Lingua manx

Idioma celta
(Redirixido desde "Lingua manesa")

A lingua manx[2][3] (tamén coñecida como gaélico manx, Yn Ghaelg en manx) é unha lingua celta que se fala na illa de Man, unha pequena illa do Mar de Irlanda que constitúe unha dependencia autogobernada da coroa británica e que non pertence ao Reino Unido.

Manx
Yn Ghaelg, Yn Ghailck
Pronuncia:/gɪlg/)
Falado en: Reino Unido
Rexións: Illa de Man
Total de falantes: 1.800 (2015)[1]
Posición: Non está entre as cen primeiras do mundo.
Familia: Indoeuropea
 Celta
  Insular
   Gaélica
    Manx
Estatuto oficial
Lingua oficial de: Algún uso oficial por parte do Tynwald
Regulado por: Coonseil ny Gaelgey (consello da lingua manesa)
Códigos de lingua
ISO 639-1: gv
ISO 639-2: glv
ISO 639-3: glv
Idioma manés.png

No século V, os goidélicos ou gaélicos, procedentes de Irlanda invaden a illa, traendo a súa lingua céltica, que, cos séculos, evolucionaría ata se converter na actual lingua manx, a cal tamén ten préstamos nórdicos, froito das sucesivas invasións viquingas: primeiro no século IX e logo unha segunda invasión viquinga procedente de Irlanda no século XI. A illa mantívose baixo dominación norueguesa ata a segunda metade do século XIII.

O illamento da illa e a súa dependencia da coroa inglesa (logo británica) a partir do século XIV fixeron que o manx adoptase unha grafía baseada no inglés e non noutros idiomas celtas.

A poboación conservou o seu idioma ata o século XVII, comezando a declinar no século XVIII [4] cando comezou a súa decadencia. En 1831 falábao regularmente o 30% da poboación; en 1901 só o falaban 970 persoas e o último falante nativo de manx, Ned Maddrell, morreu o 27 de decembro de 1974[5] á idade de 97 anos.

Hoxe en día, o manx sobrevive grazas a un pequeno número de persoas que o aprenderon como segunda lingua e que intentan potencialo fronte ao inglés, a súa lingua materna. En 2001 un 2.2% da poboación da Illa de Man, 1.689 de 76.315 habitantes, aseguraba poder desenvolverse en manés, aínda que en graos diversos. Non foi até 2003 cando o goberno pasou a introducilo oficialmente na escola. Actualmente, o manés é segunda lingua nas escolas primarias e secundarias, na universidade da Illa e no centro de estudos de manés. Alén diso, unha escola privada, o Bunscoill Ghaelgagh, ten o manés como lingua principal. Ademais, xa hai dúas ducias de rapazas e rapaces que teñen o manés como lingua materna.

HistoriaEditar

A lingua manx é unha lingua goidélica, estreitamente relacionada coa lingua irlandesa e a lingua gaélico escocesa. En xeral non son mútuamente intelixibles entre elas, aínda que os falantes das tres linguas encontran doado acadar competencia pasiva nas respectivas linguas e mesmo a falalas.

Ao igual que o gaélico escocés e o irlandés moderno, a lingua manx deriva de formas antigas do irlandés. A lingua máis antiga coñecida na Illa de Man foi unha forma da lingua británica.

GramáticaEditar

FonoloxíaEditar

ConsoantesEditar

A lingua manx ten os seguintes fonemas consonánticos:

Fonemas consonánticos da lingua manx
  Bilabial Labiodental Dental Alveolar Postalveolar Palatal Palatovelar Velar Labiovelar Glottal
Oclusiva p b     t̪ d̪     tʲ dʲ     kʲ ɡʲ k ɡ        
Fricativa     f v     s   ʃ       xʲ ɣʲ x ɣ     h  
Nasal   m       n       nʲ           ŋ        
Vibrante múltiple               r                        
Aproximante                       j           w    
Lateral           l       lʲ                    

VogaisEditar

A lingua manx ten os seguintes fonemas vocálicos:

Fonemas vocálicos da lingua manx
Curta Longa
Anterior Central Posterior Anterior Central Posterior
Pechada i u iː uː
Media e ə o eː oː
Aberta (æ) a (æː) aː

Mostra textualEditar

Evanxeo de Xoán, V 1 - 8 .

  • 1. Ayns y toshiaght va'n Goo, as va'n Goo marish Jee, as va'n Goo Jee.
  • 2. Va'n Goo cheddin ayns y toshiaght marish Jee.
  • 3. Liorishyn va dy chooilley nhee er ny yannoo; as n'egooish cha row nhee erbee jeant va er ny jannoo.
  • 4. Aynsyn va bea, as va'n vea soilshey deiney.
  • 5. As ren y soilshey soilshean ayns y dorraghys, as cha ren y dorraghys goaill-rish.
  • 6. Va dooinney er ny choyrt veih Jee va enmyssit Ean.
  • 7. Haink eh shoh son feanish, dy ymmyrkey feanish jeh'n toilshey, liorishyn dy voddagh dy chooilley ghooinney credjal.
  • 8. Cha nee eh va'n soilshey shen, agh v'eh er ny choyrt dy ymmyrkey feanish jeh'n toilshey shen.

Frases típicas en manxésEditar

Manxés Gaélico escocés Irlandés Galego
Failt Fàilte Fáilte Benvido
Hello Halò Haileo ou Dia dhuit Ola
Kys t'ou? Ciamar a tha thu? Conas atá tú? (Cad é mar atá tú? no Ulster) Que tal estás?
Kanys ta shiu? Ciamar a tha sibh? Conas atá sibh? (Cad é mar atá sibh? no Ulster) Que tal estades? (plural, singular formal)
Moghrey mie Madainn mhath Maidin mhaith Bos días
Fastyr mie Feasgar math Trathnóna maith Boas tardes
Oie vie Oidhche mhath Oíche mhaith Boas noites
Gura mie ayd Tapadh leat Go raibh maith agat Moitas grazas
Cre'n ennym t'ort? Dè an t-ainm a tha ort? Cad é an t-ainm atá ort? Como te chamas?
Cre'n ennym t'erriu? Dè an t-ainm a tha oirbh? Cad é an t-ainm atá oraibh? Como vos chamades?
Mish... Is mise... Is mise... Eu son...
Slane lhiat Slàn leat Slán leat Adeus
Cre shoh? Dè a tha seo? Cad é seo? Que é isto?
Slaynt Slàinte Sláinte Saúde (ó beber)

NotasEditar

  1. ↑ Sarah Whitehead. "How the Manx language came back from the dead | Education". The Guardian. Consultado o 25 de xuño de 2017. 
  2. ↑ "Entrada manx en Digalego". Arquivado dende o orixinal o 30 de outubro de 2018. Consultado o 30 de outubro de 2018. 
  3. ↑ "Dicionario Ir Indo". Arquivado dende o orixinal o 11 de xaneiro de 2012. Consultado o 27 de outubro de 2009. 
  4. ↑ R. L. Thomson The History of the Celtics Languages in the British Isles en Peter Trudgill Language in the British Isles. CUP Archive, 1984, páxina 257
  5. ↑ Mark Abley Spoken Here: Travels Among Threatened Languages. Houghton Mifflin Harcourt, 2005, páxina 96
Traído desde "https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingua_manx&oldid=5627747"