Propileos

Os Propileos, tamén coñecidos como Propylea, Propylea ou Propylaia (en grego antigo — Προπυλαια), é a entrada monumental da Acrópole de Atenas, composta por un gran pasaxe cuberto, construída no marco do programa monumental de Pericles entre -437 e -431.

Propileos.

Nos plans de Pericles, a construción dos Propileos debía seguir á do Partenón. Debían constituír unha entrada monumental ao complexo de templos e coroar o camiño escarpado que leva á cima da cidade alta polo seu lado sur. Os Propileos debían substituír o propileo simple construído baixo Pisístrato. Comezados en -437, non foron nunca acabados, sendo interrompidos os traballos en -432, un ano antes do estalido da guerra do Peloponeso.

Na Grecia antiga, a palabra propileos (Προπυλαια), empregada en singular, designaba un vestíbulo situado diante dunha entrada dun santuario, dun palacio ou dunha ágora; empregado en plural, designa as entradas monumentais de estruturas moito máis complexas, como as de Eleusis, Corinto e Epidauro.

Reconstrución do século XIX.

É de apreciar a habilidade do arquitecto, Mnesicles ao erixir os seus propileos en difíciles condicións topográficas. Esta construción, dado que debía alzarse no bordo da explanada superior do recinto da Acrópole, tiña que situarse sobre unha fractura que sinalaba o límite entre a pendente da vía ascendente e o plano horizontal.

A súa fachada superior situouse nun nivel máis baixo que a súa fachada oriental (interior). Prisioneiro dos dereitos do templo de Atenea Nike, limitado ao sur polos terreos sagrados de Artemisa, obrigado a proseguir a porción antiga dos propileos do século -VI e de adaptarse aos movementos da Vía Sacra que seguía a procesión cos seus carros e os seus animais de sacrificio, Mnesicles erixiu un edificio que respondía a esas múltiples dificultades. Respectou o ritmo fundamental dos propileos arcaicos coas cinco portas de acceso á planicie sagrada, abertas no muro transversal que cortaba o corredor que bordeaba os dous muros laterais. Pero unha lixeira diferenza de orientación poñía o eixe do edificio en relación co final da Vía Sacra e co eixe leste-oeste da planicie, separando o Partenón e o conxunto do Erecteion.

Os Propileos tiñan, polo tanto, a difícil misión de «suprimir» visualmente a diferenza de nivel existente entre o lado exterior e o interior. Vistos desde embaixo, presentaban unha fachada hexástila dórica, con ángulos salientes formados por columnas máis delgadas.

Plano dos Propileos.

Para respectar e subliñar o movemento ascendente da procesión das Panateneas, o corpo central dos novos propileos coas súas cinco portas situouse onde a ruptura da pendente era máis acentuada, sobre unha base de cinco chanzos que compensaban o desnivel. A continuidade do movemento subliñábase coa importancia da porta central (4,13 m de largo e 7,38 m de altura), diante da cal se interrompían os chanzos para deixar paso ao carro da deusa Atenea e para a ampliación do entrepano correspondente no pórtico occidental (5,43 m en vez de 3,62 m nos entrepanos laterais).

Para recibir a procesión erixiuse no exterior unha fachada de seis columnas dóricas sobre unha base de catro chanzos que se dobraban en ángulo recto para soster as columnatas das fachadas laterais encadrando a explanada de chegada.

Para situar a vía de acceso no interior do vestíbulo, o largo desta era de 18,12 m, análoga á da cella principal do Partenón. A profundidade do vestíbulo era de 12,96 m. Ademais, a orde xónica que sostiña o teito dese salón foi adoptado por Mnesicles para ordenación do vestíbulo.

Bordeando o espazo central que coincidía coa gran porta central, Mnesicles situou dúas filas de tres columnas xónicas.

As naves estaban cubertas por teitos artesoados de mármore, cuxas trabes marmóreas superaban os seis metros.

Mnesicles tivo que recorrer aquí a unha técnica inusitada para reforzar as arquitrabes que sostiñan eses teitos «armándoos» cunha barra metálica.

Os Propileos comprendían un edificio central, amplo vestíbulo de forma rectangular, e dúas ás laterais. Entre as cinco portas da parte central, a de en medio daba acceso á Vía Sagrada que percorrían as procesións das Panateneas.

A á norte, a pinacoteca, foi a primeira galería de pintura do mundo. Atopábanse alí táboas de pintura realizadas por grandes artistas da época, entre os cales estaba Polignoto (século -V), autor de composicións mitolóxicas. A á sur, máis pequena, compoñíase dunha sala, que conducía ao oeste, ao templo de Atenea Niké.

Atravesados os Propileos, o visitante antigo atopaba á súa esquerda varios edificios administrativos ou oficiais, entre os que estaba a casa das arréforas. Enfronte, alzábase maxestosa a estatua de máis de 9 m de Atenea Promacos. Á súa dereita, o visitante, descubría o pequeno santuario de Artemisa Brauronia e o de Atenea Obreira, e por fin o maxestoso Partenón.

Os Propileos foron construídos en mármore do Pentélico a partir da base. Porén, o arquitecto tamén utilizou mármore azul de Eleusis. O conxunto custou unha colosal fortuna.

Máis embaixo do camiño que levaba aos Propileos alzábase a porta chamada Beulé do nome do arqueólogo francés que a descubriu en 1853 baixo un bastión turco. Foi construída polos romanos no século III. Non se sabe se o acceso á acrópole se efectuaba por unha rampla graduada ou por un camiño en zigzag.

Os Propileos, como os outros monumentos atenienses tiveron unha historia axitada. Foron sucesivamente palacio episcopal, residencia dos duques francos de Atenas, palacio florentino e depósito de armas turco.

A estrutura foi destruída en gran parte no século XVII como consecuencia da explosión dun depósito de pólvora.

Ligazóns externas

• Tour virtual en 360° dos Propileos
• (en francés) Maqueta dos Propileos
• (en francés) Foto