Wikipedia

Historia de América Central

conxunto de acontecementos ocorridos en América Central

A historia de América Central reúne os eventos acontecidos no subcontinente desde os primeiros asentamentos humanos no mesmo.

Mapa das diferentes entidades territoriais que existían en América Central no século XVI  antes da chegada dos españois.

Antes da invasión española (1492) editar

Artigos principais: Mesoamérica e Cultura maia.

Na época precolombiana, a maioría do territorio de Centroamérica era parte da civilización de orixe mesoamericana, cuxas sociedades nativas ocuparon a terra entre o centro de México no norte, até o noroeste de Costa Rica no sur; mentres a civilización de orixe chibcha ocupaba a terra no leste do Salvador, Honduras, Nicaragua e Costa Rica no norte, até Panamá no sur. As culturas precolombianas de toda a rexión comerciaron con Mesoamérica e Suramérica creando importantes prazas comerciais entre estes pobos e pode ser considerada transicional entre estas dúas áreas culturais.

O rexistro arqueolóxico non permite deducir a orixe de moitos dos pobos precolombianos que poboaron Centroamérica. En gran medida, a maior parte das culturas documentadas á chegada dos europeos parecen terse formado autóctonamente en Centroamérica aínda que algúns pobos de Centroamérica parecen ter migrado desde o norte, en Mesoamérica en tempos relativamente recente. A evidencia lingüística mostra que os pipís (utoazteca) e os chorotegas (otomangueano) falaban linguas claramente relacionadas con linguas do norte e, por tanto, a súa orixe debe situarse en Mesoamérica. Outros pobos importantes de Centroamérica como os lencas, os gunas, os paias, os nasos ou os bribris parecen ter a súa orixe étnica na propia Centroamérica. O estudo das familias lingüísticas pode axudar a comprender as relacións de etnoxénese dos antigos pobos de Centroamérica. As principais familias lingüísticas precolombianas de Centroamérica son a maia (que tamén ten presenza fóra de Centroamérica), a xinca, a lenmichí (lenca, misumalpa e chibcha).

Conquista e período colonial editar

Desde o século XVI até principios do século XIX, Centroamérica estivo incorporada na Capitanía xeneral de Guatemala, algunhas veces coñecido como Reino de Guatemala, cuxa integración e división interna variou repetidamente. Oficialmente, a Capitanía era parte do Vicerreinado de Nova España, e por tanto, baixo o control do vicerrei español en Cidade de México. Con todo, este non foi administrado polo vicerrei senón por un Capitán xeneral independente, o cal primeiro tiña as súas instalacións en Antigua Guatemala e despois en Cidade de Guatemala.

Durante este período a rexión experimentou grandes cambios demográficos, sociais, económicos e lingüísticos. Apareceron cidades importantes fundadas polos europeos e chegaron importantes continxentes de orixe europea (colonizadores), así como continxentes africanos (escravizados) que se sumaron ás poboacións autóctonas. O español converteuse na lingua principal da rexión.

Cortes de Cádiz editar

Durante a época da Constitución de Cádiz (1812-1814 e 1820-1821), o reino de Guatemala desapareceu e foi substituído por dúas provincias independentes entre si, a Provincia de Guatemala e a Provincia de Nicaragua e Costa Rica. En 1821, en vésperas da independencia, creáronse tres provincias máis, Chiapas, O Salvador e Honduras, segregadas da Provincia de Guatemala.[1]

Independencia de España editar

Véxase tamén: Movemento independentista de 1811 e Conxuración de Belén.
 
Acta de Independencia de Centroamérica localizada nas instalacións da Asemblea Lexislativa da República do Salvador.

En 1821, México proclamou a súa independencia de España, e posteriormente Chiapas, ambas as decisións foron imitadas o 15 de setembro pola Provincia de Guatemala. A data é aínda considerada como día da independencia por todas as nacións de Centroamérica. O Xefe Político Superior da Provincia de Guatemala, Gabino Gaínza, mantívose á fronte do goberno internamente. Tamén as Provincias do Salvador, Honduras, Nicaragua e Costa Rica proclamaron, en diversas datas, a súa independencia absoluta de España.

Anexión a México editar

Despois da independencia, xurdiu a idea de anexarse ao Primeiro Imperio Mexicano de Agustín de Iturbide, decisión que se consultou cos concellos. Recibidos os votos maioritarios dos concellos, o goberno de Guatemala proclamou a anexión de Centroamérica a México. Esta decisión foi adversada de modo rotundo polo Salvador, e tampouco contou con algunhas poboacións de Honduras, Nicaragua e Costa Rica; con todo, un exército mexicano baixo o mando do Xeneral Vicente Filisola ocupou a Cidade de Guatemala e despois invadiu e ocupou O Salvador, a pesar de que a poboación proclamou a súa unión aos Estados Unidos de América. Cando México chegou a ser unha república o ano seguinte, acolleuse o dereito de que Centroamérica determinase o seu propio destino  En Guatemala reuniuse a Asemblea Nacional Constituínte das Provincias Unidas do Centro de América, que o 1 de xullo de 1823, declarou a independencia absoluta de España, de México, e de calquera outra nación estranxeira e estabeleceu un sistema de goberno republicano. Un censo de poboación realizado en 1824, reflectiu que Centroamérica contaba con 1 287 491 habitantes.

Provincias Unidas do Centro de América editar

 
Provincias Unidas de Centroamérica.

O 1 de xullo de 1823, reuniuse en Guatemala o congreso, baixo a presidencia do presbítero José Matías Delgado, e declarou que as provincias aí representadas eran independentes de España, de México e de toda outra nación. O novo país tomou o nome de Provincias Unidas do Centro de América. Ao día seguinte, 2 de xullo, os deputados declaráronse constituídos en Asemblea Nacional Constituínte e proclamaron que nela residía a soberanía nacional, e puxeron en vixencia temporalmente a Constitución de Cádiz.

A Asemblea Nacional Constituínte decretou unha bandeira e un escudo para o novo estado, e nomeou unha xunta de goberno provisional de tres membros (Primeiro Triunvirato de Centroamérica). En outubro de 1823 foi substituída por outro (Segundo Triunvirato de Centroamérica), que gobernou até 1825.

República Federal de Centro América editar

A nacente unión centroamericana, oficialmente denominada República Federal de Centroamérica, comprendía os Estados de Guatemala, O Salvador, Honduras, Nicaragua e Costa Rica. Os liberais centroamericanos tiñan grandes esperanzas na República Federal, a cal eles crían que ía evolucionar nunha moderna e democrática nación, enriquecida polo comercio a través da zona, entre os Océanos Atlántico e Pacífico, á vez que ían librarse por fin do xugo a que os tiñan sometidos os conservadores de Guatemala.[2] As aspiracións liberais eran reflectidas nos emblemas da república federal: A bandeira mostraba unha banda branca entre dúas bandas azuis, representando a terra entre os dous océanos mentres que o escudo mostraba cinco montañas, unha para cada estado, entre dous océanos, sobre un gorro frixio, o emblema da Revolución Francesa que simbolizaba o pensamento positivista anticlerical que se impuña entre os liberais.[2]

A República Federal de Centroamérica xurdiu dunha Asemblea Constituínte das Provincias Unidas do Centro de América a través dunha Constitución, o 22 de novembro de 1824. O seu capital inicialmente foi a Cidade de Guatemala, até 1834; despois Sonsonate, por un breve período, e por último San Salvador, de 1834 a 1839.

A federación estaba formada por cinco estados: Guatemala, O Salvador, Honduras, Nicaragua e Costa Rica. En 1838 formouse un sexto estado, Los Altos, con capital na cidade de Quetzaltenango, cos territorios do occidente de Guatemala, e parte do actual Soconusco de Chiapas (México). Limitaba ao sur co océano Pacífico, ao leste co mar Caribe, ao sueste con Panamá (daquela unha provincia de Colombia), e ao noroeste con México. O territorio da federación tamén incluía Belize.

Entre os anos de 1838 e 1840, a federación entrou nun período de guerra civil. O primeiro estado en separarse definitivamente foi Nicaragua, en abril de 1838; en outubro esta decisión foi imitada por Honduras, e en novembro por Costa Rica. Guatemala separouse en 1839 e, baixo o goberno de Rafael Carrera, forzadamente absorbeu ao estado de Los Altos. A finais de 1839, a federación deixou de existir; con todo, durante o século XIX houbo numerosos intentos para restabelecela, manifestados nas conferencias unionistas centroamericanas.

Os liberais centroamericanos tiñan grandes esperanzas na creación dunha república federal, que posteriormente evolucionaría cara a un estado moderno e democrático entre os Océanos Pacífico e Atlántico. Estas aspiracións veríanse reflectidas nos emblemas da República Federal: a súa bandeira mostra unha banda branca entre dous azuis, derivada da bandeira das Provincias Unidas do Río da Prata (que á súa vez derivaba da bandeira do rei español Fernando VII), representando a terra entre os dous océanos. O escudo de armas mostra cinco volcáns (un por cada estado), iluminadas por un chapeu da liberdade ou gorro frixio (influencia francesa). A bandeira foi introducida na rexión polo Comandande Naval Louis-Michel Aury cando estabeleceu a primeira república independente na illa de Providencia no ano 1818.

Con todo, na práctica, a federación afrontaba grandes problemas:

  • En oposición ao proxecto federal atopábanse os conservadores, os representantes da Igrexa católica e os grandes latifundistas.
  • O transporte e as comunicacións entre os Estados membros eran extremadamente deficientes.
  • A poboación, en xeral, descoñecía o beneficio dunha integración rexional.
  • O poder da capital federal (Cidade de Guatemala, despois San Salvador) era case inexistente fose dos seus límites.
  • A falta de fondos para o seu desenvolvemento e a intervención de nacións estranxeiras (por exemplo, Gran Bretaña, Estados Unidos e México).

Guerra Civil Centroamericana editar

Debido a que os conservadores non querían ceder os privilexios aos que estaban afeitos desde a época colonial, moi pronto estalaron unha serie de disensións e guerras civís, que culminaron co derrocamento en 1829 do goberno constitucional cuxo Presidente titular era o salvadoreño Manuel José Arce y Fagoaga, elixido en 1825, e que exercía desde 1828 o Vicepresidente Mariano Beltranena y Llano, guatemalteco. Ese ano tamén foi derrocado o goberno conservador de Guatemala dirixido por Mariano de Aycinena y Piñol por unha invasión dirixida polo xeneral hondureño Francisco Morazán quen confiscou todos os bens aos membros do Clan Aycinena, e expulsounos do territorio centroamericano xunto cos membros do clero regular.[3] Interinamente fíxose cargo do goberno o liberal guatemalteco José Francisco Barrundia y Cepeda e en 1830 foi elixido como Presidente o xeneral hondureño Francisco Morazán, quen posteriormente foi elixido outra vez para o período 1835-1839. Morazán empezou a facer negocios cos ingleses que tiñan un posto comercial en Belize e o mesmo fixo o gobernador do Estado de Guatemala, Mariano Gálvez o que xunto co intento de aplicar leis novas no país -como o divorcio e o uso de xurados- causou resentimento entre os poboadores guatemaltecos, quen miraban aos ingleses e aos liberais como herexes.[4] Os membros do clero secular non foran expulsados de Centroamérica, pero quedaran debilitados pola eliminación do décimo obrigatorio; aínda así, debido á educación fortemente católica que houbera en Guatemala, foilles fácil convencer aos indíxenas e mestizos das intencións heréticas dos liberais, e isto creou o ambiente propicio para que os conservadores retornasen ao país.[4]

Na segunda administración de Morazán rexurdiu a guerra civil: en 1837 o goberno de Mariano Gálvez foi acusado de envelenar os ríos con cólera morbus e iso, axuntado ás acusacións de herexía, provocou unha rebelión campesiña da que xurdiu o caudillo Rafael Carrera y Turcios.[5] Ante a debilidade e falta de transparencia mostrada polo goberno de Morazán, Nicaragua separouse da República o 30 de abril de 1838, e o Congreso federal aceptou que se constituíse un novo estado, Los Altos, cuxa capital era Quetzaltenango, coas terras occidentais de Guatemala. Honduras separouse da unión o 6 de outubro e o 14 de novembro Costa Rica imitouna. Guatemala separouse o 17 de abril de 1839 e a principios de 1840 as tropas do capitán xeneral Rafael Carreira y Turcios reincorporaron Los Altos.[5]

Segunda metade do século XIX editar

Véxase tamén: Justo Rufino Barrios e Reforma Liberal.
 
Centroamérica, 1892.

Varios intentos foron feitos para reunir as nacións centroamericanas durante o século XIX, especialmente mediante as conferencias unionistas centroamericanas, pero ningún tivo éxito. O primeiro sucedeu en 1842, cando o expresidente Francisco Morazán, que se apoderou do poder en Costa Rica, quixo restablecer a unión pola forza, pero o seu intento terminou coa súa caída e execución. Poucos meses antes, asinouse en Chinandega un pacto de unión para estabelecer unha Confederación de Centroamérica e incluía ao Salvador, Honduras e Nicaragua. Costa Rica adheriuse condicionalmente; con todo, este intento durou moi pouco, até 1844. Un segundo intento levou a cabo de 1849 a 1852 entre O Salvador, Honduras e Nicaragua.

En 1885 produciuse o chamado intento de Barrios. O presidente de Guatemala, Justo Rufino Barrios tentou unir a nación polas armas, pero morreu no intento combatendo contra as forzas salvadoreñas. Un terceiro intento de Honduras, Nicaragua, e O Salvador foi cando tentaron crear a República Maior de Centroamérica (despois Estados Unidos de Centroamérica) a cal durou entre 1896 e 1898. O último produciuse nunha conferencia celebrada en San José, Costa Rica, en 1920, no cal Costa Rica, O Salvador, Guatemala e Honduras asinaron un pacto de unión.

Guerra contra os filibusteiros editar

A pesar do errado último intento de unión, o sentido de compartir historia e a esperanza dunha eventual reunificación persisten na maioría das nacións que foron parte da unión. Nos anos 1856 e 1857 a rexión exitosamente estabeleceu unha coalición militar para repeler unha invasión dun filibusteiro estadounidense chamado William Walker.[6] Hoxe, catro das cinco nacións teñen nas súas bandeiras os antigos motivos da federación, que consistía nas dúas bandas exteriores azuis, ao redor dunha banda branca interna. Con todo, Costa Rica, único estado que se mantivo en paz durante a federación e cumpriu coas súas obrigacións tributarias e militares co goberno federal, pasou desde o decenio de 1840 a ser o menos convencido das bondades da integración rexional e modificou significativamente a súa bandeira en 1848, escurecendo o azul, e engadindo unha banda de dobre tamaño con relación ás outras en cor vermella, como unha homenaxe á bandeira de Francia. O Salvador e Guatemala tamén tiveron durante moitos anos bandeiras moi distintas á federal.

Durante todo este século fóronse conformando nas estruturas político administrativas distintivos de cada un do que hoxe son os estados da antiga federación, así se conformaron a partir dunha economía ligada á explotación do sector agro extractivo[7] co cal se dan as bases para a evolución e estructuración dos diversos grupos humanos desde os preexistentes e coa chegada de novos grupos humanos como os grupos garífunas ou levantinos a finais do século XIX.[8]

Século XX editar

Véxase tamén: Separación de Panamá de Colombia e Parlamento Centroamericano.

En 1907 foi creada a Corte de Xustiza Centroamericana ou Corte de Cartago, pero en 1917 Nicaragua retirouse deste tribunal e en 1918 caducou o seu convenio constitutivo. En 1960, coa esperanza de que unha unificación política puidese ser o seguinte paso, Guatemala, O Salvador, Honduras, e Nicaragua estabeleceron o Mercado Común Centroamericano, ao que se uniu pouco despois tamén Costa Rica.

En 1920, en Guatemala o Partido Unionista tivo un papel protagonista no derrocamento do presidente Manuel Estrada Cabrera, avogado que xa tiña vinte e dous anos no poder e outorgara fortes concesións ás empresas norteamericanas, especialmente a United Fruit Company. O irónico dese movemento foi que estivo formado por líderes conservadores que abrazaron a causa unionista para derrocar ao goberno liberal.[9]

Este foi aprobado polo Salvador, Guatemala e Honduras, que en 1921 constituíron a República Federal de Centroamérica, pero en xaneiro de 1922, Guatemala separouse e os outros dous estados decidiron reasumir tamén a súa soberanía.

Actualmente, desde 1991, o Parlamento Centroamericano estivo operando, tamén coñecido como PARLACEN (parlamento centroamericano) é unha institución política consagrada á integración dos países de Centroamérica, aínda que non deu ningún paso substancial dirixido á restauración da unión política. Ten a súa sede na Cidade de Guatemala e intégrano deputados do Salvador, Guatemala, Honduras, e Nicaragua. Costa Rica non aprobou o convenio constitutivo do Parlamento, nin o da Corte Centroamericana de Xustiza constituída no decenio de 1990, da que tampouco é parte Guatemala. República Dominicana e México están como observadores rexionais.

En 1903 tras a Separación de Panamá de Colombia, a nova República de Panamá quedou xeopoliticamente inserta en territorio centroamericano. Esta república a pesar de estar vinculada histórica e culturalmente con América do Sur e o Caribe, é partidaria da integración centroamericana e en 1993 subscribiuse ao PARLACEN, tomando participación activa nos seus acordos e fortalecendo os seus vínculos comerciais cos países da rexión, aínda que no 2009 Panamá iniciou o seu proceso de separación do SICA.

Na historia recente un dos personaxes que máis loitou pola integración é o Presidente de Guatemala Vinicio Cerezo, quen durante o seu mandato (1986-1991) promoveu a través dos Acordos de Esquipulas, non só a procura da Paz Firme e Duradeira na rexión senón tamén un esforzo pola integración das decisións políticas en Centroamérica. Os Acordos de Esquipulas promoveron tamén a creación do Sistema da Integración Centroamericana e posteriormente o Parlamento Centroamericano, na procura dunha institucionalidade rexional capaz de apoiar os procesos rexionais.

Notas editar

  1. ↑ Rieu-Millan 1990, p. 43
  2. ↑ 2,0 2,1 Martínez Peláez 1990.
  3. ↑ González Davison 2008, p. 4-15.
  4. ↑ 4,0 4,1 González Davison 2008, p. 38-52.
  5. ↑ 5,0 5,1 Woodward 1993.
  6. ↑ Woodward 2002.
  7. ↑ Historia del Istmo Centroamericano, Tomo II de la Coordinación Educativa y Cultural Centroamericana (CECC) Páx.383 ISBN 970-18-5085-8
  8. ↑ Historia del Istmo Centroamericano, Tomo II de la Coordinación Educativa y Cultural Centroamericana (CECC) Páx.456 ISBN 970-18-5085-8
  9. ↑ Arévalo Martínez 1945.

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_de_América_Central&oldid=6706978»