Touro Farnesio

A tortura de Dirce ou a morte de Dirce, (en italiano Supplizio di Dirce) máis coñecida como Touro Farnesio ou Touro de Farnesio (en italiano Toro Farnese), é a copia romana dun famoso grupo escultórico helenístico, en mármore, conservada no Museo Arqueolóxico Nacional de Nápoles. É a maior escultura única xamais recuperada da antigüidade.

Touro Farnesio
A morte de Dirce. Adaptación romana da época imperial despois dun orixinal grego da época helenística primitiva; presenta fortes restauracións modernas.
Artista	Apolonio e Taurisco de Tralle (atribuído)
Data	Entre o século I a. C. e o III d.C.
Técnica	Escultura en mármore
Movemento	Escultura helenística
Localización	Museo Arqueolóxico Nacional de Nápoles

Historia

O grupo foi atopado nas Termas de Caracalla en Roma en 1546, durante as escavacións encargadas por Alessandro Farnese (Papa Paulo III) co fin de recuperar antigas esculturas para adornar a súa residencia no Palazzo Farnese. A diferenza do Hércules Farnese e do Hércules latino, procedentes da mesma escavación do Touro Farnese e que foron retratados varias veces en períodos posteriores, a única referencia ao grupo Supplizio débese a un gravado de 1595 de Étienne Dupérac que representa as ruínas das Termas de Caracalla.

Despois de rexeitar as tentativas de compra de Lois XIV en 1665, a escultura, xunto co resto da colección de antigüidades Farnese, foi herdada primeiro por Carlos III de Borbón, fillo de Isabel de Farnesio, o último descendente da familia Farnese, e despois trasladada a Nápoles para testamento de Fernando IV de Borbón en 1788, cando se completou o traslado da colección á capital do reino.

O conxunto escultórico foi moi probabelmente utilizado como fonte na vila real da cidade até 1826, cando foi trasladado ao Museo Arqueolóxico Nacional de Nápoles onde ficou definitivamente situado.

Atribución

A data e o autor da obra son incertos. Inicialmente atribuíuselle aos artistas de Rodas, Apolonio de Tralle e o seu irmán Taurisco, grazas aos escritos de Plinio o Vello. De feito, afirma que a escultura foi encargada a finais do século II a.C. e foi tomada dun só bloque de mármore. Posteriormente o grupo estatuario grego foi trasladado a Roma desde Rodas como parte da incrible colección de esculturas e obras de arte de Asinio Pollione, un político romano que viviu no período de transición entre a república e o principado.

Porén, estudos máis recentes comprobaron que o Touro Farnesio non é a escultura descrita por Plinio, senón unha copia romana que se remonta ao século III d.C. e esculpida especificamente para as Termas de Caracalla. Ademais, os pequenos mechóns de pelo do touro e os pregos afiados das roupas de Antíope e a capa de Dirce levan a obra ao período severiano (século III d.C.).

Descrición

O complexo de mármore ten uns 3,70 m de altura. Tomouse dun só bloque cunha base de 2,95 × 3,00 m do peso de 24 toneladas.

O tema representa a tortura de Dirce, cos fillos de Antíope (Anfione e Zeto) que, ansiosos por vingar os insultos á súa nai, ataron á súa madrasta Dirce a un touro salvaxe. O mesmo tema tamén aparece representado nun fresco da casa dos Vettii en Pompeia.

Na escena aparecen outros personaxes secundarios, engadidos nos anos 1500 ou 1700: un can, un neno e unha segunda figura feminina, esta última quizais representando a Antíope.

• 
  Detalle do touro
• 
  Detalle de Dirce
• 
  Detalle de Antíope

Véxase tamén

Bibliografía

• Licia Vlad Borrelli, Toro Farnese, na Enciclopedia dell'Arte Antica, Istituto dell'Enciclopedia italiana Treccani, 1966.

Outros artigos

• Alexandre Farnesio
• Escultura da Roma antiga
• Escultura da Grecia antiga
• Museo Arqueolóxico Nacional de Nápoles
• Arte severiano

Ligazóns externas

• Census of Antique Works of Art and Architecture Known in the Renaissance, CensusID 156193