Turbeira

Unha turbeira é un ecosistema húmido, un tipo de braña aceda na que se acumulou materia orgánica en forma de turba. Están composta principalmente por plantas higrófilas que ao medrar e sucedérense no tempo e no espazo acumulan gran cantidade de materia vexetal morta que non se pode descompoñer rapidamente polas baixas temperaturas, a baixa cantidade de osíxeno na auga e a pouca actividade biolóxica das bacterias e fungos descompoñedores. Coma consecuencia, ao longo do tempo fórmanse capas de turba nas que se distinguen restos de materia orgánica morta. As turbeiras adoitan atoparse en concas lacustres xeralmente de orixe glaciar que actualmente están cheas de material vexetal máis ou menos descomposto e que coñecemos coma turba de auga doce. Hai turbeiras nas zonas húmidas de todo o mundo. En Galicia abundan nas serras de todo o territorio, salientando as da Serra do Xistral. As turbeiras galegas chegan a acadar os 2 –3 m de grosor de turba.

Turbeira no Canadá.

Etimoloxía

Na Serra do Xistral hai a maior concentración de turbeiras de Galicia.

A verba galega turba (en portugués: turfa) procede da voz xermánica turf e fai referencia ao combustíbel fósil formado polos vexetais mortos acumulados en sitios enchoupados.

Formación

Para que nun lugar se forme unha turbeira téñense que dar varias condicións:

• Baixas temperaturas
• Alta humidade.
• Pouca osixenación no solo
• Zonas impermeábeis no solo

Estas condicións aparecen en lugares con baixas temperaturas medias anuais nos que haxa zonas afundidas, coma marxes ou beiras de lagoas que se van recheando, lugares planos que teñan algunha camada impermeábel no subsolo que permita que permaneza enchoupada a zona (illós, tremedais, brañas, lameiros...), ou en áreas que, aínda que non haxa contacto coa auga subterránea, logran manter un alto grao de humidade grazas ás precipitacións (choiva, orballo, neboeiro) e ás características da vexetación que alí se desenvolve.

Nestas situacións os fungos e bacterias descompoñedores non medran ben e non poden descompor os restos vexetais, que se van transformando aos poucos en turba facendo crecer a turbeira uns centímetros por século.

En xeral orixínanse cando o material orgánico depositado excede ao descomposto nunha lagoa ou braña. Deste xeito a lagoa pode rematar por se encher de material orgánico, e partes considerábeis da turbeiraa perden contacto coa auga das vertentes e mais coa auga subterránea polo que pasan a se fornecer principalmente da auga da choiva, o que equivale a un réxime ombrotrófico para o ecosistema. Cando isto ocorre especies coma os brións do xénero Sphagnum que sobreviven en augas de poucos nutrientes vense favorecidas. A acumulación de turba depende dos factores a seguir: produtividade, acideza, especies que medran no lugar e decaemento aeróbico anaeróbico.

Nas turbeiras acostúmase achar dous estratos ou camadas: o acrotelmo, unha tona óxica superficial; e o catotelmo, unha anóxica por baixo do acrotelmo. O nivel da táboa de auga flutúa dentro do acrotelmo polo que aquí ocorre a maior parte do decaemento aeróbico. O catotelmo, en troques está permanentemente baixo o nivel freático e aquí ocorre só un decaemento parcial do material orgánico por parte de bacterias anaeróbicas. O decaemento no acrotelmo produce principalmente dióxido de carbono (CO₂) mentres no catotelmo prodúcese CO₂ e metano (CH₄) malia que parte do metano decae un CO₂ cando pasa polo acrotelmo.

Tipos

Desde a superficie e cara a abaixo pódense diferenciar tres zonas ou camadas:

• Superficie ou tona: ecosistemas de turbeiras, cunha flora e fauna en moitos casos endémica.
• Solo orgánico (histosol): con diferentes horizontes que dependen da orixe do material, grao de descomposición da materia orgánica e condicións de formación.
• Inferior: camada de turba.

Segundo de onde proveñan os nutrientes que manteñen o ecosistema falamos de:

• Turbeiras baixas (brañas, chan, charca, poza, veiga, tremedal): os nutrientes proveñen do solo.
• Turbeiras elevadas: os nutrientes proveñen da atmosfera, aínda que inicialmente había unha conexión co solo. Non seguen o contorno do substrato.
• Turbeiras de cobertor (tremedal, barreira, lagoa): os nutrientes proveñen exclusivamente da atmosfera. A turbeira segue o contorno do substrato.

Vexetación das turbeiras galegas

A vexetación das turbeiras está constituída basicamente por prados húmidos de buños e gramíneas nos que asoman distintos brións, sobre todo brión de turbeiras e nas partes máis secas aparecen carrouchas e queiroas. Nas zonas máis enchoupadas aparecen plantas higrófilas coma as plantas carnívoras rabelas e pinguículas. Tamén aparecen xuncos dispersos. Nas turbeiras baixas a vexetación sempre é dependente da auga e nutrientes do solo, estando mellor desenvolvidas nas zonas de terreos menos acedos de Lugo e Ourense. Nas turbeiras elevadas as elevacións centimétricas adoitan estar compostas por unha mestura de brións de turbeira, rabelas e gramíneas; os seus prados, do mesmo xeito que os das turbeiras de cobertor, presentan xuncas de algodón, que é a planta predominante. Os brións posúen unhas estruturas especiais semellantes ás raíces, talo e follas da maioría dos vexetais; son os rizoides, que agarran a planta ao solo, os caulidios, que elevan á planta do solo e os filidios, que actúan coma pequenas “folliñas”. Os brións de turbeira non posúen rizoides pero si as outras estruturas. Por outra banda os cauloide e os filoides posúen unha célula de grosor, fundamental para manter a humidade na turbeira, pois a metade das células que ten o esfagno están mortas e furadas, o que lles permite absorber auga até vinte veces o seu peso. Esta capacidade de reter auga permite o desenvolvemento doutros vexetais. Ademais o esfagno ceiba substancias que paralizan o crecemento dos microorganismos descompoñedores e como medra constantemente, as súas partes vellas quedan abaixo descompoñéndose moi devagar, colaborando na formación da turba. En Galicia hai máis de 10 especies de brións de turbeira, entre eles o endemismo galego Sphagnum pylaesii.

As queiroas ou queirogas son matos frecuentes no monte baixo galego pero tamén aparecen menos desenvolvidas nas turbeiras, do mesmo xeito cá carroucha de turbeiras. Ambas as plantas son capaces de sobrevivir porque teñen enormemente desenvolvido un fungo que vive en simbiose con elas nas raíces, de tal xeito que máis do 80% das raíces o constitúe este fungo. O conxunto da raíz–fungo é o que chamamos micorriza. A asociación aumenta a subministración de azote para a queiroa e protéxea contra microorganismos daniños.

As rabelas son pequenas plantas carnívoras que aparecen nas zonas húmidas galegas. Precisamente a capacidade para dixerir insectos é o que fai a rabela sobrevivir nestes zonas de escasos nutrientes. As súas follas arredondadas e de cor verde–vermella medran en estrela arredor dun eixo. Na súa face superior, seguindo a contorna do limbo e no propio limbo uns tentáculos que segregan un moco pegañento e transparente que atrae os insectos. Cando entra un insecto en contacto cos tentáculos, a folla cúrvase quimiotropicamente, as preas fican coladas e son dixeridas para que os nutrientes sexan incorporados á planta polas glándulas dos tentáculos. Outras plantas carnívoras son as pinguículas.

Véxase tamén

Outros artigos

• Turba
• Uceira

Bibliografía

• Mourazos González, María Jesús. "Turbeiras". Mini Atlas xeobotánico de Galicia. Consultado o 24 de agosto de 2018.