Galeguismo (lingüística)

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galeguismo.

Un galeguismo no ámbito da lingüística refírese á estrutura propia da lingua galega aplicada noutra lingua.

Explicación histórica

O galego foi lingua de cultura en toda a Península Ibérica durante boa parte da Idade Media, e a súa influencia foi bastante importante nas linguas do occidente europeo (español e occitano). No castelán, a influencia do galego deuse ademais nos Séculos Escuros coa interpretación de que o galego era un dialecto da norma castelá, e polo tanto os galeguismos no castelán non eran máis que dialectalismos da súa norma. Dende as institucións que establecían o corpus normativo e a norma, dificultouse o recoñecemento desta influencia: así, Corominas no seu Dicionario etimolóxico, moi poucas veces recoñece a orixe galega de termos que por outra parte están ben documentados. Velaquí algúns exemplos de galeguismos en diferentes niveis do castelán:

Galeguismo fonético

En castelán dáse a utilización do sistema de sete vogais galegas nas verbas en castelán: así, verbas coma "suerte" pronunciaríanse cunha vogal media semiaberta.

O uso falando castelán de determinados fonemas inexistentes en castelán importados do galego tamén é un caso de galeguismo: a nasal velar de "unha" ou a fricativa palatal de "Xose" permitían ós galegos unha vantaxe cando aprendían portugués, catalán, inglés ou francés, pero tamén se extrapolou esta realización á lingua española. A identificación do "X" galego co "J" castelán deu lugar a unha norma errónea, que produciría aberracións coma "Jeito" para "Xeito" ou "Jato" para "Xato". Este defecto deuse de forma esaxerada nos topónimos e antropónimos: a teima por castelanizar levaría a dicir barbaridades coma "Chandreja de Queija" ou "Otero", dando mesmo formas híbridas coma "Puenteareas" ou "Teijeiro".

Outra forma do galego aplicada no castelán é o ieísmo (que en realidade en castelán tamén está en franca maioría), non distinguindo a pronuncia das palatais de "rayos" e de "rollos".

Galeguismo morfolóxico

Os galegos somos coñecidos noutras rexións coma os "galeguiños", debido ó característico uso (e non abuso) do sufixo "-iño" na formación derivativa tamén falando castelán. Pero hai outra forma que contrasta coas falas do resto da Península: a ausencia na conxugación galega de tempos compostos, que provoca que os galegos que falan castelán non utilicen "he ido" senón "fui" e non usen "hube ido" senón "fose" ou mesmo "fora". Relacionado con isto, dáse a curiosidade de que estes problemas de distinción de uso desaparecen cando se aprende outra lingua coma francés ou inglés, do cal se deduce que o castelán de Galicia está xa nunha fase de adquisición por transmisión interxeracional (o cal é obvio: non é rigoroso supoñer que está aínda nunha fase de imposición exóxena).

Galeguismo sintáctico

En castelán hai expresións, fundamentalmente perífrases verbais, que se traducen literalmente ó galego. Unha delas é "dar + participio" co significado de "conseguir + infinitivo" (que é incomprensible para un murciano). Así, "non dei rematado os deberes" tradúcese erroneamente por "no di acabado los deberes" cando o que se quere dicir é "no conseguí acabar los deberes". Outra perífrase pode ser o uso de "deber + infinitivo" co significado aproximativo que en castelán se expresa con "deber de + infinitivo".

Outro fenómeno é a utilización dos diferentes casos oblicuos con función pragmática: o pronome de solidariedade "che" ou "nos", o tamén o dativo de cortesía "lle". Así, dise incorrectamente moitas veces estruturas do tipo "no te me come nadiña" ou "¿no le quiere sal a la sopa?".

Galeguismo léxico

Existen moitas palabras procedentes da lingua galega que están xa integradas no idioma castelán, a maioría delas non identificadas coma galeguismos históricos. Unha boa parte deste repertorio refírese a termos da pesca ou o agro e fenómenos meteorolóxicos ("orballo" ou "chuvasco", que en castelán se escribe con "B"), pero o corpus non se restrinxe a isto. Aínda agora se utilizan galeguismos en castelán que non son interpretables por un castelanfalante de fóra de Galicia. Algúns exemplos poden ser os seguintes:^{[Cómpre referencia]}

• Poalla.
• Berza (galego verza).
• Pega.
• Vieira.
• Xurel.
• Xouba.
• Pescadilla.
• Pocillo (estes dous son formas híbridas, pero exclusivas de Galicia).
• Piolla e mesmo "pioja".
• Daquela.
• Fanado.
• Birollo
• Cacho
• Cancela.
• Carballo
• Filloa ("hojuela", coma no refrán "miel sobre hojuelas").
• Faiado.
• Chollar.
• Petar.
• Silva.
• Remexer ("remover").
• Regato.
• Miniño.
• Batea.
• Carallo e cona.
• Colo (moi estendido, por "regazo").
• Sacar (en uso transitivo, coma sinónimo de quitar).
• Fuchicar.
• Tiesto.
• Reseso.
• Pota.
• Prestar (co significado de "render, sacar proveito").
• Pavero.
• Esmagar.
• Argallar.
• Rosmar.
• Parvo.
• Póla.
• Era boa (co significado de "si home!").
• Enfadar (derivado segundo Moliner do enfadarse do galego antigo cuxo significado era 'desalentarse', o que puido interpretarse como entregarse á fatalidade; polo tanto, pode derivar de fado).
• Muiñeira.

Na lingua portuguesa, dende o Acordo Ortográfico de 1990, conságrase por exemplo, os galeguismos brêtema (brétema) e lôstrego (lóstrego).

Calcos lingüísticos

• Cast. "echar de menos" é un calco lingüístico da expresión galego-portuguesa achar de menos. Curiosamente, a dita expresión perdeuse e tomouse na nosa lingua emprestada do galeguismo "echar de menos" castelán, creándose a expresión botar de menos.

Véxase tamén

Outros artigos

• Xenismo