Hernani

Hernani é unha vila de Guipúscoa, pertencente a Donostialdea e situada a unha distancia de 9,2 km da capital, Donostia. O municipio de Hernani ocupa unha extensión aproximada de 42 km² e limita con Donostia, Astigarraga, Arano, Elduain, Errenteria, Lasarte-Oria e Urnieta. A súa poboación, a 1 de xaneiro de 2007, ascendía a 19.138 habitantes.

Hernani

Localización
43°15′58″N 1°58′30″O
Estado	España
Comunidade autónoma	País Vasco
Provincia	Guipúscoa
Comarcas	Donostialdea
Rexión xeográfica	Q12255556
Capital	Hernani (en)
Contén a división administrativa	Etxeberri (en)
Poboación
Poboación	20.527 (2023) (358,11 hab./km²)
Lingua oficial	lingua éuscara (lingua predominante)
Xeografía
Parte de	Q107556261 Q107556262 UEMA - Udalerri Euskaldunen Mankumunitatea
Superficie	57,32 km²
Altitude	44 m
Comparte fronteira con	Donostia Elduain Urnieta Arano (pt) Astigarraga Errenteria Lasarte-Oria
Creación	1380
Organización política
• Alcalde	Xabier Lertxundi (en)
Identificador descritivo
Código postal	20120
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	20040
Páxina web	hernani.eus

Desde o seu centro urbano (cualificado como Ben Cultural coa categoría de Conxunto Monumental), ás saias do monte Santa Bárbara, é posible divisar unha ampla zona da veiga do Urumea. As súas festas patronais, celébranse entre o 23 e 27 de xuño, na honra a San Xoán Bautista; e entre os seus festexos é a destacar a popular Azeridantza, tamén celebrada en festas de Entroido.

Historia

Escultura de Eduardo Chillida en Hernani.

Durante a Alta Idade Media, o territorio que formaría Guipúscoa estaba dividido en vales e Hernani era un deles. O val de Hernani estendíase antigamente por todo o territorio comprendido entre os cursos baixos dos ríos Urumea e Oria. Comprendía no seu territorio as actuais poboacións de Donostia, Hernani, Lasarte-Oria, Usurbil, Urnieta e Orio.

As primeiras mencións escritas referidas ao val de Hernani remóntanse a un documento duns votos do conde castelán Fernán González en favor do mosteiro de San Millán de la Cogolla que están datados no ano 938, pero dos que se cre que son unha falsificación do século XIII. Datado a finais do século XII está o documento de doazón do Mosteiro de San Sebastián ao Mosteiro de Leyre en Navarra por parte do rei navarro Sancho o Sabio, onde se indica que dito mosteiro de San Sebastián atopábase nos confíns de Hernani.

Cando devandito rei navarro creo a vila de Donostia cara a 1180, o territorio do val de Hernani quedou englobado dentro da xurisdición da nova vila.

Descoñécese cando se creou á súa vez a vila de Hernani xa que non se conserva a carta de fundación da vila. Algúns estiman que a fundación da vila produciuse durante o reinado do rei castelán Afonso X o Sabio, na segunda metade do século XIII, xa que este rei creo unha rede de vilas estratéxicas ao longo das rutas que unían a costa co interior de Guipúscoa e Hernani puido ser unha destas localidades estratéxicas. Outros atrasan a fundación da vila ata finais do século XIV establecendo como data máis tardía 1379, xa que un documento do século XV menciona un acordo entre os concellos de Hernani e San Sebastián para o aproveitamento dos montes do val do Urumea que se produciu en 1379, o que dá a entendar que para aquela data Hernani estaba xa constituída en vila.

A vila de Hernani estendía a súa xurisdición só sobre parte do antigo val. Perdía toda a franxa costeira e máis baixa do val de Urumea que seguiu formando parte de San Sebastián; así como a zona máis occidental, no val do Oria, que se converteu na vila de Usurbil en 1371. O seu límite occidental seguiu sendo o río Oria, pero en contraposición o seu límite oriental non o marcou xa o río Urumea como outrora senón os montes que separaban o val do Urumea dos do Oyarzun, estendéndose a vila pola marxe dereita de devandito río. Crese que a localización da vila de Hernani, nun altillo a 42 metros de altitude que domina a marxe esquerda do río Urumea e situado á súa vez aos pés do monte Santa Bárbara, correspondíase á localización do primitivo poboado principal do val. Este casco antigo, de forma ovalada, estaba rodeado de murallas e posuía varias entradas (das que só sobrevive unha na rúa Felipe Sagarna "Zapa"). Nun principio posuía dúas rúas ao longo (a Rúa Maior-Kale Nagusia e a rúa Kardaberaz), que eran atravesadas por unha rúa perpendicular (rúas Nafar e a súa prolongación Felipe Sagarna "Zapa").

As primeiras ordenanzas municipais son de 1542, copia das ordenanzas desaparecidas de 1512 durante unha invasión do exército francés. Son numerosas as invasións e destrucións que sufriu a vila ao longo da súa historia: as guerras banderizas medievais, as invasións francesas nos séculos XVII, XVIII e XIX; así como os duros asedios que sufriu durante as guerras carlistas e finalmente a guerra civil española de 1936.

En 1986 produciuse a desanexión de Lasarte, un histórico barrio de Hernani situado no val do Oria, que crecera á súa vez ata converterse nunha cidade.

Economía

A poboación hernaniarra traballa fundamentalmente no sector servizos que dá traballo ao 62% da poboación, a industria emprega ao 26% dos traballadores e a construción ao 10%. Só un 1% dedícase actualmente á actividade agraria. (Datos de 2001). En 2005 a taxa de paro roldaba o 9% da poboación activa, unha porcentaxe superior ao da comarca. A renda per cápita en Hernani é aproximadamente entre un 85% e un 90% da media de renda de Guipúscoa como da comarca de Donostia.

O sector servizos cobre as necesidades dunha poboación de 18.000 habitantes no que respecta a comercio, hostalería e servizos básicos que se atopan bastante cubertos. A pesar da súa proximidade a San Sebastián, Hernani non é unha cidade-dormitorio da capital e a maior parte da súa poboación leva a cabo a súa vida e cobre as súas necesidades básicas na propia localidade. Para certo tipo de comercio e servizos máis especializados a poboación adoita acudir á próxima capital.

Hernani é unha localidade fortemente industrializada cunhas 240 sociedades industriais censadas. Desde o barrio de Martindegi ata o barrio de Epele esténdese un continuo duns 5 km formado por polígonos industriais situados ao longo da ribeira do río Urumea (Polígonos de Landare, Ibaiondo, Zikuñaga, Eziago, Ibarluze, Lastaola e Epele). A industria de Hernani está bastante diversificada. As empresas máis importantes situadas en Hernani son a cooperativa Orona dedicada á fabricación e montaxe de ascensores, que ten máis de 1500 traballadores en persoal e a veterana empresa papeleira Papeleira Guipuscoana de Zicuñaga situada no barrio homónimo. Entre a industria de Hernani destacan as numerosas empresas químicas.

As seguintes empresas de Hernani superan os 50 traballadores segundo o Catálogo Industrial Vasco:

• AMR Refractarios: produción de materiais refractarios [1].
• Arkema Química: fabricación de PVC. Pertence a un grupo multinacional [2]
• Celulosas de Hernani (Gureola): fabricación e manipulación de papel tisú; rolos hixiénicos de papel.
• Cintas Adhesivas Ubis: cintas adhesivas [3]
• Electroquímica de Hernani: produción e distribución de cloro, eslamiada caústica, hipoclorito sódico e outros produtos químicos.
• Goiplastik: inxección de compoñentes plásticos. Pertence ao Grupo Gureak e dá traballo a diminuídos psíquicos. [4]
• Hexion Speciality Chemicals Ibérica (antiga Bakelite): resinas fenólicas.
• Industrias Seur: fundición de aluminio. [5]
• Loire S.A.F.E.: máquina-ferramenta [6].
• Oiarso (Bexen): equipamento hospitalario [7]
• Orona: ascensores. [8]
• Papeleira Guipuscoana de Zicuñaga (Grupo Iberpapel): empresa papeleira [9]
• Perfís Especiais Selak (Grupo Savera): laminación de perfís metálicos [10]
• Sociedade de Envases, Tubos e Estoxos (SETE): envases tubulares [11].

Antigamente tivo grande importancia na economía local a empresa siderúrxica Pedro Orbegozo, fundada na década de 1950 e que chegou a empregar a case 1500 traballadores, a maior parte deles hernaniarras. A empresa pechou finalmente en 1992 tras unha longa crise e o seu peche causou un forte impacto na economía local. No lugar onde se situaba antigamente esta empresa atópase actualmente o Polígono Ibaiondo.

Demografía

Evolución demográfica	1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2000	2005
3.672	4.326	5.405	6.282	7.093	8.577	13.080	23.338	30.272	18.489	18.737	18.836

En 1986 produciuse a desanexión do barrio de Lasarte, que pasou a formar parte dun municipio de nova creación denominado Lasarte-Oria. Esa desanexión supuxo unha perda duns 10.000 habitantes en Hernani.

Barrios

Os barrios de Hernani son os seguintes:

• Aquerregui (val) (Akerregi Bailase): é o nome que recibe a zona chaira situada na marxe dereita do Urumea desde o casco de Hernani cara ao barrio de Ergobia de Astigarraga. A zona está principalmente ocupada por pavillóns industriais como Ibaiondo (aquí atopábase antigamente a acería de Orbegozo), pero tamén hai unha serie de casas máis ou menos aliñadas ao longo da vella estrada, onde viven pouco máis de 100 persoas.
• Anciola (Antziola): Este barrio forma parte da trama urbana de Hernani. Xurdiu nos anos de crecemento da cidade entre as décadas de 1950 e 1970. É o barrio situado ao longo da estrada que sae de Hernani e vai cara aos hospitais, pola coñecida como costa da morte. Ten máis de 1.300 veciños.
• O Porto (Portu): barrio situado na beira esquerda do Urumea e un pouco ao sur da Zona vella de Hernani. O seu nome débese á localización nas súas inmediacións dun antigo porto fluvial, xa desaparecido. As vías do tren sepárano do veciño barrio de Elizatxo. Ten uns 250 veciños.
• Elizacho (Elizatxo): O seu nome quere dicir pequena igrexa en éuscaro e débese á ermida situada no lugar. Foi un barrio que creceu nos anos de grande expansión de Hernani e esténdese entre a zona vella de Hernani e as vías do ferrocarril que o separan do barrio de O Porto-Portu. Ten uns 500 veciños.
• Epele (val) (Epela Bailase): é un barrio afastado que está situado na estrada que une Hernani con Goizueta a 4 km do centro urbano e 2,5 km antes de chegar a Ereñozu, vindo desde Hernani. É un barrio máis pequeno que Ereñozu, cuns 125 veciños. Os polígonos industriais de Hernani seguindo a ribeira do Urumea chegan ata Epele onde hai instaladas varias industrias químicas (Pol.Industrial de Epele), aínda que o barrio manteña un forte sinal rural.
• Ereñozu (Ereñotzu): situado a 6,5 km do centro urbano, na estrada que une Hernani con Goizueta e con máis de 400 habitantes; Ereñozu é un dos barrios de Hernani con máis forte personalidade e aspecto de pequeno pobo. O barrio xurdiu a beiras do Urumea no século XIX en torno ao casarío Ereñozu e a unha ermida próxima, que logo se convertería na parroquia do barrio. Con posterioridade construír a estrada que uniu Hernani con Goizueta que atravesaba Ereñozu e que contribuíu a dar auxe e poboalo. Deste barrio era natural o famoso bertsolari Txirrita.
• Etxeberri: o seu nome significa en éuscaro casa nova. Son bloques de vivendas construídos na década dos anos 70 nas proximidades do barrio de A Florida que se empolican por unha costa. Viven case 800 persoas.
• A Florida: é un dos principais barrios de Hernani. Situado a continuación da zona vella de Hernani seguindo a marxe esquerda do río Urumea e as vías do ferrocarril. O barrio creceu ao redor da estación de tren que se situou no século XIX nesta localización, afastado como un 1 km da zona vella de Hernani. A zona da Florida consolidouse como unha área industrial onde a partir de 1930 comezaron a edificarse vivendas. Con posterioridade, durante o gran crecemento urbanístico e demográfico de Hernani entre os anos 50 e 80, a urbanización da zona iría completándose ata soldarse co resto do centro urbano. Na actualidade coexisten industria e vivenda na zona, aínda que existen plans para desmantelala e trasladala a outras áreas do municipio. A poboación rolda os 1000 habitantes.
• Galarreta: é un conxunto de vivendas de escasa altitude situada xunto á rotonda de Galarreta, onde se sitúa o frontón do mesmo nome e unha coñecida discoteca; na estrada que une Hernani co barrio donostiarra de Aiete. Non chega aos 100 veciños. En realidade non é máis que unha barriada do val de Jáuregui.
• Caleras (Karobieta): É unha zona que se sitúa entre da rúa Elcano e o Barrio Marieluts , As súas zonas máis coñecidas son A praza cuberta de Atxeguindegui e a Ikastola Languile.
• Carabel (Karabel):
• Jáuregui (val) (Jauregi Bailase): é unha zona situada ao noroeste do municipio, lindando con Donostia, que forma un val que ao contrario do resto do municipio non drena cara ao río Urumea senón cara a un sistema de arroios que verten as súas augas directamente ao mar (regatas de Añorga e Ibaeta). Tradicional barrio de casaríos de Hernani onde se situaron algunhas industrias, así como os máis modernos barrio de Galarreta e Sorgintxulo. O casarío Zabalaga onde o seu sitúa o Museo Chillida-Leku forma parte de Jáuregui. Ten uns 160 veciños.
• Marieluts: Barrio de nova construción que se sitúa nos terreos do antigo casarío Marieluts que linda os seus terreos cos barrios de Latxunbe berri e Karobieta(Kaleras)
• Martindegui (val) (Martindegi Bailase): barrio de casaríos de sinal rural situado ao nordés do termo municipal nos límites co veciño municipio de Astigarraga. Hai varias sidrerías na zona. Ten uns 150 veciños.
• Osinaga (val) (Osinaga Bailase): barrio de casaríos dispersos. Ten uns 220 veciños.
• Pagoaga (val) (Pagoaga Bailase): barrio de casaríos dispersos. Ten uns 60 veciños.
• Sagastialde:
• Sagastialdeberri:
• Santa Bárbara (Santa Barbara): barrio de casas baixas, vilas e casaríos situado aos pés do monte homónimo que domina Hernani. Separado do resto de Hernani pola estrada San Sebastián-Urnieta.
• Sorginchulo (Sorgintxulo): o seu nome quere dicir literalmente o buraco da bruxa
• Zicuñaga (Zikuñaga): barrio no que se atopaba a ermida onde se situaba a figura da virxe do mesmo nome e que era a patroa de Hernani. Devandita figura, notable debido á súa cor morena, crese foi traída por algún cabaleiro cruzado e foi roubada da ermida na década dos 70. O barrio crece nos 60 debido ao boom demográfico da época e é desde entón un barrio de clara vocación obreira, fogar de persoas de toda España que viñeron nutrir a industria da zona. O barrio atópase á sombra dunha fábrica papeleira.

Monumentos

O Centro urbano de Hernani, antigamente amurallado, está catalogado como Conxunto Monumental. No seu interior consérvase o trazado medieval das rúas e algúns edificios de interese.

Monumentos relixiosos

• Igrexa Parroquial de San Juan Bautista.
• Convento de San Agustín.
• Dólmenes de Igoin-Akola.
• Crómlechs.

Monumentos civís

• Casa Consistorial.
• Forte de Santa Bárbara.
• Casa-torre dos Gentiles (ou de Portalondo).
• Lavadoiro e fonte pública de Leoka.
• Porta de acceso á vila no cantón de Zapa..

Cultura

No termo municipal de Hernani atópase o Museo Chillida-Leku consagrado á obra do escultor donostiarra Eduardo Chillida.

Deportes

Entre os diferentes clubs deportivos de Hernani, pódese destacar o club de rugby: Hernani Club de Rugby Elkartea (HCRE) que, actualmente, milita na segunda división do rugby nacional pero que, no seu día, logrou ser subcampión de España (1983/84). Ademais, este club, posúe unha gran canteira que cultivou grandes éxitos ao longo dos anos. Doutra banda, o Hernani de fútbol, xoga na rexional preferente guipuscoana.

Festas

As festas patronais celébranse a finais do mes de xuño, coincidindo coa festividade de Xoán Bautista (24 de xuño). É tradicional que os días 23 e 25 de xuño, coincidindo coas festas, báilese a maskuri-dantza (danza da vexiga), un baile tradicional.

Os barrios de Hernani tamén celebran as súas festas:

• Elizatxo: Festividade da Santa Cruz (3 de maio).
• Ereñozu: Santo Antón (13 de xuño).
• Santa Bárbara: Romaría á cima do monte o 31 de xullo por San Ignacio.
• Barrio do Porto: Martirio de Xoán Bautista (29 de agosto).
• Zikuñaga: Virxe de Zikuñaga (8 de setembro).

Lecer

Hernani é unha das localidades con máis tradición na elaboración artesanal de sidra. Xunto con Astigarraga e Usurbil forma o triángulo das sidrerías onde se concentran a maior parte das sidrerías guipuscoanas. Hai ao redor dunha decena destes establecementos no municipio. Durante a tempada de sidrerías (de febreiro ata maio) a localidade acolle numerosos visitantes que acoden de Guipúscoa e das provincias limítrofes ás sidrerías. Os bares da zona vella de Hernani adoitan ter unha especial animación durante os fins de semana desta época grazas a estes visitantes.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Páxina oficial do concello
• Portal Web de Hernani
• Proxecto In-formatzen. Portal dos recursos de formación da Comarca de Donostia Oeste, integrada polos municipios de Andoain, Hernani, Lasarte-Oria, Urnieta e Usurbil.