Joseba Sarrionandia

Joseba Sarrionandia Uribelarrea, Sarri, nado en Iurreta (Biscaia) o 13 de abril de 1958, é un poeta e filólogo vasco.

Joseba Sarrionandia

(2016)
Nome orixinal	(eu) Joseba Sarrionandia Uribelarrea
Biografía
Nacemento	13 de abril de 1958 (66 anos) Iurreta, España
Residencia	Durango
Educación	Universidade de Deusto
Actividade
Campo de traballo	Literatura
Ocupación	escritor, profesor de educación superior, filólogo, escritor de literatura infantil, tradutor, poeta, ensaísta
Membro de	Euskaltzaindia Euskadi Ta Askatasuna Universidade Vasca de Verán
Xénero artístico	Poesía e ensaio
Pseudónimo literario	Sarri
Participou en
	Tabakalera
Familia
Parentes	Telmo Zarra, dous
Premios
(2024)  Escritor/a Galego/a Universal (2022)  Orador de graduación da UEU (2011)  Euskadi Awards (en) , premiado polo traballo Q12263828 (2001)  Kritika Saria euskarazko narratibari (en) , premiado polo traballo Lagun izoztua (en) (2001)  Beterriko Liburua Ohorezko Literatur Aipamena (en) , premiado polo traballo Lagun izoztua (en) (1986)  Kritika Saria euskarazko narratibari (en) , premiado polo traballo Q12254346
Voz: Joseba Sarrionandia

Escribiu varios libros de poemas e contos, así como algunhas novelas. Fuxiu do cárcere en 1985 e viviu na clandestinidade durante 31 anos. Escribiu e difundiu as súas obras desde o exilio, desde lugares sen nome, e unha fotografía en branco e negro dun mes antes de saír do cárcere foi unha das poucas imaxes identificables del.

Joseba Sarrionandia e Galicia

No ano 2014 foi publicado en galego o volume Tempo de exilio, unha escolma da súa obra poética escollida por el mesmo e traducida ao galego por Isaac Xubín. Tempo de exilio foi merecente do I Premio Etxepare de tradución outorgado polo Instituto Etxepare.

En 2024 a Asociación de Escritores e Escritoras en Lingua Galega declarouno Escritor Galego Universal, escritor con obra traducida ao galego e que tamén traduce obras do galego ao vasco.

Traxectoria

Licenciouse en Filoloxía Vasca na Universidade de Deusto en Bilbao e exerceu como profesor de vasco. Foi profesor de fonética na UNED de Bergara e tamén participou na Universidade Vasca de Verán. Publicou os seus primeiros traballos en revistas de Euskadi, e foi un dos membros da Pott Banda, xunto a Bernardo Atxaga, Manu Ertzilla, Ruper Ordorika, Jon Juaristi, Joxe Mari Iturralde e moitos outros escritores. Tamén foi un dos fundadores da revista Ibaizabal. Ademais de obras orixinais, traduciu ao éuscaro aos autores da literatura universal, especialmente da literatura inglesa, entre os que destaca o longo poema narrativo de Samuel Taylor Coleridge The Rime of the Ancient Mariner, un dos pináculos da poesía romántica. Tamén traduciu obras de varios escritores, entre eles T. S. Eliot, Manuel Bandeira ou Fernando Pessoa.

En 1980, por ser membro de ETA, foi detido pola policía española e condenado a 27 anos de prisión. Segundo indica o seu traballo, foi torturado durante oito días durante esa longa detención. Desde entón, describiu varias veces no seu traballo a realidade de ser preso. Ese ano gañou varios premios literarios. En 1981, publicou o seu primeiro poemario Izuen gordelekuetan barrena. O libro tivo unha gran resonancia, e influíu fortemente nos novos escritores vascos; de feito, Bitakora kaiera tamén foi considerado o primeiro poema manifesto.

Conseguiu fuxir o día de San Fermín de 1985, aproveitando un concerto dado polo cantante Imanol no interior do cárcere de Martuten, co preso Iñaki Pikabea tocando nun altofalante. En homenaxe a ese evento, a banda Kortatu interpretou a famosa canción Sarri, Sarri. Viviu como prófugo (segundo as leis de España, aínda que os seus delitos fosen prescritos) e, de feito, o prófugo exiliado foi o outro tema principal da súa obra, como se pode ver, por exemplo, na novela Lagun Izoztua. Malia vivir na clandestinidade, seguiu publicando libros e colaborou con varios músicos: Mikel Laboa, Ruper Ordorika, Fermin Muguruza e enviou por cartas os seus poemas a outros moitos músicos. As discográficas Esan Ozenki e Txalaparta editaron en colaboración o disco Hau da ene ondasun guzia, cos poemas do escritor musicados.

En outubro de 2011, o Goberno Vasco concedeulle o Premio Euskadi Literatura polo ensaio Moroak gara behelaino artean?, pero anunciou que retería os cartos correspondentes ao premio durante a súa situación regularizada ante a xustiza. Cando a Fiscalía da Audiencia Nacional española dixo que non había caso déronlle unha recompensa monetaria.

A principios de novembro de 2016, o Instituto Vasco Etxepare nomeou a Sarrionandia como lector vasco na Universidade da Habana (Cuba), tras un rigoroso proceso de selección, e foi entón cando se soubo que levaba varios anos na Habana. E uns días despois, o 20 de novembro, por primeira vez en 31 anos, saíu unha imaxe del actualizada, nunha entrevista publicada conxuntamente en catro publicacións de Euskadi (Grupo ZuZeu, Berria, Gara e Noticias); O xornalista Jose Goitia fixo tanto as fotos como a entrevista dous días antes.

Desde o 19 de abril de 2021, Joseba Sarrionaindia está no País Vasco. Segundo informa o portal durangalde Anboto.org, o escritor Joseba Sarrionandia atópase no País Vasco visitando familiares e amigos. Declarou ao semanario Durangalde que atopou a cidade cambiada e que sente o baleiro do seu pai, doutros familiares e dos seus amigos mortos.

En 2022 publicou o conto ilustrado Munduari bira eman zion ontzia co famoso ilustrador cubano Ares.

Obras

Poesía

• Izuen gordelekuetan barrena (Dentro dos agochamentos dos medos) (1981). Bilboko Aurrezki Kutxa, Bilbao.
• Intxaur azal baten barruan. Eguberri amarauna (Dentro dunha casca de noz. Arañeira navideña) (1983). Amnistiaren Aldeko Batzordeak, Lizarran inprimatua.
• Alkohola poemak (Poemas do alcohol) (1984). Pamiela, Iruñea. Libro colectivo.
• Marinel zaharrak (Os vellos mariñeiros) (1987). Elkar, Donostia.
• Gartzelako poemak (poemas do cárcere) (1992). Susa, Iruñea.
• Hnuy illa nyha majah yahoo (poemak 1985-1995) (1995). Elkar, Donostia.
• Hau da ene ondasun guzia (Estes son todos os meus bens) (1999). Txalaparta, Tafalla. Disko-liburua.
• XX. mendeko poesia kaierak: Joseba Sarrionandia (Cadernos de poesía do século XX) (2002). Susa, Iruñea. Koldo Izagirreren antoloxía.
• Hilda dago poesia? La poesía está muerta? (2016). Pamiela, Iruñea. Antoloxía bilingüe.
• Gure oroitzapenak (As nosas lembranzas) (1987, 2018). Elkar, Donostia. Disco-libro.

Narrativa

• Narrazioak (Narracións) (1983). Elkar, Donostia.
• Atabala eta euria (Choiva e tamboril) (1986). Elkar, Donostia.
• Ifar aldeko orduak (As horas do norte) (1990). Elkar, Donostia.
• Han izanik hona naiz (De alí mesmo veño) (1992). Elkar, Donostia.
• Miopeak, bizikletak eta beste langabetu batzuk (Miopes, bicicletas e outros desempregados) (1995). Erein, Donostia.
• Lagun izoztua (O amigo conxelado) (2001). Elkar, Donostia.
• Kolosala izango da (Srá colosal) (2003). Txalaparta, Tafalla.
• Narrazio guztiak (1979-1990) (2011). Elkar, Donostia. Compilación
• Herejeen alaba (A filla dos herexes) (2017). Ander Berrojalbiz eta Joseba Sarrionandia. Pamiela.
• Munduari bira eman zion ontzia (O barco que deu a volta ao mundo) (2022). Ipuin ilustratua, 2022. Ares-en ilustrazioekin.

Ensaio

• Ni ez naiz hemengoa (Eu non son de aquí) (1985). Pamiela, Iruñea.
• Marginalia (1988). Elkar, Donostia.
• Ez gara gure baitakoak (Non somos de nós mesmos) (1989). Pamiela, Iruñea.
• Hitzen ondoeza (O malestar das palabras) (1997). Txalaparta, Tafalla.
• Akordatzen (Lembrando) (2004). Txalaparta, Tafalla.
• Moroak gara behelaino artean? (Somos mouros entre a néboa?) (2010). Pamiela, Iruñea.
• Lapur banden etika ala politika (2015). Pamiela, Iruñea.
• Durangoko Azoka 1965-2015 (Feira de Durango...) (2015). Gerediaga Elkartea, Durango. Jesus Mari Arruabarrena eta Txelu Angoitiarekin lana.
• Bizitzea ez al da oso arriskutsua? (A vida non é moi perigosa? (2018). Pamiela, Iruñea.
• Airea ez da debalde: Habanako gaukaria (O aire non é gratis: Diario nocturno da Habana) (2019). Pamiela, Iruñea.

Literatura infantil e xuvenil

• Izeba Mariasun ipuinak (Contos da tía Mariasun) (1989). Elkar, San Sebastián.
• Ainhoari gutunak (Cartas a Ainhoa) (1990). Elkar, San Sebastián.
• Harrapatutako txorien hegalak (Alas de paxaros atrapados) (2005). Baigorri, Bilbao. Ilustrado por Jokin Mitxelena. Edición bilingüe, en éuscaro e inglés.
• Gau ilunekoak (Os da noite escura) (2008). Elkar, San Sebastián. Ilustrado por Maite Gurrutxaga.
• Munduko zazpi herrialdetako ipuinak (Contos dos sete territorios do mundo) (2008). Pamiela, Pamplona.
• Idazlea zeu zara, irakurtzen duzulako (O escritor es ti, porque les) (2010). Xangorin, San Sebastián.

Cómic

• Zitroi ur komikiak: Joseba Sarrionandia komikitan (Cómics de auga de limón) (2000). Coeditado por Napartheid e Txalaparta, Tafalla. Con Koldo Almandoz.

Adaptacións escénicas

Danza

• Hnuy illa... Kukai Dantza Konpainia e Tanttaka Teatroa, con dirección de Mireia Gabilondo e coreografía de Jon Maya. Estrea en 2008.

Teatro

• Aulki hutsa. Le Petit Théâtre de Pain, con dirección de Ander Lipus. Estrea en 2008.
• Han izanik, hona naiz. Apurka Antzerki Taldea, con dirección de Borja Ruiz. Estrea en 2009.
• Decir lluvia y que llueva. Kabia, espazo de investigación de Gaitzerdi Teatro, con dirección de Borja Ruiz. Estrea en 2010.​
• Koblakariak behar ditugu. Karrika, con Gotzon Barandiaran, Miren Amuriza, Eñaut Elorrieta e Unai Iturriaga. Estrao en 2010.

Cine

• Gure oroitzapenak. Con dirección e guión de Oskar Alegría, Özcan Alper, Asier Altuna Iza, Mireia Gabilondo, Eugène Green, Itziar Leemans, Josu Martinez, Fermin Muguruza, Ane Muñoz Mitxelena, Maider Oleaga, Carlos Machado Quintela e Maialen Sarasua. Estrea no Festival Internacional de Cine de San Sebastián de 2018.

Adaptacións musicais

Versións musicadas dos poemas de Sarrionandia
Ano	Disco	Intérprete	Cancións / Poemas
1983	Ni ez naiz Noruegako errege	Ruper Ordorika	Galtzetan gordetzeko koblak Alberto Caeiroren bisita
1985	Sei - 6	Mikel Laboa	Sorterriko koblak
1986	In fraganti	Oskorri	Arratseko fadoa Biolin musikaz
	Mea kulparik ez	Imanol	Oroimeneko portua
1989	Hamabi - 12	Mikel Laboa	Lili bat
	Datorrena datorrela	Oskorri	Inork agintzen ez didalako
	Euskal kantu txapelketa	Kea	Hi oroituz
		Zatiki	Inork agintzen ez didalako
1990	Ez da posible	Ruper Ordorika	Ene begiek
	Zu zeu	Gontzal Mendibil	Bost minutuko bisita?
1992	Badok hamairu	Oskorri	Marinel batzu
	Ebihotz	Eltzegor	Hil ez da deus hiltzen
1994	Hamalau - 14	Mikel Laboa	Hegazti errariak Não es tu, faculdade de sentir Oroitzen zaitudanean, ama Gure oroitzapenak
	Alivio rápido	Nación Reixa	Encuentros con Sarri en Nación Reixa
	Jexuxmai & Noizbehinka	Jexuxmai & Noizbehinka	Sustraiak Amodio poema Azkenengo trena
1995	Apaiz gaztea	Mikel Elizaga	Amodioa
	Bostak arte	Mikel Errazkin	Ene begiek
	Zertarako mugak jarri	Mikel Markez	Preso egon denaren gogoa
1996	Deabruak guarda!	Deabruak Teilatuetan	Hau da ene ondasun guzia
	Fran Lauen & Eskuadra Zarra	Fran Lasuen	Irlandar abiadoreak bere heriotza igarri du Oroimeneko portua Ez dut gure herria saltzeko
	Hori bera da denen ixtoria	Imanol	Aldaketarik aldaketa
1997	Aise	Jabier Muguruza	Linguae vasconum primitiae
	Azkena	Bittor Aiape	Defenda ezazue zuen bake beltza Lagun presoak
	Denboratik at	Jexuxmai & Noizbehinka	Esku ahurreko marrak Bunba, blaf Thames gozoa Besterriko koblak
1998	Dabilen harria	Ruper Ordorika	Martin Larralde Gutunei koblak
	Nahiezkero	Dantzut	Territorio librea
	...eta legeaz landako gure mintzairan solastuko	Naun	Kaleko kronika
1999	Brigadistak Sound System	Fermin Muguruza	Eguraldi lainotsua hiriburuan
	Ikasten	Berri Txarrak	Aspaldian utzitako zelda
	Ez diren gauzak	Jexuxmai & Noizbehinka	Ez diren gauzak Albisteak Sorlekuaren kanta Talaieroaren gogoeta 11 aldaketa
	Zuzenean II - Gernika	Mikel Laboa	Kiromantzidxa (Lekeitio 10)
	Sorterrira	Trepi eta Arawak	Herri proiektua Bake beltza
2000	Ikus	Ikus	Zertarako?
	FM 99.00 Dub Manifest	Fermin Muguruza	Mendebaldarketa
	New land - Lur berria	Itxaso & Daniel Pérez	Hegazti errariak
2001	Eskuak/Ukabilak	Berri Txarrak	Mundua begiratzeko leihoak
	Meatzaldea	Sagarroi	Sagarroiak
	Hain guapa zaude	Jabier Muguruza	Itsasoak emandako indarra
2002	Auskalo	Alaitz eta Maider	Ez dizut esango
2003	Kantuok jartzen ditut	Ruper Ordorika	Kantuaren gauza galdua
2005	Xoriek - 17	Mikel Laboa	Sustraiak han dituenak Xoriak (Xorien ihesa)
2006	Biluzik	Kauta	Norbere akaberari buruzko mintzaldia
	Pentsamendu hutsak	Mikel Aranzabal	Gose grebako hogeigarren egunean
	Memoriaren mapa	Ruper Ordorika	Lera zakurren balada Ibaia Hondartza galduan Hiriak Esku biak Albert Einsteinen mihia Goizalbada Ez da itzuliko Berak entzungo ez duen kantua Enbaxadore hodeiertzean Izen zaharrak
2007	Konplizeak	Jabier Muguruza	Norbere akaberari buruzko mintzaldia
	Argiak	Ken Zazpi	Gaueko argiak
	Elkarrekin	Kasu!	Geografia
		Xopapo	Sustraiak han dituenak
2008	Awañak	Petti	Ene begiek
	Kiribil	Zura	Propostas para a definição do exilio
	Erantzi	Katamalo	Ariane
2010	Ortzemugak begietan	Ken Zazpi	Hemen gaude Giltzak
	Txinaurriak	Hotel & Miren Iza	Não es tu, faculdade de sentir
2011	Rock & Ron	Ze Esatek!	Esperantza
2013	Deserriko kantak	Eñaut Elorrieta	Geografia Besamotzaren besoa Propostas para a definição do exilio
	Notícies de Gurb	Iagoalaiaga i els detectius salvatges	Pau negra
2014	Gosariak	Gose	Errua Zoroetxeko harresia Anaren hiri arraroa Katuen kantua Txalupa Banku atrakatzaileak Alegrantziaren aldeko konjura Eguna Bederatzi te kikara basamortu ertzean Non dago gure askatasuna? Belengo albistiek
	Elkar estudioa sesioak	Izaki Gardenak	Ene begiek
2016	Guria ostatuan	Ruper Ordorika	Kontserba fabrikaren aurrean

Premios

• Premio Resurrección María de Azkue de poesía, por Izuen gordelekuetan barrena en 1980.
• Premio Ignacio Aldekoa, por Maggie, indazu kamamila en 1980.
• Premio Vila de Bilbao de contos, por Enperadore eroa en 1980.
• Premio da Crítica de narrativa en éuscaro, por Atabala eta euria en 1986.
• Premio dla Crítica de narrativa en éuscaro, por Lagun izoztua en 2001.
• Premio Euskadi de Literatura, de ensayo en éuscaro, por Moroak gara behelaino artean? en 2011.
• Escritor Galego Universal da AELG en 2024.

Véxase tamén

Bibliografía

• Martín, Eider Rodríguez (2012). "La influencia de la biografía de Joseba Sarrionandia en la recepción crítica de su obra". Anuario del Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo: International journal of basque linguistics and philology 46 (2): 53–62. ISSN 0582-6152. 

Ligazóns externas

• Ficha na editorial Txalaparta