Castelanización
A castelanización (castelán: castellanización)[1] é o termo dado ao proceso polo cal un lugar ou unha persoa é influenciada pola cultura castelá ou un proceso de cariz cultural ou lingüístico polo cal algo ou alguén torna castelán. A castelanización maniféstase principalmente polo uso da lingua castelá. En España, o termo designa o feito de que un territorio, a súa cultura e os seus habitantes deveñan influenciados pola cultura castelá[2] ou por un proceso lingüístico diglósico no que a lingua formal ou socialmente percibida como preponderamte é a castelá, Por extensión, trala castelanización sociopolítica de España, a castelanización caracterízase polo consumo e adopción da comida, música e tradicións españolas fóra de España. Nas antigas colonias españolas, o termo tamén é usado no ámbito lingüístico para o proceso de substitución das linguas indíxenas de América polo castelán.[3]
Historia
editarAo principio, a castelanización foi un fenómeno puramente ibérico: tivo inicio no ámbito da reconquista, con feitos como a unión dos reinos de León e de Castela en 1230 na figura do rei Fernando III, a unión das Coroas de Castela e de Aragón polo matrimonio dos Reis Católicos e a toma de Granada, seguidas da expulsión dos xudeus, a incorporación de Navarra en 1512 e a expulsión dos mouriscos da Península Ibérica. Estendeuse tamén ás colonias, onde leva o nome de hispanización. Máis tarde, algúns dos países da denominada hispanidade americana deron lugar á castelanización (ás veces —como denuncia do colonialismo español, cómplice da lenda negra española— en clara oposición a iso), incluíndo a mexicanización e a colombianización.
En España, o termo castelanización pode referirse á absorción cultural e lingüística dos guanches, pobo bérber indíxena das illas Canarias,[4] que foron conquistadas polos españois no século XV.[5]
O termo tamén se utiliza para describir o proceso histórico mediante o cal os falantes de linguas minoritarias españolas como o éuscaro, o catalán, o asturiano, o aragonés ou o galego están lingüisticamente asimilados e abandonan progresivamente a súa lingua para comezar a falar castelán.[6][7][8] Este proceso foi e continúa sendo moito máis acentuado nos casos do asturleonés e ao aragonés.[9][10]
Castelanización en Galicia
editarA distinción entre lingua e dialecto revela a súa problemática en casos como o do galego, que nalgún momento ao longo da historia foi considerado un dialecto por persoeiros intelectuais do talle de Juan Valera ou Pardo Bazán[11], non só no sentido de variante dun sistema lingüístico xunto co portugués, senón, nun senso político, de fala rexional, supeditada ao castelán para os usos formais[12]. A pretendida dialectalización do galego como fala propia dos españois de Galicia pretende profundar na separación entre o galego e o portugués e concederlle só unha proximidade anecdótica e testemuñal dun remoto pasado común.
Denantes de calquera proceso de castelanización, o galego, de ser considerado un dialecto no canto dun idioma de seu, seríao do portugués, concedendo a este a categoría de idioma como variante culta evolucionada do tronco común medieval galego-portugués, malia que o portugués naceu da fala romance xurdida no territorio da antiga Gallaecia[13]. Desa proximidade xeográfica, histórica e cultural provén a actual semellanza estrutural, en termos de intercomprensión entre o portugués e o galego modernos. Con todo, o propio portugués houbo ser absorbido pola lingua castelá, ou polo menos chegar á mesma consideración de dialecto que se lle ten dado ao galego, non fose o acaso histórico da fundación do reino de Portugal por Afonso Henriques, que deu inicio á conquista dos territorios do sur, ata o Algarve. Esta configuración do que se convertería no actual estado portugués deu forza política ao "dialecto portugués" fronte ao "galego-portugués" aquén do río Miño para impoñerse só a primeira como lingua culta. Con todo, o grao de intelixibilidade entre o portugués e o castelán (89%) é superior ao do castelán co catalán (85%),[14] mesmo formando parte ambas as dúas linguas do mesmo estado español.[15]
Debido á castelanización, o galego até hoxe segue a perder pulo en detrimento do castelán. Malia os esforzos para reavivar o gusto pola lingua entre os galegos, son cada vez máis os galegos monolingües en castelán. O galego, aínda que non estea en risco de extinción, está nunha clara situación de diglosia perante o castelán. Existe unha abondosa presenza de institucións e plataformas que loitan pola supervivencia desta lingua, como é o caso da plataforma Queremos Galego!, A Mesa pola Normalización Lingüística e da propia Real Academia Galega (RAG), que unen esforzos para difundir esta lingua que perde cada vez máis terreo fronte o castelán, en gran parte pola progresiva quebra na transmisión xeracional do galego, o que certifica a importancia do compromiso da poboación neofalante no futuro da lingua.[16]
Debido ao asentamento de colonos galegos no sur de da Coroa de Castela, algúns dos apelidos galegos máis frecuentes foron castelanizados e popularizáronse fóra do reino de Galicia.
| Nomes medievais e actuais | Galego medieval (XII-XV) | Galego moderno | Castelanizado |
|---|---|---|---|
| Johan, Xoham, Xohán, Xoán | Eanes | Anes, Oanes, Yanes | Yáñez, Ibáñez |
| Estevo | Esteuaes, Esteuaez, Esteueez | Estévez | Estévanez |
| Froila | Froes, Froez, Froilaniz | Fróiz, Frois | Flores, Flórez |
| Gião, Xiao, Xián, Xulián | Giançe, Gianz, Gians | Giance | Juliánez |
| Mendo, Hermengildo, Hermenexildo | Meendez, Meendes | Méndez | Menéndez, Meléndez |
| Martin | Martiiz | Martíns, Martís | Martínez |
| Miguel | Migueez | Miguéns, Míguez | Miguélez |
| Pelagius, Paio | Paaez, Paaz | Páes, Paiz, Paz | Peláez |
| Vasco, Basco | Veasques, Vaasquez | Vázquez | Velázquez, Blázquez |
| Benedicto, Bieito, Vieito | Beeytez, Beeytes | Viéitez, Vieites | Benítez |
Castelanización do aragonés e do asturiano
editarO proceso de castelanización das linguas aragonesa e asturiana, é un exemplo paradigmático de dialectalización dun idioma, que consiste na adopción de formas, xiros e termos propios das linguas aragonesa ou asturiana, neste caso, pola castelá, polo que se produce unha perda de léxico autóctono, substituído polo castelán, paralela a un aumento de rexionalismos (aragonesismos ou asturianismos) que pasan a formar parte da propia lingua castelá falada en territorios de predominio histórico do aragonés ou do asturiano.
A castelanización destes idiomas é moi anterior á influencia do castelán no galego e no catalán, pero os distintos graos de protección das linguas minoritarias de España fan que a dialectalización do asturiano e o aragonés sexa aínda máis acusada ca no caso das linguas cooficiais do Estado: catalán, éuscaro e galego. Con todo, a castelanización das linguas cooficiais é un risco permanente, en ocasións consumado.
Mecanismos de substitución lingüística
editarA substitución lingüística depende do cambio na frecuencia do emprego dos usos lingüísticos pertencentes a un sistema lingüístico polos doutro. As variables que inflúen nesta substitución son moitas e máis ou menos coercitivas, como a xeografía, a poboación (migracións e natalidade), a percepción de prestixio, a escola, os medios de comunicación, ou a imposición directa etc.), de difícil estudo e cuantificación.
A substitución é máis fácil entre idiomas da mesma familia lingüística e de fácil intercomprensión, caso do aragonés e do castelán, pero tamén pode atoparse entre diferentes familias. Calquera substitución pasa por unha comprensión previa. Só se pode adquirir o uso dunha lingua se se entende esa lingua, aínda que apenas se deba a ruídos (conxunto de interferencias físicas e psicolóxicas que deforman a mensaxe).
Notas
editar- ↑ Real Academia Española (ed.). "Definición de castellanización". Consultado o 30 de agosto de 2017.
- ↑ Real Academia Española (ed.). "Definición de castelanizar". Consultado o 30 de agosto de 2017.
- ↑ Izquierdo, Milagros Aleza (1999). Universitat de València, ed. Estudios de Historia de la lengua española en América y España (en castelán). ISBN 9788437039350.
- ↑ El Instituto, ed. (2011). Cuadernos de historia (en castelán).
- ↑ NTI. "SÍNTESIS DE HISTORIA CANARIA". www.gobiernodecanarias.org. Consultado o 2017-05-31.
- ↑ Martín de (1981). Cupsa, ed. Historia de Euskadi (en castelán).
- ↑ Esteban, Alfonso Manjón (2014-04-07). Ediciones Universidad de Salamanca, ed. Las reconstrucciones de la pasado: Cataluña en el discurso de las historiografía de posguerra (1939-1959) (en castelán). ISBN 9788490122679.
- ↑ Barreiro, Gustavo Fabra (1976). Ediciones AKAL, ed. Los Gallegos (en castelán). ISBN 9788470900068.
- ↑ Compañía Internacional Editora (ed.). Enciclopedia temática ciesa: El lenguaje, literaturas hispánicas: castellana, catalana, gallega, vasca e hispano americana (en castelán).
- ↑ Arroyo, José Luis Blas (2002). Publicacions de la Universitat Jaume I, ed. Estudios sobre lengua y sociedad (en castelán). ISBN 9788480213660.
- ↑ Romero Tobar, Leonardo (2008). Literatura y nación: la emergencia de las literaturas nacionales. Prensas Universitarias de Zaragoza. pp. 360, 361. ISBN 9788492521142.
- ↑ Pardo Bazán, Emilia (1888). De mi tierra.
- ↑ Terra, A. Nosa (2019-08-31). "«Decepciona ver galegos difundindo mitos portugueses negadores do galego»". A Nosa Terra. Arquivado dende o orixinal o 24 de setembro de 2019. Consultado o 2019-11-19.
- ↑ Ethnologue, Languages of the World (15ª ed.). SIL International. 2005.
- ↑ Honório do Couto, Hildo (2007). Thesaurus Editora, ed. Ecolingüística: estudo das relações entre língua e meio ambiente. Brasília. p. 323. ISBN 8570626037.
- ↑ "A quebra na transmisión xeracional do galego certifica a importancia da poboación neofalante no futuro da lingua". Praza Pública. 2019-10-12. Consultado o 2019-11-19.
Véxase tamén
editarBibliografía
editar- Beatriz Garza Cuaron and Doris Bartholomew. Languages of intercommunication in Mexico. In: Stephen Adolphe Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tyron (1996), Atlas of languages of intercultural communication in the Pacific (1622 pàgines), pp. 1254–1290. Chapter 2. Historical outline, p. 1258, 2.1.5: Replacement of the dominant indigenous languages by Spanish, pp. 1260–1262. Capítol 4: Spanish as a language of intercommunication, from the Conquest to present. pp. 1270–1271. (en inglés)
- Rainer Enrique Hamel: Bilingual Education for Indigenous Communities in Mexico. Encyclopedia of Language and Education (2008), Part 5, Part 18, pp. 1747–1758. (en inglés)
- Juan Carlos Godenzzi: Language Policy and Education in the Andes. Encyclopedia of Language and Education (2008), Part 1, Part 4, pp. 315–329. (en inglés)