Tautómero

(Redirección desde «Tautomería»)

Os tautómeros (do grego tauto, igual, e meros, parte) son isómeros estruturais de compostos orgánicos que poden interconverterse facilmente por medio dun reacción química chamada tautomerización,[1][2][3] que consiste xeralmente na migración formal dun átomo de hidróxeno ou un protón, acompañada do cambio entre un enlace sinxelo e un enlace dobre adxacente. Entre as dúas formas tautómeras existe un equilibrio químico. Este tipo de isomería denomínase tautomería, que é un tipo especial de isomería estrutural. A tautomería pode desempeñar un importante papel no emparellamento de bases non canónico no ADN e, especialmente, no ARN.

Tautómeros enol-ceto.
Tautómeros.
Tautómeros.

Química

editar
 
A aromaticidade proporciona algo de estabilidade ao triplo enlace da forma lactima nestes tautómeros lactama-lactima triplos.

En solucións nas que é posible a tautomerización, pode chegarse a un equilibrio químico entre os tautómeros. A proporción exacta na que aparece cada tautómero depende de varios factores, como a temperatura, solvente, e pH.[4]

Os pares de tautómeros máis comúns son:

Formas principais de tautomería

editar

Prototropía

editar

A prototropía é o mecanismo máis común polo que se produce a tautomería e consiste na recolocación dun protón (H+).[5] O tautomerismo prototrópico pode considerarse como un tipo de comportamento ácido-base. Os tautómeros prototrópicos son estados de protonación isómeros coa mesma fórmula empírica e carga total.

As tautomerizacións son catalizadas por:

  • Bases (1. desprotonación; 2. formación dun anión deslocalizado, como, por exemplo, un enolato; 3. protonación nunha posición diferente do anión).
  • Ácidos (1. protonación; 2. formación dun catión deslocalizado; 3. desprotonación nunha posición diferente adxacente ao catión).
Tautomería anular
É un tipo de tautomería prototrópica na que un protón pode ocupar dúas ou máis posicións dun sistema heterocíclico, por exemplo, 1H- e 3H-imidazol; 1H-, 2H- e 4H- 1,2,4-triazol; 1H- e 2H- isoindol.[4]
Tautomería de anel-cadea
Ocorre cando o movemento do protón está acompañado do paso dunha estrutura aberta a un anel, como o caso das formas de cadea aberta e pirano da glicosa ou furano da frutosa.

Tautomería de valencia

editar

A tautomería de valencia é un tipo de tautomería na que se forman e rompen rapidamente enlaces sinxelos e/ou dobres, sen que exista migración de átomos ou grupos.[6] Diferénciase do tautomerismo prototrópico, e implica procesos nos que hai unha rápida reorganización dos electróns de enlace. Un exemplo deste tipo de tautomerismo pode encontrarse no hidrocarburo bullvaleno. Outro exemplo son as formas abertas e pechadas de certos heterociclos, como azida - tetrazol ou münchnona mesoiónica-acilamino cetena. O tautomerismo de valencia require un cambio na xeometría molecular e non debería confundirse coas estruturas resonantes típicas ou mesómeros.

Tautomería ceto-enólica

editar
 
Tautomería ceto-enol de acetaldehido e propanona.

A tautomería máis coñecida é a tautomería ceto-enólica. Un enol (composto que ten un grupo hidroxilo unido a un carbono cun dobre enlace carbono-carbono) resulta da migración formal dun hidróxeno que estaba unido a un carbono en posición alfa ao osíxeno dun grupo carbonilo (C=O).

Trátase xeralmente dun equilibrio con predominio da forma ceto aínda que a cantidade de cada forma depende da estabilidade relativa de ambos os tautómeros;[7] afectada pola capacidade de formación de pontes de hidróxeno por parte do disolvente, unha posible conxugación dos dobres enlaces ou a formación dunha ponte de hidróxeno intramolecular como no caso da acetilacetona que despraza o equilibrio cara á forma enólica.

A tautomerización pode ser catalizada tanto por ácidos coma por bases.[8]

Na catálise por bases, a base extrae un hidróxeno alfa da forma cetónica formando un anión enolato; a deslocalización da carga e posterior protonación do anión leva á forma enólica, como mostra a seguinte imaxe

 
Tautomería ceto-enol catalizada por base.

Na catálise por ácidos, protónase o osíxeno do grupo carbonilo. A desprotonación dun carbono alfa dá a forma enólica.

 
Tautomería ceto-enol catalizada por ácido.

Á súa vez, esta tautomería permítenos substituír os hidróxenos por deuterio ao facermos reaccionar unha cetona cun ácido ou unha base en presenza de deuterio D2O utilizado como disolvente, proceso que pode ser seguido por espectroscopia de resonancia magnética nuclear e que nos dá a vantaxe de sabermos cantos hidróxenos alfa posúe a molécula en cuestión.

Outra característica interesante desta tautomería é que a mesma pode inducir a estereoisomerización, como nos mostra esta cis-ciclopentanona 2,3-disubstiuída que se transforma no seu isómero trans que está menos impedido e por tanto é enerxeticamente máis favorable.

 
Estereoisomerización catalizada por unha base feble.


Porcentaxe da forma enol no equilibrio

editar

As porcentaxes da forma enólica no equilibrio para algúns compostos son:

  1. Smith MB, March J (2001). Wiley Interscience, ed. Advanced Organic Chemistry (5th ed. ed.). New York. pp. 1218–1223. ISBN 0-4715-8589-0. 
  2. Katritzky AR, Elguero J; et al. (1976). The Tautomerism of heterocycles. New York: Academic Press. ISBN 0-1202-0651-X. 
  3. IUPAC Gold Book Tautomerization
  4. 4,0 4,1 Roman M. Balabin (2009). "Tautomeric equilibrium and hydrogen shifts in tetrazole and triazoles: Focal-point analysis and ab initio limit". J. Chem. Phys. 131 (15): 154307. doi:10.1063/1.3249968. 
  5. IUPAC Gold Book tautomerism
  6. IUPAC Gold Book valence tautomerization
  7. Vollhardt, K.P. Schore, N. Química Orgánica. 3ra edición. Barcelona. Omega. 2000. pp 784 e ss. ISBN 84-282-1172-8.
  8. McMurry, John. Química Orgánica. 6a edición. México DF. Thomson. 2004. pp 820 e ss. ISBN 970-686-354-0