Turkmenistán

país de Asia central
(Redirección desde «Turcomenistán»)

Turkmenistán,[1][2][3] tamén chamado Turcomenistán,[4] ou oficialmente a República de Turkmenistán (en turcomán: Türkmenistan Riespublikasy) é un país de Asia central, que limita con Afganistán, o Irán, o mar Caspio, Casaquistán e Uzbekistán.

Modelo:Xeografía políticaTurkmenistán
Türkmenistan Respublikasi (tk)
Türkmenistan (tk) Editar o valor em Wikidata
Imaxe

HimnoGaraşsyz, Bitarap, Türkmenistanyň Döwlet Gimni Editar o valor em Wikidata

Localización
Editar o valor em Wikidata Mapa
 39°N 60°L / 39, 60Coordenadas: 39°N 60°L / 39, 60
CapitalAchkhabad Editar o valor em Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación6.117.933 (2021) Editar o valor em Wikidata (12,45 hab./km²)
Lingua oficialLingua turcomá Editar o valor em Wikidata
Xeografía
Superficie491.210 km² Editar o valor em Wikidata
Auga4,9 % Editar o valor em Wikidata
Punto máis altoAýrybaba (pt) Traducir (3.139 m) Editar o valor em Wikidata
Punto máis baixoDepresión de Turan (−81 m) Editar o valor em Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Precedido por
Creación27 de outubro de 1991 Editar o valor em Wikidata
Día festivo
Organización política
Forma de gobernorepública
presidencialismo Editar o valor em Wikidata
• Presidente (pt) Traducir Editar o valor em WikidataSerdar Berdimuhammedow (pt) Traducir (2022–) Editar o valor em Wikidata
• Presidente (pt) Traducir Editar o valor em WikidataSerdar Berdimuhammedow (pt) Traducir (2022–) Editar o valor em Wikidata
Órgano lexislativoConselho Nacional do Turquemenistão (pt) Traducir , Editar o valor em Wikidata
Membro de
MoedaManat turcomán Editar o valor em Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
UTC+5 (pt) Traducir
Asia/Ashgabat (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Dominio de primeiro nivel.tm Editar o valor em Wikidata
Prefixo telefónico+993 Editar o valor em Wikidata
Teléfono de emerxencia112 Editar o valor em Wikidata
Código de paísTM Editar o valor em Wikidata

Sitio webturkmenistan.gov.tm Editar o valor em Wikidata

Historia editar

O territorio de Turkmenistán estivo poboado desde a antigüidade. Tribos turcomás dedicadas á cría de cabalos chegaron ao territorio en tempos remotos, posiblemente procedentes das Montañas Altái, e establecéronse nos arredores do deserto de Karakum, chegando ata Persia, Siria e Anatolia.

O exército ruso fixo a súa entrada no territorio entre as décadas de 1860 e 1870. En 1869, créase o porto de Krasnovodsk, e xa en 1874 se consolidou a presenza rusa coa creación do distrito militar do Transcaspio. Anexado polo Imperio Ruso entre 1865 e 1885, en 1890 o control ruso sobre Turkmenistán era completo.

Ventos de revolución chegarían en 1917, e durante a guerra civil (1918-1920) Turkmenistán tamén estivo nas frontes de pelexa. Establecida a Unión Soviética, o territorio do Transcaspio (desde 1921 reorganizado como Turquestán) é establecido como unha república autónoma, para pasar ese mesmo ano a ser unha das repúblicas constituíntes da Unión.

Durante esta época, fíxanse as fronteiras da república soviética, e desenvólvense ambiciosos proxectos para aproveitar os seus recursos naturais para o beneficio da Unión Soviética. Créanse tamén sistemas de irrigación e, aos poucos, a produción de algodón e petróleo convértense nas actividades económicas principais.

Trala disolución da Unión Soviética, Turkmenistán converteuse nun estado independente. O controvertido presidente Separmurat Niyazov dominou a vida política do país ata o seu falecemento o 21 de decembro de 2006.

O seu sucesor, Kurbanguly Berdymukhamedov, convocou a eleccións o 11 de febreiro de 2007, nas cales resultaría electo polo 89,2% dos votos. Segundo datos oficiais, participou o 98,65% dos electores. Con todo, a oposición política denunciou a existencia de fraude.[5] Berdymukhamedov puxo en funcionamento algunhas reformas ás políticas aplicadas ata o momento, como a eliminación do nome do seu predecesor da bandeira nacional e a derrogación dunha lei que esixía dous anos de traballos antes para poder ingresar na universidade,[6] con todo ratificou a continuidade do rumbo político encarado por Niyazov.

Política editar

Artigo principal: Política de Turkmenistán.

Turkmenistán é unha república presidencialista integrada na Comunidade de Estados Independentes.

Despois da morte do presidente Separmurat Niyazov, o entón primeiro ministro Kurbanguly Berdymukhamedov asumiu o poder e iniciou tentativas de abrir o país. A constitución do país, aprobada no 2008, permite a formación de partidos políticos e a libre asociación de persoas. A anterior, de 1993, establecía un réxime de partido único.

O goberno de Niyazov, morto no 2006, chegou a esaxeracións coma a prohibición da ópera e do circo por "non seren dabondo turcománs". Niyazov gobernaba de maneira absoluta sobre o país e non toleraba ningunha oposición. No seu goberno había un moi importante culto á súa personalidade, atopábase o seu rostro por todo o país, desde os billetes de banco ata as botellas de vodka. Era chamado o Turkmenbachi (ou en galego a «Cabeza dos turcománs»). A festa nacional correspondía ao aniversario do presidente, o 19 de febreiro. Unha estatua del, en ouro fino, atopábase na capital Achkhabad.

Xeografía editar

Turkmenistán é un país de Asia central situado ao norte da cadea de montañas Kopet-Dag entre o mar Caspio e mailo río Amu-Daria. O país ten fronteiras con Casaquistán e Uzbekistán ao norte e ao nordeste, co Irán e Afganistán ao sur e ao sueste. A característica xeográfica máis significativa é o deserto do Karakorum que é o deserto máis grande do mundo, cubrindo o 80 por cento da superficie do país. A maior parte das montañas de Turkmenistán son inaccesíbeis. Os vestixios da antiga ruta da seda van da China central ata a costa mediterránea, pasando polo Turkmenistán.

O país está situado nunha das rexións sísmicas máis elevadas do mundo.

O clima é desértico subtropical con pouca chuvia.

Organización político-administrativa editar

Turkmenistán está dividido en cinco provincias (welayatlar,singular welayat): (Balkan, Ahal, Daşoguz, Lebap e Mary) e unha cidade Autónoma Achkhabad.

 
Provincias de Turkmenistán.
División ISO 3166-2 Capital Superficie (km²) Poboación (2005) Mapa
Achkhabad Achkhabad 470 871.500
Ahal TM-A Annau 97.160 939.700 1
Balkan TM-B Balkanabat  139.270 553.500 2
Daşoguz TM-D Daşoguz 73.430 1.370.400 3
Lebap TM-L Türkmenabat 93.730  1.334.500 4
Mary TM-M Mary 87.150 1.480.400 5

Economía editar

Artigo principal: Economía de Turkmenistán.

Demografía editar

 
Evolución da demografía entre 1992 e 2003 (cifra da FAO, 2005). Poboación en milleiros de habitantes.

Notas editar

  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para turkmeno.
  2. Forma empregada no VOLG (buscar "turcomán" Arquivado 31 de marzo de 2014 en Wayback Machine.).
  3. López Martínez, María Cruz (2005). Gran dicionario século 21 da lingua galega. Editorial Galaxia. p. 1446. ISBN 9788482893419. 
  4. Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura. Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo, ed. Lingua galega: dúbidas lingüísticas (PDF). p. 108. ISBN 84-8158-266-2. 
  5. Turkmenistán celebra hoy elecciones parlamentarias para legitimar el cambio de régimen
  6. El presidente turcomano retira el nombre de su predecesor de la bandera nacional