Hernán Núñez
Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes. Podes ver exemplos de como se fai nestes artigos. |
Hernán Núñez de Toledo y Guzmán, nado en Valladolid en 1475 e finado en Salamanca en 1553, foi un latinista, helenista, paremiólogo e humanista español, tamén coñecido como o Comendador Griego, o Comendador Hernán Núñez, El Pinciano ou Fredenandus Nunius Pincianus.
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 1475 Illescas |
| Morte | 1553 (77/78 anos) Salamanca |
| Catedrático | |
| Catedrático de universidade | |
| | |
| Datos persoais | |
| País de nacionalidade | España |
| Actividade | |
| Ocupación | escritor , tradutor da Biblia |
| Empregador | Universidade de Alcalá Universidade de Salamanca |
| Alumnos | Jerónimo Zurita y Castro |
| Lingua | Lingua castelá e lingua latina |
| Obra | |
Obras destacables
| |
Traxectoria editar
Patriarca dos helenistas españois, aos quince anos entrou na Orde de Santiago. En 1490 logrou unha bolsa de estudos no Colexio Español de San Clemente de Boloña. De regreso a España en 1498, entrou como preceptor en casa dos Mendoza, en Granada. Antes terminou a súa glosa do Laberinto de Fortuna de Juan de Mena, que tivo dúas redaccións, a primeira en Sevilla (1499) e a definitiva, editada por Juan Varela, en Granada (1505), dedicada ao conde de Tendilla e da que houbo máis de quince edicións en poucos anos. Estudou en Granada linguas clásicas e semíticas (hebreo e árabe).
En 1508 recolleu e glosou en romance un bo número de refráns e adaxios, repertorio paremiolóxico que apareceu publicado por primeira vez en Sevilla, e posteriormente como Refranes o proverbios en romance (Salamanca, 1555), obra monumental non só pola súa extensión, xa que recolle non menos de oito mil quiñentos cincuenta e sete, senón tamén por comentalos sucintamente e por incluíren comparativamente refráns doutras linguas, na maioría romances: cataláns, galegos, portugueses, franceses, italianos, asturianos, latinos e máis gregos. Os refráns aparecen por orde alfabética todos xuntos con indicación da lingua, cando se trata dos refráns non casteláns. A obra estaba xa en imprenta cando morreu o seu autor en 1553; faltaba o prólogo, que foi redactado polo seu discípulo León de Castro, que non era partidario de escribilo en lingua vulgar. Parece que Juan Páez de Castro interveu na confección do refraneiro, pero a morte de Hernán Núñez non permitiu saber con certeza se foi coautor. A obra deixou pegada, foi reimpresa varias veces (con deturpacións debidas á censura dos refráns anticlericais e obscenos e con omisión de refráns estranxeiros); exerceu grande influencia nos paremiólogos posteriores, como Juan de Mal Lara, Gabriel Meurier, César Oudin, Gonzalo Correas e Lorenzo Palmireno. Os máis abundantes entre os refráns estranxeiros son os portugueses e italianos; para os franceses inspiraríase na obra de Caroli Bovili, Proverbiorum Vulgarium Libri Tres (1531) e para os italianos, na anónima Opera quale contiene le Dieci Tavole de proverbi (Torino, 1535). Entre as linguas peninsulares, hai 131 galegos, 104 cataláns, 53 asturianos, 25 aragoneses, e un vasco. A once dáselles forma ou orixe declarada grega ou latina.
En 1509 traduciu ao castelán a Historia de Bohemia de Enea Silvio Piccolomini. Con finalidade didáctica apareceu en 1519 a edición, con texto grego e latino, da epístola Aos mozos cristiáns de San Basilio, por el preparada. Reclamouno o Cardeal Gonzalo Ximénez de Cisneros como censor da súa imprenta de Alcalá de Henares e alí traballou na versión latina do texto grego dos Setenta para a famosa Biblia Políglota, sendo nomeado moi logo catedrático de Retórica da Universidade Complutense recentemente fundada. Sucedeu a Demetrio Ducas na cátedra de grego da mesma universidade a partir de 1519. Desde entón asinou como "Hernán Núñez" e "Comendador Grego" ou, en latín, "Fredenandus Nunius Pincianus". Durante a Guerra das Comunidades de Castela púxose do lado dos comuneiros salvándose milagrosamente da lista de proscrición publicada despois da batalla de Villalar. Pasou tamén por dificultades a causa da súa filiación ideolóxica erasmista, de forma que houbo de deixar a Universidade de Alcalá e marchar a Salamanca, onde, ao irse Antonio de Nebrija, foi nomeado catedrático de grego en 1523.
En 1527 engadiu a Retórica ao ensino do grego e explicou maxistralmente a Plinio o Vello. Destacou polos seus traballos de crítica textual sobre pasaxes de Teócrito e Séneca, e especialmente polas súas notas a Pomponio Mela e Plinio o Vello, sobre os cales redactou unhas Castigationes in Pomponium Melam e unhas Observationes in C. Plinii Historiae Naturalis libros, aparecidas entre 1543 e 1545, declarándose, no prólogo das súas anotacións a Plinio, debedor dos traballos do humanista veneciano Ermolao Barbaro. Estudou taménlas obras de San Xerome. Ao cumprir os cincuenta anos de idade abandonou o ensino para se dedicar ao estudo.
Era xa famoso en Europa polas súas edicións de Séneca, Plinio e Pomponio Mela; vir diligentissimus et accuratissimus le llamó Rossbach. "Príncipe da filosofía peripatética, a ninguén inferior na máis recóndita noticia das letras gregas e latinas", dixo de el Gaspar Scioppio; "o can dos gramáticos, que non perdoou ninguén", chamouno Justo Lipsio. "Ombre nascido para las letras y el saber", comentou sobre o valisoletano Hernando Alonso de Herrera. Xubilouse en 1548, mais parece que xa xubilado aínda ensinou hebreo na mesma universidade. Doou os seus libros á biblioteca da Universidade de Salamanca.
Hernán Núñez e a paremioloxía galega editar
A colección de refráns e proverbios do Comendador ten o interese de ser a primeira que aparece de refráns galegos, pois Núñez anotou cada un como tal, constituíndo un pedaciño, pola data, da tradición baixo-medieval de Galiza; mesmo para o portugués é a colección máis antiga. Foron de novo publicados a parte por Manuel Murguía en 1865, no tomo I da súa Historia de Galicia, aínda que usou unha pésima reedición feita en 1625. Con todo incluso no orixinal hai deficiencias. En 1955, don Fermín Bouza-Brey volveu sobre eles e fixo un pequeno estudo usando exemplares da edición príncipe, tentando restaurar os considerados como deturpados e glosándoos; esta selección contén só 118 refráns. Bouza infire, polas citas de lugares citados nos mesmos refráns (Cualedro, Nocedo, Monterrei, Castro Caldelas, Torbeo, A Cigarrosa, Cacabelos), que os informantes galegos de Núñez procedían basicamente de terras ourensáns.
Obra editar
- Glosa sobre las Trezientas de Juan de Mena, Sevilla (1499) e Granada (1505).
- L. Annaei Senecae Opera, Basilea, 1529. Con dez edicións ata 1627.
- Observationes Fredenandi Pintiani in loca obscura et depravata Hist. Natur. C. Plinii, Salamanca, 1544.
- Refranes o proverbios en romance que nuevamente colligió y glossó e comendador Hernán Núñez, professor eminentíssimo de Rhetórica y Griego en Salamanca. Vn puestos por la orden del A, b.c., Salamanca. Juan de Canova. 1555. Ha edición crítica moderna: Refranes o proverbios en romance (1555) de Hernán Núñez. Edición crítica. Madrid, Ediciones Guillermo Blázquez, 2001; 2 vols.
Véxase tamén editar
Bibliografía editar
- Juan Signes Codoñer, Carmen Codoñer Merino, Arantxa Domingo Malvadi, Biblioteca y epistolario de Hernán Núñez de Guzmán (El Pinciano). Una aproximación al humanismo español del siglo XVI, Madrid, CSIC, 2001.
- Bouza-Brey Trillo, Fermín, El refranero gallego del comendador Hernán Núñez, primera colección paremiológica de Galicia (siglo XVI), in Revista de Dialectología y Tradiciones Populares, t. XI, Madrid. 1955. Hai reedición deste traballo en Bouza-Brey, Fermín, Etnografía y Folklore de Galicia, II. Vigo. Edicións Xerais de Galicia. 1982 - ISBN 84-7507-090-6