Illas Desventuradas

FAs Illas Desventuradas son un conxunto de illas pertencentes a Chile e componse das illas San Ambrosio e San Félix, ambas as deshabitadas.

Illas desventuradas

Mapa de Chile

Localización

Illa/Roca	Área (km²)	Altura máxima (m)	Geografia Coordenadas
San Ambrosio	2.2	479	26°20′37″S 79°53′28″O
Grupo San Félix
Illote González	0.25	173	26°18′36″S 80°05′06″O
San Félix	1.4	Cerro Amarelo, 193	26°17′30″S 80°05′42″O
Roca Catedral	0.01	53	26°16′25″S 80°07′15″O
Desventuradas	3.9	479

Descubrimento (europeo)

NASA Landsat 7 Pseudo Geocover 2000, Worldwind

Creron ser descubertas por Fernão de Magalhães na súa viaxe a Oriente. O seu nome débese a que, cando Magalláns saíu do estreito de Todos os Santos, atopábase en problemas pola falta de alimentos, e ao descubrir que estaban deshabitadas e sen vexetación, chamounas como se chaman na actualidade.

Cincuenta e catro anos despois que Chile fose descuberto pola súa banda austral por Fernão de Magalhães e trinta e nove anos despois que o fose polo norte por Diego de Almagro, o 8 de novembro de 1574 o piloto español Juan Fernández descubriu realmente as illas San Félix e San Ambrosio, coñecidas tamén como as illas Desventuradas. Dezaseis días máis tarde, na mesma navegación cara ao sur, Juan Fernández descubriría o arquipélago que leva o seu nome, constituído polas illas Más a Tierra (Róbinson Crusoe), Santa Clara e Más Afuera (Alejandro Selkirk).

A verdade é que as illas descubertas por Magallanes en 1521 -non en 1520 como dixo - e ás que chamou tamén "Desventuradas", eran outras, moi distintas ás que nos estivemos referindo e moi distantes xeograficamente. En efecto, aquelas son as illas bautizadas como San Pablo e das Quenllas, avistada a primeira o 24 de xaneiro de devandito ano nos 15º e 23' Sur e 133E e 30' West, e, a segunda, o 4 de febreiro seguinte, nos 10º e 05' Sur e 144º e 04' West, illas cuxa existencia foi posteriormentepuesta en dúbida.

Pedro Sarmiento de Gamboa

Primeiro desembarco coñecido

En maio de 1793, o capitán inglés Santiago Colnett, navegando á caza da balea e por asuntos mercantís na corveta Rattler, atopou e describiu tanto a San Félix como a San Ambrosio. O día 20 intentou abordar San Ambrosio cunha chalupa, o que non logrou debido ao escarpado da costa. Similares intentos fixo ao día seguinte en San Félix, podendo desembarcar nesta última illa só o día 22, con moito risco e gran dificultade. Á súa vez, tamén lle resultou arduo abandonala, xa que os botes envorcaban nas rompentes, morrendo un dos seus mellores mariñeiros ao ser golpeado por unha das embarcacións ao zozobrar. Das descricións e narracións que fixo o capitán Colnett, despréndese que os seus traballos hidrográficos e de exploración foron os primeiros que se executaron no arquipélago. Posteriormente, moitos outros viaxeiros visitaron as illas, como así mesmo cazadores para explotar os cobizados coiros de lobos de dous pelos que alí abundaban e para extraer guano de aves mariñas.

Barcos de Guerra

Tamén diversos buques de guerra estiveron alí. Tal é o caso de L'Astrolabe e a Zélee da expedición de Dumont d'Urville, quen non baixou a terra e denominou "Pitón" ao Illote González e o "Buque" á roca hoxe coñecida como "Catedral de Peterborough", concordando nisto último con Colnett, quen dixera que semellaba un buque á vea.

Tiveron o seu propio "Robinson Crusoe"

O tenente don Leoncio Señoret -mariño francés incorporado á Armada de Chile-, ao mando da goleta Colo Colo,visitou San Félix en 1841 co obxecto de verificar a posible existencia en devandita illa dun depósito de mercaderías de contrabando. Respecto diso só atopou as ruínas dun rancho de pedra que, segundo a tradición, sería a habitación e sepultura dun mariñeiro abandonado alí por un xefe de contrabandistas o que, logo de alimentarse por moito tempo con sangue de paxaros, morreu por falta de auga.

Exploración

En setembro e outubro do ano 1874, o capitán de fragata don Ramón Vidal Gormaz, ao mando da goleta canoneira Covadonga efectuó unha exploración das illas, como así mesmo algúns estudos hidrográficos e oceanolóxicos, emitindo respecto diso un amplo e interesantísimo informe, publicado en 1875 no "Anuario Hidrográfico da Mariña de Chile". O citado comandante describe o seu arribo ao arquipélago nos seguintes termos:

"O 15 de setembro deste ano, logo de entregar o mando da estación de Mexillóns e de esperar inutilmente por dez días a chegada do naturalista, que me anunciaban as instrucións, dirixinme en demanda das illas San Félix e San Ambrosio. Ventos variables e calmosos do segundo cuadrante só me permitiron que chegase as illas á madrugada do día 26. Ao recoñecelas demoraba San Ambrosio pola serviola de estribor e San Félix pola de babor, en circunstancias que gobernaba ao N. 50E E. Distaba a primeira segundo a fantasía, 21 millas. Neste momento San Ambrosio debuxábase no horizonte como unha masa escura de ladeiras abruptas e de cima lixeiramente alombada. San Félix, que distaba como 11 millas, só alzaba sobre o horizonte o seu morro N.O.; abríndose cara ao oriente o pequeno espinazo do illote González, afectando ambos a forma cónica

Ramón Vidal Gormaz

A Baquedano

Entre 1902 e 1903 efectuou un cruceiro de instrución a Corveta Xeral Baquedano ao mando do Capitán de Fragata Arturo Cuevas Briones partindo desde Valparaíso ao arquipélago Juan Fernández, Illas San Félix e San Ambrosio, Illa de Pascua, Nuku Hiva en Illas Marquesas, Tahiti, Sidney, Auckland, regresando a Valparaiso en xuño de 1903.

Zona especial de Chile

De acordo ao D.F.L. ( do RR.EE.) Nº 11, de 13/11/1968, ao ter as illas Desventuradas o carácter de "zona fronteiriza", todo estranxeiro que desexe realizar exploracións para efectuar traballos con obxectivos científicos ou técnicos na área, debe impetrar, a través do cónsul de Chile correspondente, a autorización da mencionada Dirección de Fronteiras e Límites, a que poderá dispor que se incorporen á expedición respectiva un ou máis representantes das actividades chilenas pertinentes, a fin de participar e coñecer os estudos que se practiquen e os seus alcances.

Flora e Fauna

Flora

En San Félix existen oito especies diferentes -unha árbore, dous arbustos e cinco herbáceas anuais- e, en San Ambrosio, dezanove especies -unha árbore, seis arbustos e doce herbáceas-. Só seis especies son comúns de ambas as illas e un total de catorce son endémicas.

Árbores

A especie arbórea corresponde á "Thamnoseris lacerata"(composta), que pode alcanzar cinco metros de altura, con troncos de ata trinta centímetros de diámetro. Esta árbore -que algúns o mencionan só como "unha mata grande"- atópase abundantemente nas planicies superiores de San Ambrosio, e tamén se acha en San Félix, no cerro Amarelo, aínda que en forma moi escasa. O comandante Ramón Vidal Gormaz expresa no seu informe que en San Félix" é a maior de todas as plantas e que adquire as proporcións dun arbusto, dun metro de altura cando máis".

Arbustos

As especies arbustivas, pola súa banda, non exceden dos 50 a 80 cm de altura.

Herbas

As herbas son todas anuais, agás unha que é perenne.

Fauna

En canto á fauna das illas Desventuradas, podemos dicir que esta presenta seis especies residentes de aves mariñas e, comprobadamente, só dúas de aves terrestres.

Aves mariñas

Respecto das primeiras, cabe sinalar que catro das súas especies son comúns coas da illa de Pascua e tres coas da illa Salgas e Gómez, coincidencia que curiosamente é maior que a existente coa avifauna do arquipélago de Juan Fernández, a pesar de ser este máis próximo. As aves máis comúns nas Desventuradas son o piquero branco, as fardelas e diversos gaviotins. Ademais atópase alí o petrel de Kermadec. O piquero branco é sen dúbida a máis abundante en San Félix, onde se reproduce entre agosto e febreiro. Os seus niños se atopan dispersos tanto na planicie como nos fondos planos das crebadas protexidas do vento. Tamén se observan alí -do mesmo xeito que en San Ambrosio- as tixeiretas e o gaviotín de San Félix. Segundo un autor, e referíndose a certa mortaldade comprobada de aves mariñas, "a introdución do gato doméstico pola tripulación da goleta pesqueira San Félix, antes de 1960, parecen ser a causa directa desa mortaldade", agregando que, "como non hai máis auga que orballos ocasionais e as herbas son moi escasas, o gato probablemente mate aves mariñas para aproveitar o sangue e a auga contidas nos seus vísceras e satisfacer as súas necesidades hídricas, xa que nos cadáveres só o contido visceral está ausente".

Aves terrestres

No que se refire ás aves terrestres, nas illas -e máis propiamente en San Ambrosio-, existe só unha especie de falcón ("Falco sparverius") e, aínda que outras especies tales como o zorzal, o ibis de pescozo abrancazado e garzas foron comunicadas por observadores pouco expertos, en todo caso está comprobada a existencia do queltehue.

Artrópodos

Respecto da fauna de artrópodos, só existen estudos relativos a San Ambrosio, en que se constata a existencia de 74 especies de insectos, 7 de arácnidos, 2 de pseudoescorpións, 20 de ácaros, dous de isópodos e 2 de quilópodos.

Pinnípedes

Nestas illas existen diversas especies de pinnípedes, entre eles o lobo fino de Juan Fernández-,coñecido tamén como "lobo de dous pelos", que é o de maior valor comercial.

Caza desmesurada

Respecto diso, os datos históricos e os rexistros contemporáneos demostran que este lobo habita en forma exclusiva en Juan Fernández e nas Desventuradas. Na época en que ambos os arquipélagos foron descubertos, algunhas das súas praias e roqueríos atopábanse ateigados destes animais, o que prontamente desatou o interese pola explotación comercial das súas peles e do seu aceite, sobre todo, nun principio, en Juan Fernández, onde foron cazados por centenares de miles. Posteriormente e ante o virtual esgotamento dos lobos en devandito lugar, os cazadores fixérono en San Félix e San Ambrosio, cuxas colonias destes animais probablemente víronse incrementadas ante a súa natural emigración a estas illas ante a persecución de que eran obxecto. Con todo, como era de esperar, os cazadores non tardaron en chegar a elas, onde tamén cazaron lobos por miles, facendo declinar notablemente a súa poboación.

Un estudo baseado en datos obtidos de diversos autores, determinou que en 1792 o capitán J. Roberts, a bordo da fragata Jefferson obtivo 13.000 peles nas Desventuradas; que o capitán Colnett -a quen xa mencionamos- en 1793 ou 1794, obtivo sal nas illas Galápagos "para salgar peles en San Félix e San Ambrosio"; que o capitán D. Greene, a bordo da fragata Neptune, logrou obter 35.000 peles en San Ambrosio no ano 1798, e que, en 1801, lobeiros dos Estados Unidos "cazan en gran número" en ambas as illas.

O anterior determinou que, xa na primeira metade do século XIX o negocio das peles deixase de ser rendible, pois montar unha expedición para obter só algunhas ducias de peles non resultaba lucrativo. A explotación chegou a tal extremo que houbo un momento que a especie estimouse extinguida. Con todo, un censo efectuado por científicos en 1970, determinou a existencia de 459 animais en Juan Fernández e, catro meses despois, nunha viaxe efectuada ás illas Desventuradas no R/V Hero, "só en San Ambrosio avistáronse dous animais xuvenís, logo dun século e medio que non se tiña noticias deles".

Posteriormente, en outubro de 1977, observáronse en San Ambrosio ao redor de 300 lobos finos, especificamente no lugar denominado polos pescadores baía "Punta de Lanza". Aínda que as autoridades nacionais ditaron algunhas normas de carácter xurídico tendentes a protexer á especie, aínda é obxecto de caza eventual por pescadores,^{[Cómpre referencia]} a pesar de que se encontra internacionalmente inscrita no rexistro de especies en perigo de extinción.

Peixes

Rexístranse 28 especies distintas de peixes, repartidas en 19 familias. Cinco das especies son compartidas coa illa de Pascua e o 70% desta fauna é común coa de Juan Fernández. Entre os peixes que se atopan nestas augas, pódense mencionar atún, bacallau, corvinilla, anguía, jerguilla, xurelo, agujilla e tollo. Tamén ven frecuentemente peixes voadores, como así mesmo, golfiños de ventre branco.

Lagosta

Especial mención merece a existencia nestas illas de lagostas de mar , cuxo alto valor comercial determina que en certos períodos do ano arriben, especialmente a San Ambrosio, pescadores que se instalan alí por tempadas. Estas lagostas difiren de as de Juan Fernández, sendo a súa coloración vermella alaranxada moito máis acentuada e o seu tamaño medio moito maior, probablemente, isto último, debido á súa explotación menos intensa.

Bibliografía

• Barros, Alvaro, baseado nun guión de Sergio Nuño: "A terra enque vivimos" (Chile a cor). Editorial Antártica S.A., Santiagode Chile, 1984.
• Castela, Juan Carlos, e outros: "Illas oceánicas chilenas: Coñecemento científico e necesidades de investigación".Edicións Universidade Católica de Chile, 1987.
• Contraloría Xeral da República: Recompilacións de leis, de decretos leis, de decretos con forza de lei e de regulamentos.Varios tomos.
• Servizo Hidrográfico e Oceanográfico da Armada (Chile): "Camiño da costa de Chile, volume I, De Arica a canle Chacao". 8ª edición, 1995.
• Vicuña Mackenna, Benjamín: "Juan Fernández. Historia verdadeira da illa de Róbinson Crusoe". Edición facsimilar. Edicións Universitarias de Valparaíso. 1974.
• Vidal Gormaz, Ramón: "Exploración das illas San Félix e San Ambrosio pola canoneira Covadonga". Anuario Hidrográfico de la Marina de Chile, ano I. Santiago de Chile, Imprenta Nacional,1875