Cranio de Haydn

O célebre compositor Joseph Haydn morreu en Viena o 31 de maio de 1809, con 77 anos, despois dunha longa doenza. Austria estaba en guerra e Viena fora ocupada polas tropas de Napoleón. Celebrouse, entón, un funeral sinxelo en Gumpendorf, a parroquia vienesa á que pertencía a casa de Haydn, en Windmühle. Posteriormente foi sepultado no cemiterio de Hundsturm.

O cranio de Joseph Haydn no altar da Bergkirche de Eisenstadt (1954)

O roubo

Tras o enterro, dous homes conspiraron para subornaren o sepultureiro, co fin de roubaren a cabeza do cadáver. Estes eran Joseph Carl Rosenbaum, antigo secretario da familia Esterházy (mecenas de Haydn), e Johann Nepomuk Peter, director da prisión provincial da Baixa Austria. Rosenbaum era ben coñecido por Haydn, pois durante a súa vida intercedera coa familia Esterházy para tentar arranxar o matrimonio de Rosenbaum coa soprano Therese Gassmann.

Mapa frenolóxico do século XIX

A motivación de Peter e Rosenbaum era o seu interese na frenoloxía, unha teoría científica hoxe desbotada que asociaba as capacidades mentais coa anatomía do cranio. Peter e Rosenbaum coñecían e admiraban o traballo de Franz Joseph Gall, fisiólogo e anatomista fundador de dita disciplina. A frenoloxía mostraba especial interese pola anatomía dos individuos que foran considerados grandes xenios en vida. De feito, dezaoito anos despois fixérase unha análise frenolóxica no corpo de Ludwig van Beethoven, posibelmente con fins similares.

O sepultureiro, Jakob Demuth, decidiu roubar a cabeza o 4 de xuño. A calor fixo que se atopase nun avanzado estado de descomposición, o que lle causou náuseas a Rosenbaum cando o entregou no hospital para a súa disección. Segundo Landon, «despois dunha hora de análise a cabeza abrandara e o cranio estaba esbrancuxado». Peter determinou que, en efecto, «o vulto da música» no cranio de Haydn estaba «plenamente desenvolto».

En setembro Peter incluíu o cranio na súa colección, exposto para ser visitado na súa casa. Conservouno nunha urna negra de madeira e cristal, cunha lira de ouro na parte superior e un coxín branco. Nalgún momento da década seguinte, Peter cedeu a súa colección de cranios e deixoulle a Rosenbaum, entre outros, o de Haydn.

En 1820 un coñecido do antigo mecenas de Haydn, o príncipe Nikolaus Esterházy II, lembroulle a este nunha conversa casual que esquecera trasladar os restos de Haydn desde Gumpendorf á cripta familiar na igrexa Bergkirche de Eisenstadt. Cando se exhumaron os restos, o príncipe enfureceuse ao decatarse de que non estaba o cranio, e axiña deduciu que Peter e Rosenbaum foran os responsábeis. Con todo, mediante unha serie de retortas manobras, estes lograrou manter o cranio no seu poder. Rosenbaum agochouno nun xergón de palla. Durante o rexistro na casa deste, a súa muller Therese deitouse na cama e afirmou estar menstruando, polo que non se rexistrou preto do colchón. Rosenbaum acabou por darlle ao príncipe un cranio calquera.

Tumba de Haydn (Bergkirche, Eisenstadt)

A recuperación

Após a morte de Rosenbaum en 1829 o cranio foi pasando de man en man. Rosenbaum deixoullo a Peter no seu testamento, quen llo deu a Karl Heller, experto en ciencias naturais. Máis adiante chegou ás mans dun tal Rokitansky, quen o doou en 1895 á Gesellschaft der Musikfreunde («Sociedade dos Amigos da Música») de Viena. Crese que o musicólogo Karl Geiringer, quen traballou na Sociedade antes do ascenso de Hitler, mostroullo en ocasións a quen visitaban a institución.

En 1932 o príncipe Pál Esterházy, descendente de Nikolaus, construíu unha tumba de mármore para Haydn na igrexa Bergkirche de Eisenstadt. Tratábase dunha moi digna localización, xa que Haydn estreou alí algunhas das misas que escribira para a familia Esterházy. O príncipe manifestou o seu propósito de unificar os restos do compositor. Con todo, houbo que agardar até 1954 para que o cranio fose finalmente trasladado desde a Gesellschaft der Musikfreunde de Viena a esta nova tumba nunha solemne cerimonia. Deste xeito púxose fin a un proceso iniciado había xa 145 anos.

Cando o cranio do compositor foi sepultado xunto cos demais restos óseos, o anterior non se retirou. Por ese motivo, a tumba de Haydn conta con dous cranios na actualidade.

Bibliografía

• Albrecht, Theodore (1996). Letters to Beethoven and Other Correspondence: 1824–1828 (en inglés). University of Nebraska Press. ISBN 9780803210332. 
• Geiringer, Karl; Geiringer, Irene (1982). Haydn: A Creative Life in Music (en inglés). University of California Press. ISBN 9780520043176. 
• Hadden, James Cuthbert (1902). Haydn. The Master Musicians (en inglés). Londres: Dent. 
• Landon, Else Radant (2009). "Haydn's skull". En Jones, David Wyn. Oxford Composer Companions: Haydn (en inglés). Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199554522. 
• M. M. S. (autoría anónima) (abril de 1948). "Review of Geiringer, Haydn: A Creative Life in Music". Music & Letters (en inglés) (Oxford: Oxford University Press) 29 (2): 179–182. ISSN 1477-4631. JSTOR 730888. doi:10.1093/ml/XXIX.2.179. 
• Pohl, Carl Ferdinand; Botstiber, Hugo (1878). Joseph Haydn (en alemán) 1. Leipzig: Breitkopf & Härtel. ISBN 9783423621113. Arquivado dende o orixinal o 24 de novembro de 2009. 
• R. (autoría anónima) (1 de outubro de 1932). "The Skull of Joseph Haydn". The Musical Times (en inglés) 73 (1076): 942–943. ISSN 2397-5318. 
• Rice, John A. (2009). "Rosenbaum, Joseph Carl". En Jones, David Wyn. Oxford Composer Companions: Haydn (en inglés). Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199554522. 
• Webster, James (2002). The New Grove Haydn (en inglés). Nova York: St. Martin's Press.