontado de Solón. Houbo que baleirar o lugar das sepulturas e as casas que alí había. Estaba no punto máis baixo da asty e formaba a intersección dos eixos de comunicación da cidade. O altar dos doce deuses era o punto desde o que se calculaban case todas as distancias.

Escavacións

As primeiras escavacións realizáronse entre 1859 e 1912. Sacaron á luz o pórtico dos xigantes e parte do lado oeste da ágora, onde o Instituto Arqueolóxico Alemán escavara en 1896-1897.

En 1890-1891, na parte norte da ágora, abriuse un claro para o paso do ferrocarril Atenas-O Pireo (tren rápido rexional). Alí atopáronse moitos vestixios e edificios antigos que foron destruídos e esculturas fragmentadas, gardadas no Museo Arqueolóxico Nacional.

As escavacións sistemáticas da Escola Americana de Estudos Clásicos comezaron en 1931 e concluíron en 1940. Retomáronse despois da Segunda Guerra Mundial, de 1946 a 1960. Máis de 360 casas modernas tiveron que ser demolidas para escavar todo o xacemento. De 1953 a 1956, grazas ao financiamento de John D. Rockefeller, reconstruíuse a Stoá de Atalo para ser usada como museo, almacén, laboratorio e oficina de escavación do sitio da ágora.

Historia

Orixes

No Neolítico, os arredores da ágora xa estaban poboados. Nesta zona había un extenso cemiterio micénico. E, grazas ás fosas domésticas atopadas, pódese dicir que houbo asentamentos durante a época xeométrica, e continuou a utilizarse como lugar de enterramento.

Estivo ocupada por vivendas illadas e necrópoles, especialmente durante os séculos -VIII e -VII.

Os atenienses comezaron a utilizar esta zona para uso comunitario ao redor do -600. Os primeiros edificios públicos, os da parte oriental, datan de principios do século -VI.

Época arcaica

Estaba situada ao nordeste da Acrópole. Hai moi pouca información sobre os edificios, e moito menos a súa función. Polo xeral, unha ágora era un espazo aberto a todos os habitantes. Menciónase na Ilíada e na Odisea. A construción da nova ágora de Atenas levou moito tempo, os edificios máis antigos datan do século -VI. A ágora atopou o seu lugar ideal no centro da cidade, con numerosas funcións. Estaba rodeada polos grandes eixes de comunicación, cara ao Pireo (un dos portos de Atenas), a Porta Sagrada e a Porta de Dípilon, e a Vía das Panateneas cara á Acrópole.

A principios do século -VI, esta zona converteuse na sede da ágora por obra de Solón, en substitución da antiga ágora de Teseo, situada no lado noroeste da Acrópole.

As primeiras estruturas político-relixiosas xurdiron durante o século -VI, especialmente no lado oeste. Sucesivamente, os restantes laterais foron tamén enriquecidos con edificios públicos, fontes e pórticos.

Época clásica

Restos do tolos de Atenas

Durante a invasión persa de -480 a -479, a ágora sufriu a mesma sorte que a Acrópole. As casas foron destruídas, e os monumentos da época arcaica sufriron graves danos. O santuario de Apolo Patroos e o altar dos doce deuses foron abandonados. Despois da vitoria dos atenienses sobre os persas en Maratón, estes ocuparon a ágora ao día seguinte e encargaron a Critias e Nesiotes a execución do grupo escultórico dos Xefireos, símbolo da liberdade de Atenas. Foi erixido no lugar que ocupaba o de Antenor, roubado polos persas.

Quizais antes, e desde o final das Guerras Médicas, realizouse unha reconstrución a gran escala, coa incorporación de novas obras monumentais, sobre todo na época de Cimón II (de -479 a -561), especialmente coa construción de enormes stoás de moitos usos, situadas no perímetro da ágora, e tamén coa erección do templo de Hefesto.

Os primeiros edificios civís foron o tholos (-465) e a Stoá Poikile.

Entrando na ágora pola Vía das Panateneas o primeiro edificio que se atopaba era a Stoá Basileos, un dos máis antigos da cidade. Acto seguido erguíase outro pórtico, a stoá de Zeus, diante da cal se erguía unha gran estatua de Zeus Eleuterios. Continuando cara ao sur, estaba o pequeno templo xónico, tetrástilo, dedicado a Apolo Patroos, construído sobre un templo en ábsida de mediados do século -VI.

A invasión persa destruíu o Buleuterio e o Metroon, pero só o primeiro foi reconstruído e continuou funcionando ata finais do século -V, época na que se transformou en arquivo e se construíu unha nova sede para as reunións da Bulé, en forma de cávea de teatro. A nai dos deuses foi colocada baixo a protección destes edificios estreitamente relacionados, e a estatua foi colocada no interior do arquivo. Todo o conxunto arquitectónico, do que se conservan os restos, foi reestruturado, quizais conxuntamente coas tarefas de remodelación dos lados leste e sur da ágora, e foi chamado Metroon.

Fronte ao Metroon fundouse pouco despois de mediados do século -IV, o monumento aos heroes epónimos, que antes estaba situado máis ao sur. O monumento foi ampliado varias veces, segundo ían aumentando o número de tribos atenienses, o que tivo lugar xa no período helenístico, con Demetrio Poliorcetes, Ptolomeo III, Atalo I e, finalmente, na época imperial romana, con Hadriano.

Xunto co Strategeion -sede dos estrategos atenienses- o tholos pecha o lado occidental da ágora e a serie de edificios públicos deste lado da praza.

Época helenística

No período helenístico, a construción das grandes terrazas das stoás, que estaban situadas aos lados da praza, permitiu aos espectadores asegurarse unha posición cómoda desde a que poder asistir aos distintos espectáculos relacionados coa gran festa de Atenas: as Panateneas.

Época romana

Como centro de espectáculos, no sector sur da praza, construíuse no período augusteo o Odeón de Agripa, erixido por Marco Vipsanio Agripa, xenro de Augusto, entre os anos -21 e -12.

Edificios e estruturas da ágora

Plano que mostra os principais edificios e estruturas da Ágora ateniense tal e como era no século -V.

Patio peristilo.
Casa da Moeda.
Eneacrunos.
Stoá Sur I e Stoá Sur II
Heliea.
Estrategeion.
Colonos Agoraios.
Tholos.
Fitón da Ágora.
Monumento dos heroes epónimos.
Metroon (antigo Buleuterio).
Novo Buleuterio.
Templo de Hefesto.
Templo de Apolo Patroos.
Stoá de Zeus.
Altar dos Doce Deuses.
Stoá Basileos ou Real.
Templo de Afrodita Urania.
Stoá de Hermes.
Stoá Poikile.

Véxase tamén

Bibliografía

Gómez Cardó, Pilar, e Miralles Solà, Carles: A polis . Barcelona: Universitat Oberta de Catalunya, 1998 , en Google Books, p. 7, cun mapa da Ágora de Atenas.