Mosteiro de Santa María da Santa Espiña

O mosteiro da Santa Espiña é un mosteiro cisterciense que se atopa no vale do río Bajoz nos Montes Torozos. Sitúase no municipio de Castromonte na provincia de Valladolid, comunidade autónoma de Castela e León, España.

Mosteiro de Santa María da Santa Espiña
Datos xerais
País	España
Localización	Castromonte (Valladolid), España
Coordenadas	41°43′57″N 5°05′57″O
Catalogación	Ben de Interese Cultural 3 de xuño de 1931
Culto
Diocese	Arquidiocese católica latina de Valladolid
Arquitectura
Construción	Séculos XII - XVI
Estilo	Románico-Gótico
Identificador	RI-51-0001001
Páxina web	https://monasteriolasantaespina.es/
[ editar datos en Wikidata ]

Os monxes cistercienses chegaron ó mosteiro no ano 1147, enviados dende Claraval por san Bernaldo de Claraval a petición da infanta-raíña Sancha Raimúndez quen, o 20 de xaneiro de 1147, doou para a fundación do mosteiro as súas herdades en San Pedro da Espiña e en Santa María de Aborridos. O seu irmán, o rei Afonso VII, estando en Zamora, confirmou esta doazón dous anos despois, o 6 de abril de 1149.

En 1575 os mestres canteiros cántabros Juan de Nates e Juan Ribero de Rada deseñan as novas trazas do mosteiro mentres que Juan da Vega actúa como fiador. Nates non termina a obra e lle encarga a súa finalización a Juan de Naveda.

Na actualidade, o mosteiro pertence á Xunta de Castela e León, dedicándose á formación de capataces agrarios e outros profesionais do sector agrícola.

Acceso

• Dende a autovía Burgos-Valladolid: Saída 125. Estrada León (cambio en La Mudarra).
• Dende a autovía Madrid-A Coruña: Saída 209. Estrada de San Cebrián de Mazote-A Santa Espiña.

Historia

O mosteiro en 1907, en La Hormiga de Oro.

Durante a Idade Media estaba integrado no Meiriñado do Infantazgo de Valladolid (en castelán antigo citada como: Meryndat do Infantadgo de Ualladolid) unha división administrativa da Coroa de Castela, cuxa descrición figura no libro Becerro das Behetrías de Castela, redactado polas Cortes de Valladolid de 1351, cando o estamento dos fidalgos solicitou ó rei Pedro I a desaparición das behetrías mediante a súa conversión en terras solarengas.

Na historia da Espiña se poden distinguir tres etapas diferenciadas:

• Etapa cisterciense: É a fase mais larga. Comezaría coa chegada dos monxes cistercienses no ano 1147 dende Claraval, de onde viñeron por orde de San Bernardo, a petición de dona Sancha de Castela, a irmá de Afonso VII e filla do conde Raimundo de Borgoña e da raíña Urraca, a filla de Afonso VI. Os monxes cistercienses residiron de forma permanente no mosteiro ata a incautación dos seus bens polo Estado, e posterior venda, coa Desamortización de Mendizábal. Con anterioridade, só houbo dous cortos espazos temporais nos que o mosteiro foi abandonado a súa sorte: durante a invasión napoleónica e durante o trienio liberal.
• Etapa de transición: Obra da marquesa de Valderas, Susana de Montes e Bayón, a través dos Irmáns de La Salle, chegados ó mosteiro en 1886, para crear unha escola de primaria e agrícola, e onde permanecen ata o presente.
• Etapa de restauración: Promovida por Rafael Cavestany de Anduaga, pola década de 1950, é o momento no que se establece un concerto entre La Fundación, La Salle e o Ministerio de Agricultura, hoxe a Xunta de Castela e León. Estes cambios levaron consigo a restauración do mosteiro.

Descrición

Exterior

Entrada ó mosteiro.

Rodeado dunha enorme muralla do século XVI, o mosteiro ten a súa entrada por unha porta monumental con arco de medio punto.

Claustros

Claustro procesional.

Os seus claustros, situados o norte da igrexa, articulan as dependencias máis importantes do mosteiro. Conta con dous claustros:

• O primeiro deles, chamado claustro da hospedaría, data do século XVI.
• O segundo, un claustro procesional, con expresión herreriana un pouco tardía, é froito da transformación no século XVII do primitivo cisterciense.

Sala capitular

Ó igual que a sancristía, se remonta ás orixes do mosteiro, non habendo sufrido grandes transformacións dende entón. É unha das mellor conservadas e máis representativas dos mosteiros cistercienses españois.

• 
• 
  Sala capitular.
• 

Sancristía

Sancristía.

Suponse que a parte mais antiga do mosteiro fixo de igrexa nos seus comezos. Se data a finais do século XII e comezos do século XIII, sendo edificada nun románico tardío.

Igrexa

Vidreira da igrexa.

En ela nos atopamos con partes orixinais do séxulo XIII, como as tres naves do fondo con estilo protogótico. Tamén conta con partes transformadas no século XVI, como o transepto e o presbiterio, que son renacentistas, segundo o deseño do arquitecto Gonzalo Sobremaza.

Fachada

Se engadiu no século XVIII. Conta con dúas esveltas torres xemelgas, construídas segundo a liña da Escola de Ventura Rodríguez.

Retablo

Altar da igrexa.

O primitivo retablo foi substituído no século XVI por outro de alabastro da escola de Inocencio Berruguete, que desaparecería durante a invasión napoleónica, aínda que hai pezas documentalmente localizadas:

• A imaxe principal da Asunción atópase na igrexa de San Cebrián de Mazote.
• Algúns relevos atópanse no Museo Frederic Marès de Barcelona.

O actual retablo, de estilo renacentista e en madeira policromada, procede do mosteiro de Santa María de Retuerta, sendo realizado nos talleres de Diego Marquina, en Miranda de Ebro.

Xunto o retablo do altar maior, no lado do Evanxeo, se atopa na estatua orante que representa á infanta-raíña Sancha Raimúndez, fundadora do Mosteiro, realizada en alabastro, aínda que a infanta no recibiu sepultura alí, se non no Panteón de Reis de Santo Isidoro de León.

Capela dos Vega

A capela extrema absidal dereita, de estilo gótico flamíxero de comezos do século XV, foi construída como capela funeraria para o enterramento da familia dos Condes de Grajal de Campos.

Capela das Reliquias

Engadido do século XVII para recoller as variadas reliquias do Mosteiro, hoxe só garda a reliquia da Santa Espina, unha das espiñas que Xesucristo portou na súa coroa, que foi traída por dona Sancha segundo a afirmación do Tumbo.

Capela de San Rafael

Capela de San Rafael.

Antigamente chamada capela do Abade, hoxe garda os restos do promotor da restauración, Rafael Cavestany, e de Enriqueta, a súa muller. Conta cunha imaxe barroca de San Rafael, unha predela do século XV da escola de Pedro Berruguete, un sagrario en madeira policromada do século XVI e unha imaxe en alabastro da escola Napolitana do mesmo século. Conta cun curioso arco esviaje.

Uso actual

Nas dependencias monacais atópase a Escola de Capacitación Agraria, unha das mais antigas de España. Neste centro público de ensinanza, que depende da Xunta de Castela e León, os alumnos cursan ciclos de grao medio e programas de garantía social. Outras instalacións como o aprisco, os invernadoiros, a vacariza,... complementan a formación que se imparte neste centro.

Para os amantes da natureza, o mosteiro acolle unha exposición permanente de bolboretas, insectos e distintos artrópodos dos cinco continentes. Localizada nunha sala do claustro da hospedaría, esta exposición componse de 3000 exemplares que forman parte dunha colección total de máis de 10 000 exemplares.

Véxase tamén

Bibliografía

• Arco y Garay, Ricardo del (1954). Sepulcros da Casa Real de Castela. Madrid: Instituto Jerónimo Zurita. Consello Superior de Investigacións Científicas. OCLC 11366237. 
• García Calles, Luisa (1972). Centro de Estudios e Investigación "San Isidoro", ed. Dono Sancha, irmana do Emperador. Fontes e Estudios de Historia Leonesa; 7. Anexos do Anuario de Estudios Medievais; 2. León. 
• Rodríguez de Diego, José Luis (1982). A Tomba do Mosteiro Cisterciense de La Espina. Valladolid: Universidade de Valladolid, Secretariado de Publicacións. ISBN 84-600-2356-7. 

Outros artigos

• Infanta-raíña Sancha Raimúndez