I. L. Peretz
Isaac Leib Peretz (hebreo: יצחק־לייבוש פרץ יצחק־לייבוש פרץ) máis coñecido como I. L. Peretz, nado en Zamość 18 de maio de 1852 e finado en Varsovia o 3 de abril de 1915, foi un escritor polaco en lingua yiddish, un dos grandes clásicos da literatura yiddish.
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 18 de maio de 1852 (Xuliano) Zamość (Reino do Congreso) |
| Morte | 3 de abril de 1915 (62 anos) Varsovia |
| Lugar de sepultura | cemitério judeu de Varsóvia (pt)  |
| Datos persoais | |
| País de nacionalidade | Imperio Ruso Polonia |
| Educación | Universidade de Varsovia |
| Actividade | |
| Ocupación | poeta avogado , dramaturgo , escritor de non ficción , avogado |
| Xénero artístico | Conto, poesía, ensaio e obra de teatro |
| Lingua | Lingua hebrea e Lingua yiddish |
    | |
Traxectoria editar
Naceu no seo dunha familia acomodada de xudeus ortodoxos na cidade de Zamość, entón pertencente á gobernación de Lublin do Congreso de Polonia. Con quince anos sumouse á Haskalah, o movemento de ilustración xudía e comezou un plan deliberado de aprendizaxe secular, coa lectura de libros en polaco, ruso, alemán e francés. Decidiu ir á escola rabínica de Zhitómir, teoloxicamente liberal, pero en consideración á súa nai permaneceu en Zamość dedicado a diversos negocios, con escaso éxito. Casou con vinte anos, nun matrimonio arranxado, coa filla de Gabriel Judah Lichtenfeld, matemático e poeta. Cursou hebreo na Universidade de Varsovia entre 1876 e 1877. En 1879 divorciouse e casou con Helena Ringelheim. Superou os exames para exercer como avogado privado ata a súa revogación polas autoridades rusas por sospeitar sentimentos nacionalistas polacos e socialistas [1]. Aveciñouse en 1888[2] en Varsovia e traballou a partir de 1890 como secretario da comunidade xudía, empregado da oficina de estatística e máis tarde como supervisor do cemiterio xudeu. Interesado pola música popular estableceu unha sección da Sociedade Coral Hazomir en Varsovia[3] e o anuario literario Jiddischen Bibliothek (1891, 1894 e 1896) . A policía arrestouno en 1899 e pasou algúns meses na cadea. Politicamente enfrontouse ao movemento sionista Hovevei Zion, aos partidarios de revitalizar o hebreo como a lingua do pobo xudeu e á ortodoxia relixiosa. Consideraba que o futuro dos xudeus estaba na diáspora e na lingua yiddish así como no socialismo, non obstante foi crítico coa política que realizaba a Unión Xeral de Traballadores Xudeus de Lituania, Polonia e Rusia (o Bund). Participou na Conferencia da Lingua Yiddish de 1908 e logo do discurso que pronunciou converteuse no referente dos partidarios do yiddish como a lingua nacional dos xudeus, non obstante votar en contra da resolución que establecía o yiddish como única lingua nacional dos xudeus. Dende 1910 foi director da Sociedade Literaria Xudía de Varsovia. Durante a primeira guerra mundial organizou axuda para as vítimas da guerra.
Actividade literaria editar
Comezou a escribir en hebreo poesía, cancións e contos, algúns deles conxuntamente co seu sogro e que publicou en 1877 no libro Sipurim be-shir ve-shirim shonim. Os progroms de 1881 alteraron a súa visión do yiddish, pasando dun simple vehículo para chegar ás masas xudías a un elemento identificador e simbólico[4]. En 1888 apareceu o seu primeiro traballo en yiddish, a balada longa Monish, que se publicou no anuario Folksbibliotek editado por Sholem Aleicheme que conta a historia dun asceta novo, Monish, que intenta resistirse, sen éxito, á sedutora Lilit. Ao longo da súa vida escribiu en yiddish e hebreo, moitas veces escribindo versións da mesma obra nas dúas linguas.
Os seus relatos, contos populares e pezas teatrais son críticos coa sociedade do seu tempo e revelan a súa inclinación polo movemento obreiro. Non obstante, a contracorrente dos intelectuais xudeus que deron o seu apoio total á revolución rusa de 1905, a súa posición foi máis crítica, poñendo o foco nos progroms que se realizaron durante a Revolución, e preocupado polas súas ideas universalistas que deixaban pouco espazo para o inconformismo xudeu.
Inseriu a literatura yiddish no seo da literatura contemporánea da época, modernizándoa[5], ampliando o máximo posible o vocabulario, as voces, os rexistros estilíticos e as sensibilidades morais para transformar os usuarios da nova literatura yiddish en lectores cultos dunha cultura xudía moderna[6], deu forma a unha literatura en yiddish, e en menor medida en hebreo, como elemento de cohesión nacional para evitar a asimilación[7] e influíu nos escritores novos de Varsovia para escribir en yiddish, como foi o caso de Schalom Asch[8], Der Nister ou Lamed Shapiro. Entre as súas obras máis salientables están Oyb Nisht Nokh Hekher, o relato curto "Bontshe Shvayg" e Der Kuntsenmakher, que se inspirou no folclore do xudaísmo hasídico. A historia céntrase en torno a Elías, que anonimamente visita unha parella pobre e axuda a que se enriquezan. A partir de 1905[9] comezou a escribir pezas teatrais en yiddish, converténdose nun dos referentes da dramaturxia yiddish con Di goldene kejt e Bay nakht afn altn mark. No momento da súa morte Peretz era sen dúbida considerado o cume da elite cultural yiddish e da nova literatura yiddish[10].
Obra editar
- Sipurim be-shir ve-shirim shonim, 1877
- Manginat ha-zeman, 1887
- Monish 1888
- Bekante bilder, 1890
- Bilder fun a provincrayze 1891
- Ha-‘Ugav, 1894
- Bontshe Shvayg, 1894
- Ba nacht afn altn mark 1907
- Churbn bejs cadek 1907
- Di goldene kejt 1909
- Majne zichrojnes 1913-1914
Notas editar
- ↑ Ruth R. Wisse "Peretz, Yitskhok Leybush" The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe
- ↑ Jan Jagielski (1996) Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Varsovia: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, pp. 63-64
- ↑ Marion Jacobson "Music" p. 6 in The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe
- ↑ Payson R. Stevens, Charles M. Levine, Sol Steinmetz (2002) Meshuggenary: celebrating the world of Yiddish. Simon & Schuster, p. 111
- ↑ "I. L. Peretz" Encyclopædia Britannica
- ↑ David G. Roskies "The Small Talk of I. L. Peretz". In geveb, 22 de marzo de 2016
- ↑ Ruth R. Wisse (2016) I. L. Peretz and the Making of Modern Jewish Culture University of Washington Press, p. xiii
- ↑ Anita Norich (2007) Discovering Exile: Yiddish and Jewish American Culture During the Holocaust Stanford University Press, p. 74
- ↑ O teatro en yiddish estaba prohibido polas autoridades tsaristas pero tras a revolución de 1905 relaxaron a prohibición
- ↑ Dan Miron "I. L. Peretz as the Poet of the Jewish Age of Sensibility: On the Century of His Death 1915-2015" in Alina Molisak e Shoshana Ronen (2017) The Trilingual Literature of Polish Jews from Different Perspectives: In Memory of I.L. Peretz Cambridge Scholars Publishing, p. 1