Antoni Benaiges

Antoni Benaiges i Nogués, nado en Mont-roig del Camp (Tarragona) o 26 de xuño de 1903 e finado en Villafranca Montes de Oca (Burgos) o 25 de xullo de 1936, foi un mestre español e divulgador en España das técnicas Freinet. Foi asasinado por milicianos falanxistas ao comezo da Guerra civil española.

Antoni Benaiges

Biografía
Nacemento	26 de xuño de 1903 Mont-roig del Camp, España
Morte	25 de xullo de 1936 (33 anos)
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Actividade
Ocupación	mestre

Traxectoria

En 1934 Benaiges foi destinado á escola de Bañuelos de Bureba (Burgos), onde impartiu clases de primaria utilizando a imprenta e outras técnicas do pedagogo francés Célestin Freinet. Durante o verán de 1936 tiña previsto viaxar co seu alumnado a visitar por primeira vez o mar. Porén, Benaiges foi detido en Briviesca (Burgos), preto de Bañuelos, poucos días despois do golpe de estado que desencadeou a Guerra civil española. Documentouse a súa execución por elementos das milicias falanxistas o 25 de xullo de 1936, e semella que foi enterrado nunha fosa común nos Montes de La Pedraja. Con todo, os seus restos non puideron ser identificados tras as exhumacións realizadas.

Benaiges procedía dunha familia rural, pero con parte dela moi involucrada no mundo da pedagoxía. A súa nai era sobriña de Agustí Sardà Llaberia, ilustre pedagogo e político republicano, e prima irmá da pedagoga Mercè Sardà Uribarri. Ademais, dous irmáns da nai estaban moi relacionados coa Institución Libre de Enseñanza. A familia materna tamén lle encomendou as ideas de xustiza social que promulgaba a Segunda República. En 1931, mentres exercía no Grupo Escolar Carmen Rojo de Madrid, afiliouse á Agrupación Socialista. En 1934 comezou a militar de maneira destacada na Federación Estatal de Traballadores do Ensino de UXT de Barcelona. Durante os dous anos que exerceu en Burgos colaborou intensamente coa Agrupación Republicana e foi membro da Casa del Pueblo de Briviesca. Era un dos máis destacados articulistas do semanario de esquerdas La Voz de la Bureba. O verán de 1936 a maioría de articulistas acabaron na fosa de La Pedraja.

O episodio do mar

A memoria do mestre Antoni Benaiges quedou asociada e popularizada pola anécdota da súa intención de levar o seu alumnado de Bañuelos a coñecer o mar. Elaboraron un caderno colectivo en xaneiro de 1936 titulado El mar. Visión de unis niños que no lo han visto nunca, no que podían lerse descricións infantís como «O mar será moi grande, moi amplo e moi fondo», ou un simple «o mar será...» Benaiges prometeulles que os levaría a Mont-Roig del Camp, á casa da súa familia. Deixou escrito no seu caderno:

E a fantasía duns nenos que soben e baixan

a lomba só a lomba, a ingrata lomba, disparouse
cara Lejanía [sic] para afundirse na vasteza
líquida, misteriosa, sublime... Tamén eles, os nenos,
saben do mar sen velo nunca.

Antoni Benaiges, prólogo de «El mar. Visión de unos niños que no lo han visto nunca 'cuaderno del mar»

A persecución dos cadernos

O 20 de xullo de 1936 a vila de Bañuelos recibiu unha visita das milicias de Falange Española, que foron directamente á escola. Mentres uns facían preguntas relacionadas coas amizades do mestre, outros amoreaban ante o edificio o que consideraban subversivo. Libros, material escolar, imprentas, traballos de alumnos e a colección dos cadernos que quedaba como arquivo foron reduciron a cinzas. Alguén puido salvar do lume as redaccións manuscritas e agochou un par de exemplares dos cadernos que agora se conservan, aínda que moitas familias se desfixeron dos seus exemplares por medo a represalias. O testemuño daquela colección de cadernos editados na escola de Bañuelos de Bureba consérvase en Mont-Roig del Camp, en mans da familia Benaiges, que se subscribiu á publicación e os recibía regularmente.

A fosa de La Pedraja

miniatura|Resto da Fosa de La Pedraja En 2010 a Agrupación de Familiares das Persoas Asasinadas nos Montes de La Pedraja localizou vaíñas de bala e restos humanos nunha montaña próxima ao municipio de Villafranca Montes de Oca (Burgos). Meses despois a Sociedade de Ciencias Aranzadi exhumou aquela fundición e atopou os restos de 104 persoas asasinadas entre xullo e outubro de 1936. Presúmese que entre eles está o cadáver de Antoni Benaiges, aínda que os seus restos non foron identificados aínda.

Libros e película

O xornalista Francesc Escribano, xunto a Sergi Bernal, Queralt Solé e Francisco Ferrandiz escribiron o ensaio Antoni Benaiges. El maestro que prometió el mar, que narra a historia de Benaiges. A principios de 2020 anunciouse que o libro tería unha adaptación ao cinema e que Marcel Barrena se encargaría da súa dirección. Finalmente, é Patricia Font quen dirixe o filme El maestro que prometió el mar, estreado en 2023.

En 2018 o mestre Sebastián Gertrudix e o documentalista Sergi Bernal publicaron unha novela baseada na vida dos anos en que Benaiges foi o mestre do pobo de Bañuelos. Titúlase en castelán El Mar será e en catalán Els vaig prometre el mar.

En 2020 o escritor burgalés José Antonio Abella publicou o ensaio novelado Aquel mar que nunca vimos sobre o mestre Benaiges con achega de documentación. O autor estivo en Bañuelos de Bureba entre 1979 e 1983, como médico no seu primeiro destino. Ningún dos seus pacientes lle mencionou que corenta anos atrás tiveran por mestre a Antonio Benaiges.

Bibliografía e audiovisuais

Libros

• 2012 - Los Gestos de Antón y demás cuadernos escolares: la técnica Freinet en Bañuelos de Bureba: facsímil, Fernando Jiménez, Editorial Tanteo.
• 2013 - Escribano, Francesc (2013). Desenterrando el silencio. Antoni Benaiges el maestro que prometió el mar. (en castelán). Sergi Bernal, Queralt Solé e Francisco Ferrandiz. Barcelona: Blume.   
• 2018 - Gertrudix, Sebastián e Bernal, Sergi. El mar será..., Barcelona, Editorial Gregal.
• 2018 - Soriano Jiménez, Ignacio. Antonio Benaiges Nogués, Bañuelos de Bureba, Asociación Escuela Benaiges.
• 2020 - Abella, José Antonio: Aquel mar que nunca vimos, Valnera.
• 2020 - Gertrudix, Sebastián e Bernal, Sergi. Els vaig prometre el mar, Barcelona, Associació Rosa Sensat.
• 2022 - Javier Martínez Sancho (debuxante), Sergi Bernal (guionista), La promesa (cómic), Blume.
• 2023 - Gertrudix, Sebastián e Bernal, Sergi. El mar será... (edición ilustrada), Barcelona, Blume.

Teatro

• 2022 - Alberto Conejero e Xavier Bobés: El mar: visión de unos niños que no lo han visto nunca, estreada no Teatre Nacional de Catalunya

Cinema

• 2023 - Patricia Font: El maestro que prometió el mar, estrea na sección oficial da SEMINCI de Valladolid o 27 de outubro, cun elenco encabezado por Enric Auquer e Laia Costa

Documentais

• Alberto Bougleux e Sergi Bernal (2014). "El Retratista" (en catalán). 
• Música: "Lejos queda el mar". Autor: Ramon Sauló i Manel Gil Anglada.

Exposicións

• Exposición fotográfica "Desenterrando el silencio", Sergi Bernal, 2011.
• Exposición Museu Marítim de Barcelona: "Antoni Benaiges, el maestro que prometió el mar". Comisariado: Sergi Bernal.