Carl von Clausewitz
Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, nado en Burg (ducado de Magdeburgo) o 1 de xuño de 1780[1] e finado en Breslau (Silesia) 16 de novembro de 1831, foi un militar prusiano, un dos máis influentes historiadores e teóricos da ciencia militar moderna. É coñecido principalmente polo seu tratado Von Kriege (Da Guerra, primeira edición: 1832)[2] no que aborda ao longo de oito volumes unha análise sobre os conflitos armados, dende a súa formulación e motivacións ata a súa execución, abranguendo comentarios sobre táctica, estratexia e mesmo filosofía. As súas obras influíron de forma decisiva no desenvolvemento da ciencia militar occidental, e continúan a ensinarse tanto na maioría das academias militares do mundo como en cursos avanzados de xestión empresarial e mercadotecnia.
Traxectoria
editarPrimeiros anos
editarClausewitz naceu na localidade de Burg (Magdeburgo), reino de Prusia, no seo dunha familia de clase media non moi ben situada economicamente. O avó paterno, Gottlob Benedict Clausewitz, quen á súa vez era fillo dun pastor luterano, fora profesor de teoloxía. O pai de Clausewitz, Friedrich Gabriel Clausewitz, serviu como tenente no exército prusiano baixo as ordes de Frederico II o Grande, ata que foi retirado forzosamente trala guerra dos Sete Anos (1756-1763) cando o rei ordenou a desmobilización inmediata de todos os oficiais que non fosen de ascendencia nobre. Carl foi o cuarto e último fillo. Clausewitz e dous dos seus irmáns (tamén oficiais) foron os primeiros en levar a mención honorífica de von, polo que existe unha certa controversia sobre se se lles concedeu o título como recompensa polos seus servizos, ou se é que a orixe nobre da familia foi posteriormente recoñecida.
Alistouse para o servizo no Exército Prusiano a principios do verán de 1792, aos 12 anos, como cabo do 34.º rexemento de infantaría, xa baixo o nome de «von Clausewitz». A súa familia falsificou a súa data de nacemento ao 1 de xuño co fin de aparentar que xa tiña 13 anos. Participou no seu primeiro combate durante as campañas do Rin (1793-1794). Logo serviu durante o asedio de Maguncia e a invasión prusiana de Francia durante a Revolución Francesa. Ao retirarse Prusia da guerra en 1795, pasou os cinco anos seguintes en servizos de gornición en Neuruppin. Investiu ese tempo en educarse a si mesmo, mesmo máis aló dos temas estritamente militares: mostrou interese na arte, a ciencia, a educación, a filosofía e a ética, sentando as que foron as bases da súa posterior produción literaria, na que mostrou influencias de todos estes elementos.
A súa autoformación tivo tal éxito que logrou ser aceptado na recentemente fundada Kriegsakademie de Berlín en 1801, aos 21 anos de idade. Ademais dos temas propiamente militares, estudou a fondo as obras de Kant, quen exerceu unha grande influencia, e converteuse nun dos alumnos favoritos do xeneral Gerhard von Scharnhorst, director da Academia e futuro primeiro Xefe de Estado Maior do novo exército de Prusia xurdido en 1809. Clausewitz, xunto cos seus íntimos amigos Hermann von Aboien (1771–1848) e Karl von Grolman (1777–1843), foi un dos principais aliados de Scharnhorst nos seus esforzos por reformar o exército prusiano entre 1807 e 1814.
Membro da Militärische Gesellschaft, en 1804 graduouse como o primeiro da súa promoción e foi nomeado inmediatamente axudante de campo do príncipe Augusto Fernando de Prusia, iniciando así o seu contacto coa casa real prusiana e a alta sociedade. Ao ano seguinte publicouse a súa primeira obra, un artigo inicialmente anónimo aparecido na revista Neue Bellona no que criticaba algúns dos conceptos sobre estratexia desenvolvidos por Heinrich von Bülow.
As guerras napoleónicas
editar
Ao estalar as guerras napoleónicas, tanto Clausewitz como von Aboien serviron co exército prusiano durante a Cuarta Coalición. Cando Napoleón Bonaparte invadiu Prusia en outubro de 1806, enfrontóuselle un masivo exército prusiano-saxón liderado por Carlos Guillerme Fernando, duque de Brunswick. Clausewitz, que ocupaba o posto de axudante, participou na batalla de Jena (14 de outubro de 1806), que, do mesmo xeito que a librada paralelamente en Auerstädt, acabou cunha esmagadora vitoria francesa e a desintegración completa do exército prusiano. Carlos Guillerme resultou gravemente ferido, morrendo varios días despois, Prusia converteuse nun estado satélite de Francia e Clausewitz pasou a ser un dos 25000 prisioneiros capturados aquel día. Tiña entón 26 anos, e permaneceu cativo en Francia ata 1808.
A tremenda derrota producida actuou, tanto en Clausewitz como na maioría das mellores mentes militares prusianas, en forma de revulsivo. A forza militar da monarquía alemá fora esmagada sen remisión por un exército de base popular e orixe revolucionaria. Tras volver da súa catividade, uniuse definitivamente ao movemento reformador impulsado por Scharnhorst e August Neidhardt von Gneisenau, con quen tamén trabou amizade en breve. Ensinou na Academia na que se formou e contraeu matrimonio co amor da súa vida, a condesa Marie von Brühl, pasando a relacionarse coas elites literarias e intelectuais de Berlín.
En 1810 foi nomeado titor militar do príncipe da coroa, Frederico Guillerme (que máis tarde sería o rei Frederico Guillerme IV), para quen escribiu o ensaio titulado «Os máis importantes principios da arte da Guerra para completar o meu curso de instrución para a súa Alteza Real o Príncipe da Coroa», máis comunmente coñecido como Principios da Guerra, texto no que asentaba as bases, aínda que de forma rudimentaria, da que sería a súa obra posterior. Con todo, non todas as súas ideas posteriores estaban aquí completadas ou mesmo presentes, especialmente no que respecta á profundidade filosófica de Von Kriege. De modo que a interpretación popular (totalmente errónea) que se fixo posteriormente deste ensaio, como unha especie de resumo da súa obra máis extensa, xerou unha gran cantidade de confusións e malentendidos ao longo dos anos.
En 1812, durante a preparación da invasión napoleónica de Rusia, opúxose, como moitos outros, á postura oficial prusiana de apoio a Francia. Gran cantidade de oficiais prusianos (entre os que se contaban Gneisenau, Aboien e o propio Clausewitz) solicitaron a baixa voluntaria do exército e dirixíronse de forma clandestina a Rusia, onde se puxeron ao servizo do tsar Alexandre I, coa esperanza de que o exército ruso liberase os prusianos da dominación francesa. Aínda que adscritos todos eles á Lexión Alemá, Clausewitz serviu, debido ao seu historial e formación, como axudante de campo e xefe de Estado Maior en diversas unidades. No entanto, o seu total descoñecemento da lingua rusa e a falta de confianza xeneralizada cara aos prusianos (cuxo estado declarara a guerra a Rusia) impediron que recibise o mando de tropas. Con todo, non permaneceu inactivo: participou na retirada rusa, combateu no baño de sangue da batalla de Borodino e, como xefe do Estado Maior dun corpo de exército ruso, foi testemuña directa da retirada francesa dende Moscova, incluíndo o desastroso cruzamento do Beresina. Tamén participou na redacción da Convención de Tauroggen, que ocasionou o paso do corpo prusiano ás filas rusas, e acabou provocando a alianza forzosa de Prusia con Rusia e o Reino Unido de Gran Bretaña, dando paso á Sexta (e definitiva) Coalición que finalmente logrou derrotar a Bonaparte e os seus aliados.
Cando en 1813 Rusia devolveu o control da Lexión Alemá a Prusia, Clausewitz e o resto dos prusianos volveron entrar en servizo no seu exército de orixe. Con todo, a posición de Clausewitz a ollos da Corte (e especialmente do rei) quedara moi danada pola súa defección, a súa postura contraria á oficial e o seu papel na redacción e aceptación da Convención que forzara o rei a cambiar a súa política. De modo que, a pesar de ser ascendido a coronel, non logrou ningún destino. Afortunadamente, o seu amigo Gneisenau, ascendido a xeneral e nomeado Xefe de Estado Maior do Mariscal de Campo Gebhard Leberecht von Blücher, reclamouno como axudante, posición na que tivo un papel destacado nas batallas posteriores. Participou na mastodóntica batalla de Leipzig e distinguiuse na de Lützen, na que resultou ferido tras liderar persoalmente varias cargas de cabalaría. Na mesma batalla resultou mortalmente ferido o seu mentor, Scharnhorst, que faleceu uns días despois.
En 1815 Clausewitz foi nomeado Xefe de Estado Maior do III corpo de exército prusiano, baixo o mando do xeneral Johann von Thielmann. Ocupando devandito posto durante a campaña de Waterloo, participou na batalla de Ligny, na que a súa unidade logrou escapar relativamente indemne da derrota xeral prusiana o 16 de xuño de 1815 a mans das tropas dirixidas persoalmente por Napoleón. Este, con todo, non logrou destruír totalmente as forzas prusianas. O seu segundo intento levou á batalla de Wavre os días 18 e 19 de xuño, na que o corpo de exército de Thielmann, superado en proporción de máis de dous a un, logrou protexer a retagarda do resto do continxente prusiano. A pesar de ser finalmente derrotado, o esforzo da unidade na que servía Clausewitz permitiu tanto a chegada providencial das forzas de Blücher á crucial batalla de Waterloo como o bloqueo da forza francesa lanzada para destruílos (dous corpos de infantaría e un de cabalaría), que poderían cambiar o signo da batalla en caso de lograr chegar á mesma.
En 1818 foi ascendido a maior xeneral e nomeado director da Academia Militar Prusiana en Berlín. A pesar de que sufría aínda o desprezo da corte, e con Prusia dominada por unha corrente cada vez maior de conservadorismo oposto frontalmente ás reformas sociais e militares das que fora tan fervente defensor, Clausewitz mantívose en devandito posto ata 1830, ignorado por todos nunha especie de retiro dourado. A pesar de ser o director (ou seguramente por esa causa), non podía dedicarse directamente ao ensino nin aplicar as súas teorías pedagóxicas, polo que ocupou o seu tempo en preparar diversos libros e ensaios sobre campañas militares, especialmente o que posteriormente foi a súa obra magna, Von Kriege.
Posguerra e morte
editarEn 1830, o estalido de diversos movementos revolucionarios por toda Europa e unha crise política en Polonia parecían presaxiar unha nova guerra a nivel continental. Clausewitz volveu ao servizo activo como Xefe de Estado Maior do único exército que Prusia podía mobilizar nese momento, liderado polo seu bo amigo o agora mariscal de campo Gneisenau. Mentres permaneceron estacionados na fronteira, un estalido de cólera iniciado en Polonia decimou o exército prusiano. Gneisenau enfermou o 23 de agosto de 1831. Tras uns meses, Clausewitz regresou ao seu fogar en Breslau, aparentemente san, mais en pouco tempo comezou a mostrar síntomas da mesma enfermidade. Faleceu o 16 de novembro de 1831, aos 51 anos de idade.
A súa viúva publicou en 1832 os manuscritos inacabados que Clausewitz deixara antes de partir cara á fronteira polaca, co xa coñecido título de Von Kriege.
Pensamento
editarA miúdo adoita citarse o concepto máis provocador da súa obra: «a guerra é a continuación da política por outros medios». Con todo, esta idea non tiña o menor matiz de cinismo no contexto do libro. Clausewitz pensaba que a guerra moderna é un «acto político», e esta manifestación puña en xogo o que el consideraba o único elemento racional da guerra. Na súa concepción, os outros dous elementos da guerra son por unha banda o odio, a inimizade e a violencia primitiva, e por outra o xogo do azar e as probabilidades.
Na teoría de Clausewitz, os elementos do odio, o cálculo e a intelixencia (dito doutro xeito, a paixón, o xogo e a política) forman unha trindade inseparable. Así pois, Alemaña baseouse en Clausewitz para unificar a condución militar e a política durante as dúas guerras mundiais do século XX. Observada con rigor, a súa filosofía indica que o cálculo dos militares (a estratexia) e a condución política tratan de dirixir e instrumentar unha tendencia á violencia e a hostilidade preexistente. Sostiña que, aínda cando un conflito se iniciase sen esa base emocional, o seu desenvolvemento necesariamente influiría neste plano.
Clausewitz concibía a guerra como unha empresa política de alto voo, sen descoñecer o sangue e a brutalidade que implica. Por iso, consideraba que todos os recursos dunha nación deben porse ao servizo da guerra cando se decide a súa execución. E pensaba que a guerra, unha vez iniciada, non debe deterse ata desarmar e abater o inimigo. A súa definición da guerra é:
Constitúe un acto de forza que se leva a cabo para obrigar o adversario a acatar a nosa vontade.
Notas
editar- ↑ "Clausewitz and his Works".
- ↑ "Los mandamientos para la guerra según Clausewitz". La Vanguardia (en castelán). 2019-09-29. Consultado o 2023-02-10.
Véxase tamén
editarWikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Carl von Clausewitz  |
Bibliografía
editar- Carl von Clausewitz: De la Guerra (resumo)
- Carl von Clausewitz. Frases escollidas
- Gerhard Muhm, La tattica tedesca nella campagna d'Italia, in Línea gotica avamposto dei Balcani, a cura di Amedeo Montemaggi - Edizioni Civitas. Roma, 1993
- Gerhard Muhm: German Tactics in the Italian Campaign
- Gómez Miguel, Raúl (2008). Política. El poder de las palabras, las ideas y el ingenio. México: Trillas. ISBN 978-968-24-8319-6
- Girard, René (2010). Clausewitz en los extremos. Katz Editores. ISBN 9788492946044.
- Roques, Paul (201). Le général de Clausewitz. Sa vie et sa théorie de la guerre Paris (PDF). Editions Astrée. ISBN 979-10-91815-01-7.
Ligazóns externas
editar- Mind Map of On War
- Clausewitz homepage, large amounts of information.
- Corn, Tony. "Clausewitz in Wonderland", Policy Review, setembro de 2006. This is an article hostile to "Clausewitz and the Clausewitzians." See also reply by Clausewitz Homepage, "Clausewitz's self-appointed PR Flack."
- The Influence of Clausewitz on Jomini's Le Précis de l'Art de la Guerre
- Two Letters On Strategy, addressed to the Prussian general-staff officer, Major von Roeder, respectively of 22 and 24 de decembro de 1827.
- Erfourth M. & Bazin, A. (2014). Clausewitz’s Military Genius and the #Human Dimension. The Bridge.