Humberto Akabal

poeta maya k'iche'


Humberto Ak'abal, nado en Momostenango, Guatemala, en 1952 e finado en Cidade de Guatemala o 28 de xaneiro de 2019, foi un poeta maia kʼicheʼ e escritor guatemalteco.

Infotaula de personaHumberto Ak'abal
Biografía
Nacemento1952
Momostenango, Guatemala
Morte28 de xaneiro de 2019 (67 anos)
Cidade de Guatemala, Guatemala
Datos persoais
País de nacionalidadeGuatemala Editar o valor em Wikidata
Grupo étnicoMaia
Actividade
OcupaciónEscritor e poeta
Xénero artísticoPoesía Editar o valor em Wikidata
LinguaLingua castelá, Lingua kʼicheʼ e Linguas maias Editar o valor em Wikidata
Premios

Páxina webakabal.com Editar o valor em Wikidata

Traxectoria editar

Pensou e escribiu os seus poemas na lingua kʼicheʼ e traduciuse ao español. Foi un dos poetas guatemaltecos máis recoñecidos en Europa e América do Sur. As súas obras foron traducidas ao francés, inglés, alemán, italiano, portugués, hebreo, árabe, escocés, húngaro, estoniano en máis de 20 idiomas.

Os seus poemas publicáronse en xornais e revistas en Guatemala, América Central, México, Estados Unidos, Venezuela, Brasil, Colombia, Líbano, Xapón, España, Francia, Austria, Suíza, Alemaña, Países Baixos e Italia.

Críticas editar

  • "Humberto Ak'abal é un poeta que enmana en si mesmo a conciencia indíxena (as súas linguas, a súa grandeza, a súa espiritualidade, a súa música, o seu canto) e a conciencia dos novos países que levan cincocentos anos chamados Chile nalgunhas partes, Bolivia ou Perú e noutras Guatemala ou México ". Carlos Montemayor.
  • "Quedo, da poesía de Ak'abal, seriamente impresionado pola súa sinxeleza esencial, pola elementalidade sagrada na que palpitan as palabras que revelan feitos, cousas, seres directamente naturais ..." Antonio Gamoneda.
  • "Humberto Ak'abal canta como os paxaros, fala maia kʼicheʼ" e pensa como nos gustaría que pensen a maioría dos homes. " Mestura de Miguel Rojas. "A poesía de Ak'abal é forte, xa que non hai límite entre ela e a vida". Francisco Morales Santo.

Premios e recoñecementos editar

  • 1993: "Quetzal de Oro APG 1993" outorgado pola Asociación de Periodistas de Guatemala.
  • 1995: Diploma Emeritíssimum pola Facultade de Humanidades da Universidade de San Carlos de Guatemala.
  • 1997: Premio Internacional de Poesía Blaise Cendrars de Neuchatel, Suíza.
  • 1998: Premio Continental "Canto de América", outorgado pola UNESCO, México.
  • 2004: Premio Internacional de poesía "Pier Paolo Pasolini", Italia.
  • 2005: Condecorado "Chevalier de l'Ordre des Arts et des Lettres" polo Ministerio de Cultura de Francia.
  • 2006: Fellowship John Simon Guggenheim, Nova York, USA.
  • 2010. Dedicouse a Feira Internacional do Libro de Le Mans, capital do departamento de Sarthe, Francia.
  • 2012.Un continuo dos seus poemas titulado "Koyopa' Oxlajuj Baqtun", foi musicalizado polo músico inglés Jan Vriend, e interpretado e cantado pola Orquestra e coros de Radio Nederland, Holanda, presentado o 23 de decembro no Teatro "Musiekgebouw aan t IJ "Desde Amsterdam. 2017. Foi galardoado co diploma “Reconcimiento a la trayectoria”, outorgado polo Gobernador do Estado de Campeche, México.
  • En 2003 declinou recibir o Premio Nacional guatemalteco de literatura "Miguel Ángel Asturias".

Obra editar

Poesía
  • Ajyuq' - El animalero (1990, 1995, Guatemala).
  • Chajil tzaqibal ja' - Guardián de la caída de agua (1993, 1994, 1996, 2000, Guatemala).
  • Hojas del árbol pajarero (1995, 1999, Guatemala).
  • Lluvia de luna en la cipresalada (1996, Guatemala).
  • Hojas solo hojas (1996, Guatemala).
  • Retoño salvaje (1997, México).
  • Ch'analik ek'eje nabe mul - Desnuda como la primera vez (1998, México; 2000, 2004, Guatemala).
  • Con los ojos después del mar (2000, México).
  • Gaviota y sueño: Venecia es un barco de piedra (2000, 2004, Guatemala).
  • Ovillo de seda (2000, Guatemala).
  • Corazón de toro (2002, Guatemala).
  • Detrás de las golondrinas (2002, México).
  • Kamoyoyik - Oscureciendo (2002, Guatemala).
  • Remiendo de media luna (2006, Guatemala; 2006 Venezuela).
  • Raqon chi'aj - Grito (2004, 2009 Guatemala).
  • Uxojowem labaj - La danza del espanto (con prólogo de Francisco José Cruz,[1])
  • Las palabras crecen (Biblioteca Sibila-Fundación BBVA, Sevilla, 2009; 2010 Guatemala).
  • Tukelal - Solitud (2010, Guatemala).
  • Are jampa ri abaj kech'awik - Cuando las piedras hablan (2012, España, 2014, Guatemala).
  • Wachibal q’ijil, Las caras del tiempo (2017, Universidade de Guadalajara, México).
  • Ismachi’ - Bigotes (2018, Guatemala).
Contos
  • Grito en la sombra (2001, Guatemala).
  • De este lado del puente (2006, Guatemala).
  • El animal de humo (2014, Guatemala).
  • Los héroes gemelos contras los tres gigantes (2017, Guatemala).
Ensaios
  • Las ceremonias mayas: origen (1ra edición 2014, 2da edición corrixida e aumentada 2018, Guatemala).
  • La Cruz maya, Cosmogonía (2015, Guatemala).
  • El retorno del 8 Mono (2017, Guatemala).
  • Paráfrasis del Popol Wuj (1ra e 2da edición 2016, 3ra edición 2017 Guatemala).
Antoloxías
  • Tejedor de palabras / Ajkem tzij (1996, Guatemala; 1998, México; 2001, 2012, Guatemala).
  • Cinco puntos cardinales (1998, Colombia).
  • Saq'irisanik: cielo amarillo (2000, España).
  • Todo tiene habla (selección de Francisco José Cruz, prólogo de Mario Monteforte Toledo, col, Palimpsesto, Carmona, Sevilla, 2000).
  • Arder sobre la hoja (2000, México).
  • Warinaq balam - Jaguar dormido (2001, Guatemala).
  • Aqaj tzij - Palabramiel (2001, Guatemala).
  • Otras veces soy jaguar (2006, Guatemala).
  • Ri upalaj ri kaqiq' - El rostro del viento (2006, 2012, Venezuela).
  • 100 Poemas de amor (2011, Guatemala).
  • La palabra rota (2011, Colombia).
  • Donde los árboles (2011, España).
  • Sueños de floripondio (Biblioteca Americana, Estampa Ediciones 2014, Madrid, España).
Discografía
  • 2000, CD: Xirixitem chikop Cantos de Pájaros, voz y poesía de Humberto Ak'abal. Proxecto de Educación Maia intercultural GTZ de Alemaña.
  • 1998, Videocassete "Du soleil entre les tuiles" (El sol entre las tejas), Film realizado por Phippe Cassar, Mediathêques des trois mondes, Francia.

Notas editar

  1. Cruz, Francisco José. "Humberto Ak'abal, las palabras de un hombre". Artesanales Fz'ukulik, Guatemala, 2007. 

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Ligazóns externas editar

Ligazóns externas editar