Educación a distancia

A educación a distancia é unha modalidade educativa na que o alumnado (discente) non comparte o mesmo espazo físico có profesorado (docente) durante o desenvolvemento do proceso de ensino-aprendizaxe.

Polo de apoio presencial da Universidade Aberta do Brasil en Cambuí, Minas Gerais, Brasil.

Existen numerosas experiencias e modelos de educación a distancia no mundo enteiro que varían tanto polo tipo de contidos ensinados como polos medios utilizados. Os medios utilizados para a comunicación educativa ou para os recursos didácticos adoitan dar identidade a cada sistema. Así, por exemplo, fálase de ensino por correspondencia porque os envíos dos materiais e comunicación realízase por correo). Dedúcese desta observación que o soporte utilizado define en boa medida cada sistema e cada forma de desenvolver o proceso de ensino-aprendizaxe e que este soporte depende en grande medida das posibilidades técnicas e tecnolóxicas en cada momento histórico.

Concepto

Dada a grande diversidade de modelos, resulta difícil unha definición xenérica de Educación a Distancia. Lorenzo García Aretio (2001, p. 113) indícanos unha definición integradora que recolle matices desde diversas perspectivas:

A educación a distancia baséase nun diálogo didáctico mediado entre o profesor (institución) e o estudante que, situado nun espazo diferente ao daquel, aprende de forma independente (cooperativa).

Teorías

Algúns dos autores máis relevantes que estudaron a educación a distancia foron:

• Wedemeyer (1971), que se centrou na importancia da posibilidade de desenvolver a aprendizaxe de forma independente.
• De Moore (1972), que elaborou a Teoría da distancia transaccional, que se refire ao grao de estruturación previa da aprendizaxe e ao diálogo que se establece para iso.
• De Holmberg (1977), que introduciu o concepto de diálogo didáctico mediado.
• Peters (1998), que fixo énfase na base industrializada dos procesos formativos a distancia e coidando en grande medida dos soportes utilizados e do deseño dos medios empregados.

Riscos

Os sistemas formativos que se inclúen normalmente baixo esta denominación teñen unha serie de riscos comúns. Seguindo a García Aretio (2001, p. 30), podemos indicar:

• Separación profesorado-alumnado
• Utilización de medios técnicos
• Organización de apoio-titoría
• Aprendizaxe independente e flexíbel
• Comunicación bidireccional
• Enfoque tecnolóxico
• Comunicación masiva
• Procedementos industriais

Caixa de correos en Pontevedra.

Perspectiva histórica

O factores que contribúen ao nacemento e desenvolvemento da educación a distancia foron os cambios políticos orientados á democratización que estableceron novos dereitos á formación para as capas sociais con máis desvantaxes, o desenvolvemento do concepto de educación permanente que avala a necesidade de aprender ao longo de toda a vida, a necesidade da educación de persoas adultas e a consolidación de estratexias didácticas para elas, o desenvolvemento de ofertas, medios e modalidades educativas, así como o desenvolvemento das tecnoloxías e especialmente das aplicábeis á comunicación e á educación. Seguindo sobre todo os medios que se utilizaron de soporte, podemos observar que a educación a distancia pasou por 4 fases:

• Ensino por correspondencia (correo postal);
• Ensino apoiado en medios de comunicación (prensa, radio, TV);
• Ensino por Internet (plataformas de formación, Correo electrónico, webs);
• Ensino en soportes móbiles;

Os alumnos requiren medios como os ordenadores.

Facilidades e dificultades

A educación a distancia presenta unha serie de vantaxes para as persoas que se forman a través dela como:

• Autonomía para organizarse e elixir os tempos e lugares de aprendizaxe
• Non necesita desprazarse diariamente ao centro formativo
• Permite contar cos materiais con antelación o que permite, por exemplo, adaptalos con máis facilidade ás persoas con discapacidade
• Compatibiliza a formación con outras ocupacións familiares, sociais, persoais ou laborais
• Permite manter a privacidade e intimidade da formación
• Posibilita as adaptacións que necesiten as persoas polas súas características e intereses
• Permite establecer relacións entre persoas distantes de contextos e culturas diversas

Do mesmo xeito, os estudos sobre educación a distancia revelan certas debilidades como:

• As altas taxas de abandono
• As dificultades para autoxestionar o tempo
• Os problemas relacionados cos medios (radio, conexións a Internet etc..)
• As limitacións á sociabilidades en modalidades individualistas
• A carencia de información de retorno tan abundante para o alumno
• Tanto a infraestrutura como os medios teñen que planificarse con moita antelación
• A estandarización da aprendizaxe se se utilizan sempre os mesmos medios para todos
• A dificultade para adquirir ou dispor de todos os medios necesarios, por exemplo, Internet na casa
• A necesidade de formación específica para o profesorado implicado
• Os custos da infraestrutura e medios que son estritamente necesarios para o seu desenvolvemento
• A dependencia de soportes mediados utilizados (texto, imaxe, Internet) que supoñen un manexo dos medios
• Desconfianza dos sistemas a distancia en certos contornos ou países
• Limitacións de desenvolvemento de certas competencias polos medios utilizados
• Dificultades para garantir a autoría das tarefas e actividades realizadas a distancia

A Consellería de Educación está no Edificio de San Caetano en Santiago.

Experiencias paradigmáticas

En Galicia

A raíz da transferencia das competencias en materia educativa, creáronse de acordo coas titulacións establecidas pola Lei Xeral de Educación (1970) o Centro Galego de Educación Xeral Básica (CEGEBAD) para a obtención do Graduado Escolar e o Instituto Galego de Bacharelato a Distancia (INGABAD) para o Bacharelato.

A raíz da aprobación da LOXSE (1990), apareceu o Graduado de Educación Secundaria Obrigatoria que tamén houbo que adaptar ás persoas adultas. Na actualidade, en Galicia, a oferta non universitaria céntrase en:

• Educación Secundaria para persoas adultas
• Bacharelato para persoas adultas
• Formación profesional

Logo da UOC.

En España

• AULAS MENTOR

Oferta de cursos de Educación non Formal deseñados polo Ministerio de Educación central que se imparten a través da rede de centros de educación permanente de adultos.

• CEAC

Centro privado que naceu nos anos 40 e imparte cursos regrados e cursos non formais de Artes, Beleza, Construción, Educación, Negocios, Idiomas, Informática, Mantemento de Saúde, Turismo e Hostalería.

• DEUSTO FORMACIÓN

Centro de formación empresarial enfocado na formación de xestión de empresas e novas tecnoloxías da información.

• CIDEAD

Ofrece as ensinanzas de Primaria e Secundaria Obrigatoria para xente nova (por exemplo, que residen no estranxeiro), Secundaria Obrigatoria para Persoas Adultas (ESPAD), Bacharelato, Formación Profesional e Ensinanzas Oficiais de Linguas.

• CAMPUS TRAINING

Centro de Formación Profesional enfocado na inserción laboral.

• Radio ECCA

Radio ECCA é unha rede de centro que apoia o proceso de aprendizaxe na radio. Orixinaria de Gran Canaria con programas culturais e educativos.

• That's English!

Programa para aprender inglés a distancia do Ministerio de Educación e Formación Profesional

• UNED

Universidade pública española de ámbito estatal que desenvolve a súa oferta formativa a distancia.

• Universitat Oberta de Catalunya (UOC)

Universidade catalana de ámbito estatal que desenvolve a súa oferta formativa a distancia.

Open University en Londres

En Europa

• Open University, universidade do Reino Unido
• Centre National d' Enseignement à Distance (CNED), centro coordinador da oferta universitaria a distancia en Francia
• Universidade Aberta, universidade de Portugal

A Asociación Europea de Universidades de Ensino a Distancia

A Asociación Europea de Universidades de Ensino a Distancia (en inglés: European Association of Distance Teaching Universities, EADTU) é a principal rede universitaria institucional de educación superior en liña, aberta e a distancia. Foi fundada en 1987, a asociación promove a innovación, a investigación, a colaboración, o desenvolvemento de proxectos conxuntos, a divulgación e congresos e eventos.

Véxase tamén

Outras entradas

• Teleformación
• Radio ECCA
• UNED

Bibliografía

• De Holmberg, M. (1977). Distance education. A survey and bibliographhy. Londres: Kogan Page. (en inglés)
• De Moore, M. G. (1972). Learner autonomy: the second dimensions of independent learning. Convergence Fall, pp. 76–88. (en inglés)
• García Aretio, L. (2001). La Educación a Distancia. Barcelona: Ariel. (en castelán)
• Peters, O. (1998). Concepts and models. No First National Conference on Distance Education. Manila. (en inglés)
• Wedemeyer, C. A. (1971). Independent study. En Deighton, L. C. (ed.) The Encyclopedia of Education, 4, Nova York: Macmillan. (en inglés)

Ligazóns externas

• Asociación Iberoamericana de Educación Superior a Distancia (AIESAD) (en castelán)
• Cátedra UNESCO de Educación a Distancia(en castelán)
• European Association of Distance Teaching Universities (EADTU) (en inglés)
• Revista de Educación a Distancia (en castelán)
• Revista Iberoamericana de Educación a Distancia (en castelán)