Cristalino

O cristalino é un compoñente do ollo con forma de lente biconvexa que se atopa situado tralo iris e diante do humor vítreo. A súa función principal consiste en permitir enfocar obxectos situados a diferentes distancias. Este obxectivo conséguese mediante un aumento da súa curvatura e do seu espesor, proceso chamado acomodación. O cristalino caracterízase pola súa alta concentración en proteínas, que lle confiren un índice de refracción máis elevado que os fluídos que o rodean. Este feito é o que lle outorga a súa capacidade para refractar a luz, axudando á córnea a formar as imaxes sobre a retina.

Diagrama esquemático do ollo humano

A medida que medra a idade do suxeito, o cristalino vai perdendo progresivamente a súa capacidade para acomodar. Este fenómeno coñécese como presbicia ou vista cansa e as súas causas descoñécense. Afecta á totalidade da poboación a partir dos cincuenta anos de idade, esixindo o uso de lentes para enfocar obxectos achegados. A principal doenza que afecta ao cristalino son as cataratas. Por este nome coñécese a calquera perda da súa transparencia que afecte á visión. As súas causas son diversas e cando se atopan nun estado avanzado requiren dunha operación cirúrxica.

Anatomía

Diagrama saxital coas diferentes partes do cristalino

O cristalino é un corpo lenticular, transparente, incoloro, biconvexo, flexible e avascular. O cristalino atópase no segmento anterior do globo ocular, detrás do iris e o humor acuoso e diante do humor vítreo. Debido á ausencia de vasos sanguíneos no seu interior, a nutrición do cristalino depende principalmente de intercambios co humor acuoso. A curvatura da cara anterior (a que limita co humor acuoso) é inferior á da cara posterior. Os centros de ditas son coñecidos, respectivamente, como polo anterior e polo posterior, mentres que a liña que os une chámase eixo do cristalino. A anchura entre as caras anterior e posterior denomínase espesor do cristalino; para un recentemente nado sen acomodación, o seu valor é duns 3.5 milímetros. Á circunferencia que delimita as dúas caras mencionadas chámase ecuador, mentres que ao seu diámetro coñécese como diámetro do cristalino.

Atópase arrodeado por unha cápsula transparente, elástica e acelular, tamén chamada cristaloide, que está conectada ao músculo ciliar por medio dunhas fibras denominadas zónulas de Zinn. No interior do cristalino existen dúas zonas principais: o núcleo e a codia. A superficie anterior da codia está recuberta por un epitelio, sendo este o único tecido do cristalino que é capaz de rexenerarse.

Ilustración da Anatomía de Gray que amosa a codia (external layers) e o núcleo (nucleus) do cristalino. Aprécianse as diferentes capas concéntricas que van formando as novas células

Ilustración da 20ª edición da Anatomía de Gray coa disposición das liñas de sutura nas superficies posterior (A) e anterior (B) do cristalino do recentemente nado

As fibras zonulares son finas e elásticas. Poden ser divididas en dous grupos de acordo á súa localización: as zónulas posteriores e as anteriores. As anteriores ocupan a rexión situada entre os procesos ciliares e a cápsula, uníndose á derradeira nas proximidades da rexión ecuatorial; as posteriores esténdense dende a unión do músculo ciliar coa ora serrata ata os procesos ciliares. A unión das fibras posteriores e anteriores, denominada plexo zonular, está ligada ao epitelio do corpo ciliar, nos vales dos procesos, por medio dun sistema de fibras secundario.

O cristalino está formado por células alongadas (fibras), compostas principalmente por unhas proteínas chamadas cristalinas. Estas fibras continúanse producindo durante toda a vida humana, por diferenciación das células orixinadas na rexión xerminal do epitelio, preto do ecuador. Como consecuencia diso, o espesor do lente medra coa idade do suxeito: na codia anterior e posterior, as novas capas de fibras superpóñense ás vellas formando estruturas concéntricas estratificadas, dun xeito semellante ao que acontence nunha cebola.

As fibras do interior van perdendo os orgánulos intracelulares, no que parece ser un proceso de apoptose. Este feito axuda a reducir a absorción e a mellorar a transparencia do medio, á que tamén pode contribuír a regularidade das fibras (transversalmente, seguen unha configuración hexagonal). Ademais, como consecuencia deste crecemento tamén se produce un endurecemento do cristalino.

O cristalino presenta unhas liñas de sutura que parten dos polos e esténdense radialmente. Estas liñas correspóndense coas rexións nas que coinciden fibras con direccións de alongamento contrarias. No feto, na cara anterior hai tres liñas dispostas en ángulos de 120 graos, en forma de "Y", mentres que na posterior configuran outro "Y" invertido. Coa idade, como se van engadindo novas fibras, a estrutura vaise complicando.

No feto, a forma do cristalino é aproximadamente esférica e é máis brando que no estado adulto. Neste período, o seu desenvolvemento é apoiado pola arteria hialoide, unha póla da arteria oftálmica que atravesa o humor vítreo, estendéndose dende o disco óptico ata o cristalino. Esta arteria adoita involucionar no noveno mes de embarazo; os restos da mesma forman a canle de Cloquet.

Historia

Ata a chegada da época alexandrina, o coñecemento do cristalino era moi deficiente. Mostra diso é que os gregos non adoptaron un vocábulo para referirse a esta parte do ollo ata a chegada da devandita etapa. Unha consideración moi estendida naquela época era a de que o cristalino era líquido, solidificándose unicamente como consecuencia dalgunha enfermidade ou como resultado da disección. Así, existe unha vaga alusión do pioneiro da medicina moderna, Hipócrates, a un compoñente do fluído do ollo que "cando se arrefría, vólvese sólido". Especúlase con que esta sexa a primeira referencia escrita sobre o cristalino.

O traballo dos anatomistas gregos de Alexandría quedou presumiblemente recollido na obra De Medicina, do enciclopedista romano Aulo Cornelio Celso (25 a.C.-50 d.C.). Nesta obra recollíase unha crenza que predominaría ata a Idade Moderna: a de que o cristalino era o órgano no que se orixinaba a percepción visual. Xogaría así o papel que na actualidade adxudícase á retina. Tamén cometeu o erro de situar o cristalino no centro do globo ocular, erro no que tamén incorrerían outros autores.

Ilustración da obra de Kepler Astronomiae Pars Optica, con diversas representacións do ollo humano. En particular, a figura da esquina superior esquerda mostra o esquema do ollo realizado por Félix Platter

No século II destaca o médico grego Galeno, cuxa obra influíu de xeito determinante sobre a medicina europea durante máis dun milenio. Algúns anos antes, o anatomista Rufo de Éfeso situara o cristalino na súa localización correcta, próximo á pupila. Pola súa banda, Galeno sostivo, de novo, que o cristalino era o órgano principal do sentido da vista no interior do ollo, servindo ás demais partes do globo ocular como apoio para o seu funcionamento. Para sustentar a súa afirmación, argumentou que a presenza dunha catarata podía provocar cegueira. Galeno tamén decatouse de que a curvatura da superficie anterior era inferior á da posterior.

Logo de Galeno, practicamente non houbo avances en canto ao coñecemento do cristalino ata a Idade Moderna. O anatomista Félix Platter (1536-1614), que influiría sobre os estudos da óptica ocular de Kepler, sinalou á retina como o punto de partida da percepción, relegando ao cristalino a un papel óptico. Outro astrónomo que apoiou as ideas de Platter foi Scheiner, que tamén presentou a primeira representación do ollo anatomicamente correcta, co cristalino e o nervio óptico nas súas localizacións reais.

Os estudos en Bioloxía experimentaron un importante pulo no século XVII grazas á invención do microscopio. Por exemplo, o científico neerlandés Anton van Leeuwenhoek, coñecido polas melloras que introduciu neste instrumento, empregouno para examinar as diferentes partes do ollo, descubrindo a existencia de fibras no cristalino.