Chad
O Chad[1][2] (en francés Tchad, en árabe تشاد, Tshad), oficialmente República do Chad (en francés République du Tchad; en árabe جمهورية تشاد, Jumhūriyyat Tshād) é un país africano. Limita ao norte con Libia, ao leste co Sudán, ao sur coa República Centroafricana e ao oeste co Camerún, Nixeria e mais Níxer. A súa capital é Xamena.
| République du Tchad (fr) جُمْهُورِيَّة تشاد (ar)  | |||||
| Himno | La Tchadienne | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Lema | «Unité, Travail, Progrès» «Unity, Work, Progress» «الاتحاد، العمل، التقدم» «Единство, труд, прогрес» «Undod, Gwaith, Cynnydd» «Unitat, treball, progrès» | ||||
| Epónimo | Lago Chad | ||||
| Localización | |||||
| |||||
| Capital | Xamena | ||||
| Contén a división administrativa | |||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 19.319.064 (2023) (15,05 hab./km²) | ||||
| Lingua oficial | lingua francesa lingua árabe | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 1.284.000 km² | ||||
| Bañado por | Lago Chad | ||||
| Punto máis alto | Emi Koussi (3.415 m) | ||||
| Punto máis baixo | Depressão Bodélé (pt)  (160 m) | ||||
| Comparte fronteira con | |||||
| Creación | 11 de agosto de 1960 | ||||
| Organización política | |||||
| • Presidente | Mahamat Déby Itno | ||||
| Órgano executivo | Government of Chad (en) | ||||
| • Presidente | Idriss Déby Itno (2018–2021) | ||||
| Órgano lexislativo | National Assembly (en) , (Escano: 155) | ||||
| Máxima autoridade xudicial | Supreme Court of Chad (en) | ||||
| Membro de | |||||
| PIB nominal | 11.779.981.332 $ (2021) | ||||
| Moeda | franco CFA de África Central | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Fuso horario | |||||
| Dominio de primeiro nivel | .td | ||||
| Prefixo telefónico | +235 | ||||
| Teléfono de emerxencia | 17, 18 e 2251-4242 (en) | ||||
| Código de país | TD | ||||
| Outro | |||||
| Irmandado con | |||||
 | |||||
Historia
editarDo mesmo xeito que a maioría do mundo, a área actualmente coñecida como o Chad comezou como un grupo desconectado de tribos. Eventualmente estas tribos foron tomadas por reinos. O Chad foi controlado por algúns reinos débiles ata ser tomado polo maior, pero aínda africano, Imperio Kanem-Bornu.
Logo, os estranxeiros comezaron a ter maior influencia sobre o Chad. Comezando na idade media, o Chad converteuse nun cruzamento de rutas entre os mercadores musulmáns e as tribos nativas. En 1891 o Chad converteuse en parte do Imperio colonial francés. Durante a segunda guerra mundial, o Chad foi a primeira colonia francesa en unirse aos aliados. En 1960 o Chad foi convertido pacificamente nun país independente.
En 1965 unha guerra civil comezou como unha sublevación de impostos do norte musulmán. A guerra foi longa e custosa. Durou ata 1998, en cuxo momento foi escrita a constitución e Idriss Déby foi elixido presidente.
Goberno e política
editar- Artigo principal: Goberno e política do Chad.
Tras a independencia estableceuse un sistema de partido único. A guerra civil de 1979 a 1982 entre o norte e o sur involucrou a tropas de Libia e Francia. En 1975 e 1982 houbo golpes de estado, o último a cargo de Hissène Habré, á súa vez derrubado por Idriss Déby en 1990. En 1992 legalizáronse os partidos políticos. Déby foi elixido presidente en 1996 e tivo que enfrontar unha rebelión dos nómades Toubou, radicados no norte do país. A guerra civil estendeuse durante décadas, alternando períodos de enfrontamentos abertos e de conflitos guerrilleiros. En abril de 2021 o presidente Déby foi asasinado nun destes enfrontamentos.
Organización político-administrativa
editar- Artigo principal: Organización territorial do Chad.
O Chad divídese en 18 rexións.
Xeografía
editarO Chad atópase situado na parte máis oriental do deserto do Sáhara, e é unha nación que non ten saída ao mar. Limita ao norte con Libia, ao leste co Sudán, ao sur coa República Centroafricana e ao oeste con Camerún, Níxer e Nixeria, esta última a través do lago Chad.
O país conta con dúas zonas ben diferenciadas: a norte atópase dominada polo deserto, atopándose nos puntos máis setentrionais o macizo de Tibesti. O sur é máis chairo e conta con maior vexetación. Hai que sinalar que na metade norte a poboación predominante é a árabe, mentres que no sur predominan as etnias africanas como os sara.
Como é lóxico, os principais ríos do país van desde o sur do mesmo cara ao norte, desembocando moitos no lago Chad. Os principais ríos do Chad son o Chari e o Logone.
Economía
editar- Artigo principal: Economía do Chad.
Demografía
editar
Ao ano 2007, o Chad ten unha poboación de 9 885 000 habitantes. A metade concéntrase no sur. No norte só habitan grupos nómades. Os musulmáns son o 50%, o 43% ten crenzas tradicionais e o 7% é cristián. Os idiomas oficiais son o francés e o árabe, aínda que se falan máis de 120 linguas e dialectos. A esperanza de vida é de 47 anos. A media de fillos por muller é de 5,56 unha das taxas máis altas do mundo, o cal provoca un incremento da poboación moi elevado. O 47.5% da poboación está alfabetizada.
Cultura
editarNo Chad a relixión con máis crentes é o islam. Os musulmáns supoñen aproximadamente a metade da poboación, e forman un grupo homoxéneo que vive principalmente no norte do país. Pola contra, o resto da poboación, que vive na metade sur do país, é un grupo máis heteroxéneo dentro do cal se poden distinguir dous grandes grupos: os católicos e os seguidores de relixións animistas tradicionais de África. Os primeiros destes últimos supón aproximadamente un 7% da poboación sendo o resto seguidores de relixións animistas tradicionais de África.
Festas
editar| Data | Nome en galego |
|---|---|
| 1 de xaneiro | Ano Novo |
| 1 de maio | Día do traballo |
| 11 de agosto | Día da Independencia |
| 28 de novembro | Proclamación do día da República |
| 1 de decembro | Día da liberdade e a democracia |
Notas
editar- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para chadiano.
- ↑ López Martínez, María Cruz (2005). Gran dicionario século 21 da lingua galega. Editorial Galaxia. p. 1442. ISBN 9788482893419.