Wikipedia

Ser vivo

Un organismo ou ser vivo é un conxunto de átomos e moléculas que forman unha estrutura material moi organizada e complexa, na que interveñen sistemas de comunicación molecular, que se interactúan co ambiente intercambiando materia e enerxía dunha forma ordenada e que desempeña as funcións básicas da vida, que son a nutrición, a relación e a reprodución, de tal xeito que os seres vivos atúan e funcionan por si mesmos sen perder o seu nivel estrutural ata a súa morte.[1]

Os gatos e as árbores son seres vivos.
Os arrecifes de coral están habitados por gran variedade de seres vivos.

A materia que compón os seres vivos está formada nun 95% por catro elementos (bioelementos): que son o carbono, o hidróxeno, o osíxeno e mais o nitróxeno, a partir dos cales formanse biomoléculas:[2][3]

Estas moléculas repítense constantemente en todos os seres vivos, polo que a orixe da vida procede dun antecesor común, pois sería moi improbable que aparecesen independentemente dous seres vivos coas mesmas moléculas orgánicas.[4][5] Atopáronse microfósiles cunha antigüidade de 3770 millóns de anos, polo que a vida podería xurdir sobre a Terra durante o eón hadeico.[6] Os reloxos moleculares tamén a estiman no eón hadeico fai 4200 millóns de anos.[7]

Todos os seres vivos están constituídos por células (véxase teoría celular). No interior destas realízanse as secuencias de reaccións químicas, catalizadas por enzimas, necesarias para a vida.

A ciencia que estuda os seres vivos é a bioloxía.

Definicións

editar
Véxase tamén: Vida.
 
A reprodución é unha característica básica dos seres vivos. Na parte superior da figura apréciase unha bacteria reproducíndose por fisión binaria.

Resulta fácil, habitualmente, decidir se algo está vivo ou non. Iso débese a que os seres vivos comparten moitos atributos. Así mesmo, a vida pode definirse segundo estas propiedades básicas dos seres vivos, que nos permiten diferencialos da materia inerte:[8][9][10][11]

  • Organización. As unidades básicas dun organismo son as células. Un ser vivo pode estar composto dunha soa célula (unicelular) ou por moitas (pluricelular).
  • Homeostase. Os organismos manteñen un equilibrio interno, por exemplo, controlan activamente a súa presión osmótica e a concentración de electrólitos.
  • Relación ou Irritabilidade. É unha reacción ante estímulos externos e permite aos seres vivos detectar ou obter información do medio no que viven, tomar as decisións acertadas e elaborar unha resposta adecuada para a súa supervivencia.[12] Unha resposta pode ser de moitas formas, por exemplo, a contracción dun organismo unicelular cando é tocado ou as reaccións complexas que implican os sentidos nos animais superiores.
  • Metabolismo. Os organismos ou seres vivos consomen enerxía para converter os nutrientes en compoñentes celulares (anabolismo) e liberan enerxía ao descompoñer a materia orgánica (catabolismo).
  • Desenvolvemento. Os organismos aumentan de tamaño ao adquirir e procesar os nutrientes. Moitas veces este proceso non se limita á acumulación de materia senón que implica cambios maiores.
  • Reprodución. É a habilidade de producir copias similares de si mesmos, tanto asexualmente a partir dun único proxenitor, como sexualmente a partir de polo menos dous proxenitores.
  • Adaptación. As especies evolucionan e adáptanse ao ambiente.

Autopoiese

editar

Unha forma alternativa de definir aos seres vivos é mediante o concepto de autopoiese, introducido polos doutores Humberto Maturana e Francisco Varela García. A idea é definir aos sistemas viventes pola súa organización máis que por un conglomerado de funcións. [13] Un sistema defínese como autopoiético cando as moléculas producidas xeran a mesma rede que as produciu e especifican a súa extensión. Os seres vivos son sistemas que viven mentres conserven a súa organización. Todos os seus cambios estruturais son para adaptarse ao medio no cal eles existen. Para un observador externo ao sistema, esta organización aparece como auto-referida. As células son os únicos sistemas vivos primarios, é dicir aqueles capaces de manter o seu autopoiese en forma autónoma. Os organismos pluricelulares formados por células posúen características similares ás das células, particularmente o estado estable, pero a súa vida élles concedida pola organización autopoiética das células que os constitúen.

Duración da vida

editar

Un dos parámetros básicos do ser vivo é a súa lonxevidade.[14] Algúns animais viven tan pouco como un día, mentres que algunhas plantas poden vivir miles de anos. O envellecemento pode utilizarse para determinar a idade da maioría dos organismos, incluíndo as bacterias.

Se existen criterios e se son necesarios

editar
 
Un criterio propón que un organismo non se pode dividir sen perder funcionalidade.[15] Non obstante, este esgallo dunha planta de alfábega está a desenvolver novas raíces adventicias a partir dun pequeno anaco de talo, formando unha nova planta.

Entre os criterios que se propuxeron para ser considerado un organismo atópanse:

  • reprodución autónoma, crecemento e metabolismo[16]
  • Non compartimentabilidade: unha estrutura non se pode dividir sen perder funcionalidade.[15] Richard Dawkins describiuno como "a calidade de ser o suficientemente heteroxéneo na súa forma como para deixar de ser funcional se se corta pola metade".[17] Con todo, moitos organismos poden cortarse en pedazos que logo crecen ata converterse en organismos completos.[17]
  • individualidade: a entidade posúe simultaneamente singularidade xenética, homoxeneidade xenética e autonomía.[18]
  • unha resposta inmunitaria, que separa o propio do estraño.[19]
  • "anti-entropía", a capacidade de manter a orde, un concepto proposto por primeira vez por Erwin Schrödinger;[20] ou, noutras palabras, que a teoría da información de Claude Shannon pode utilizarse para identificar organismos capaces de manter por si mesmos o seu contido informativo.[21]

Outros científicos pensan que o concepto de organismo é inadecuado en bioloxía;[22] que o concepto de individualidade é problemático;[23] e, desde un punto de vista filosófico, cuestionar se tal definición é necesaria.[24][25][17]

Entre os casos problemáticos inclúense os organismos coloniais: por exemplo, unha colonia de insectos eusociais cumpre criterios tales como a organización adaptativa e a especialización xerme-somática.[26] Se é así, o mesmo argumento, ou un criterio de alta cooperación e baixo conflito, incluiría algunhas asociacións mutualistas (por exemplo, os liques) e sexuais (por exemplo, os peixe sapo) como organismos.[27] Se se produce a selección de grupos, entón un grupo podería considerarse un superorganismo, optimizado pola adaptación do grupo.[28]

Outra opinión é que atributos como a autonomía, a homoxeneidade xenética e a singularidade xenética deben examinarse por separado, en lugar de esixir que un organismo os posea todos. Segundo este punto de vista, a individualidade biolóxica ten múltiples dimensións, o que dá lugar a varios tipos de organismos.[29]

Organismos con diferentes niveis de organización biolóxica

editar
 
Un lique está formado por un corpo composto principalmente por fungos, con algas unicelulares ou cianobacterias (verdes) intercaladas na estrutura, e un microbioma bacteriano. As especies son interdependentes entre si, como as células dun organismo multicelular.[30]

Os diferentes niveis de organización biolóxica dan lugar a interpretacións potencialmente diferentes da natureza dos organismos. Un organismo unicelular é un microorganismo como os Protistas, as bacterias ou as arqueas, composto por unha soa célula, que pode conter estruturas funcionais chamadas orgánulos.[31] Un organismo multicelular como un animal, unha planta, un fungo ou un alga está composto por moitas células, a miúdo especializadas.[31] Un organismo colonial como un sifonóforo é un ser que funciona como un individuo, pero está composto por individuos que se comunican entre si.[17] Un superorganismo é unha colonia, como a das formigas, formada por moitos individuos que traballan xuntos como unha soa unidade funcional ou unidade social.[32][26] O mutualismo é unha asociación entre dúas ou máis especies na que cada unha satisfai algunhas das necesidades da outra. Un lique está formado por fungi e algas ou cianobacterias, cun microbioma bacteriano; xuntos, son capaces de prosperar como un tipo de organismo, cuxos compoñentes teñen funcións diferentes, en hábitats como as rochas secas, onde ningún deles podería crecer por si só.[27][30] Os biólogos evolutivos David Queller e Joan Strassmann afirman que a "organismalidade" evolucionou socialmente, a medida que grupos de unidades máis simples (desde as células cara arriba) chegaron a cooperar sen conflitos. Propoñen que a cooperación se utilice como "trazo definitorio" dun organismo.[27]

A visión de Queller e Strassmann dos organismos como entidades cooperativas en diferentes niveis de organización biolóxica.[27]
Nivel Exemplo Composición Metabolismo,
crecemento,
reprodución 		Cooperación
Virus Virus do mosaico do tabaco Ácido nucleico, proteína Non Sen metabolismo, polo tanto non está vivo, din moitos biólogos; non é un organismo,[16] pero evolucionan, os seus xenes colaboran para manipular o hóspede[27]
Organismo unicelular Paramecio Unha célula, con orgánulos como, por exemplo, os cilios para funcións específicas Si sinalización intercelular (interorganísmica)[31]
Enxame de protistas Dictyostelium (mofo celular viscoso) amoeba unicelular Si Amoebas unicelulares de vida libre durante a maior parte da súa vida; forman enxames e agrúpanse formando unha lesma multicelular, con células que se especializan para formar un talo morto e un corpo frutífero.[27]
Organismo multicelular Fungos formadores de cogomelos Células agrupadas en órganos con funcións específicas (por exemplo, a reprodución) Si Especialización celular, comunicación[31]
Relación sexual permanente Peixe sapo Macho e femia unidos permanentemente Si O macho proporciona os gametos masculinos ; a femia realiza todas as demais funcións[27]
Mutualismo Lique Organismos de diferentes especies Si Os fungos proporcionan estrutura, absorben auga e minerais; as algas realizan a fotosíntese[27]
Uniuse á colonia Siphonophora Zooides unidos Si Especialización do organismo; sinalización interorganismática[17]
Superorganismo Colonia de formigas Individuos que viven xuntos Si Especialización do organismo (moitas formigas non se reproducen); sinalización interorganismos[32]

Samuel Díaz-Muñoz e os seus colegas (2016) aceptan a opinión de Queller e Strassmann de que a organicidade pode medirse integramente polos graos de cooperación e conflito. Afirman que isto sitúa aos organismos no tempo evolutivo, de modo que a organicidade depende do contexto. Suxiren que as formas de vida altamente integradas, que non dependen do contexto, poden evolucionar a través de etapas dependentes do contexto cara á unificación completa.[33]

Composición química dos seres vivos

editar
 
A protista Amoeba proteus (ameba) é un organismo eucarionte que vive libre na auga doce. Mide uns 500 µm.

Os organismos son sistemas físicos soportados por reaccións químicas complexas, organizadas de maneira que promoven a reprodución e nalgunha medida a sustentabilidade e a supervivencia.[34] Os seres vivos están integrados por moléculas inanimadas; cando se examinan individualmente estas moléculas obsérvase que se axustan a todas as leis físicas e químicas que rexen o comportamento da materia inerte e as reaccións químicas son fundamentais á hora de entender os organismos, pero é un erro filosófico (reducionismo) considerar á bioloxía como unicamente física ou química. Tamén xoga un papel importante a interacción cos demais organismos e co ambiente. De feito, algunhas ramas da bioloxía, por exemplo a ecoloxía, están moi afastadas desta maneira de entender aos seres vivos.

Os organismos son sistemas físicos abertos xa que intercambian materia e enerxía coa súa contorna. Aínda que son unidades individuais de vida non están illados do medio ambiente que os rodea; para funcionar absorben e desprenden constantemente materia e enerxía. Os seres autótrofos producen enerxía útil (baixo a forma de compostos orgánicos) a partir da luz do sol ou de compostos inorgánicos, mentres que os heterótrofos utilizan compostos orgánicos da súa contorna.

Elementos químicos

editar

A materia viva está constituída por uns 60 elementos, case todos os elementos estables da Terra, exceptuando os gases nobres. Estes elementos chámanse bioelementos ou elementos bioxénicos. Pódense clasificar en dous tipos: primarios e secundarios.

  • Os elementos primarios son indispensables para formar as biomoléculas orgánicas (glúcidos, lípidos, proteínas e ácidos nucléicos). Constitúen o 96,2 % da materia viva. Son o carbono, o hidróxeno, o osíxeno, o nitróxeno, o fósforo e o xofre.
  • Os elementos secundarios son todos os bioelementos restantes. Existen dous tipos: os indispensables e os variables. Entre os primeiros atópanse o calcio, o sodio, o potasio, o magnesio, o cloro, o ferro, o silicio, o cobre, o manganeso, o boro, o flúor e o iodo.
 
A bacteria Escherichia coli é un organismo procarionte presente no intestino dos seres humanos. Mide 1-4 µm.

O elemento químico fundamental de todos os compostos orgánicos é o carbono. As características físicas deste elemento tales como a súa gran afinidade de ligazón con outros átomos pequenos, incluíndo outros átomos de carbono, e o seu pequeno tamaño permítenlle formar ligazóns múltiples e fano ideal como base da vida orgánica. É capaz de formar compostos pequenos que conteñen poucos átomos (por exemplo o dióxido de carbono) así como grandes cadeas de moitos miles de átomos denominados macromoléculas; as ligazóns entre átomos de carbono son suficientemente fortes para que as macromoléculas sexan estables e suficientemente débiles como para ser rotos durante o catabolismo; as macromoléculas a base de silicio (siliconas) son virtualmente indestructibles en condicións normais, o que as descartan como compoñentes dun ser vivo con metabolismo.

Clasificación dos seres vivos

editar
 
Cangrexo en (Ribeira)
 
fungo

Os seres vivos clasifícanse en reinos. A clasificación máis estendida é a de cinco reinos cuns dous millóns de especies:

Propiedades dos seres vivos

editar
 
Cadela de frade, Forficula auricularia

A vida pode definirse segundo 7 propiedades básicas dos seres vivos, que nos permiten diferencialos do resto da materia inorgánica:

  • Compóñense de células.
  • Crecen e desenvólvense.
  • Regulan os seus procesos metabólicos e de desenvolvemento.
  • Presentan movemento.
  • Reaccionan a estímulos.
  • Reprodúcense.
  • As poboacións evolucionan e adáptanse ao ambiente.

Os virus, un caso especial

editar
 
Virus ébola

Os virus cumpren con tres destas características, pero non teñen metabolismo. Así a todo, se consideramos que a característica básica dun ser vivo é a evolución biolóxica, tamén os virus poderían considerarse seres vivos. Hai certo consenso en non consideralos formas vidas aínda que hai quen discrepa sobre a cuestión. Como se ve todo depende daquilo que se considere á hora de definir a vida.

Árbore filoxenética

editar

O seguinte diagrama mostra a árbore filoxenética en reinos dos seres vivos tendo en conta os últimos datos moleculares. 

                                          ,_____________ Proteobacterias alfa
                                      ,___|
                                      |   |  ,__________ Proteobacterias beta
                                      |   |__|
                                ,_____|      |_________ Proteobacterias gamma
                                |     | 
                                |     |   ,____________ Proteobacterias delta
                            ,___|     |___|
                            |   |         |__________ Proteobacterias épsilon
                            |   | 
                            |   |  ,_______________ Planctomicetos e Chlamydiae
                            |   |__| 
                            |      |  ,_________________________ Spirochaetes
                            |      |__|  
                            |         |  ,______ Bacteroides e Flavobacterias
                            |         |__|
                            |            |_______ Bacterias verdes do xofre
                       ,____| 
                       |    |     ,____ Bacterias grampositivas con G-C alto 
                   ,___|    |_____|
                   |   |          |____ Bacterias grampositivas con G-C baixo
                   |   |
               ,___|   |_______________________ Cianobacterias e cloroplastos
               |   |
            ,__|   |__________________________ Bacterias verdes non do xofre
  Bacteria  |  |
     ,______|  |_______________________________________________ Thermotogales
     |      |
     |      |________________________________________ Hydrogenobacter/Aquifex
     |
     |                                                 ,_______ Euryarchaeota
_____|       Archaea                           ,_______|
     |   ,_____________________________________|       |_______ Crenarchaeota
     |   |                                     | 
     |   |                                     |_______________ Korarchaeota
     |   |                                                       
     |___|   ,__________________________________________________ Diplomónadas
         |   |                                                   
         |   |   ,_____________________________________________ Microsporidia
         |   |   |                                               
         |___|   |   ,_________________________________________ Parabasálidos
             |   |   |                                           
     Eukarya |   |   |   ,________________________________________ Mixomycota
             |   |   |   |                                       
             |___|   |   |_______________________________________ Euglenozoos
                 |   |___|                                       
                 |   |   |_________________________________________ Naegleria
                 |   |   |                                       
                 |   |   |_________________________________________ Entamoeba
                 |___|                                           
                     |       ,_________________________________ Acrasiomycota
                     |       |                                   
                     |       |   ,________________________________ Rhodophyta
                     |       |   |                               
                     |       |   |               ,__________________ Ciliados
                     |       |   |               |               
                     |_______|   |_______________|_____________ Dinoflagellata
                             |   |               |               
                             |   |               |_______________ Apicomplexa
                             |   |                               
                             |   |               ,____________ Labirintúlidos
                             |   |               |               
                             |___|               |__________________ Oomicota
                                 |               |               
                                 |               |________________ Xantophyta
                                 |_______________|               
                                 |               |_______________ Chrysophyta
                                 |               |               
                                 |               |________________ Phaeophyta
                                 |               |               
                                 |               |_________________ Diatomeas
                                 |                               
                                 |               ,___________________ Plantae
                                 |               |                     
                                 |_______________|          ,__________ Fungi
                                                 |__________|    
                                                            |_______ Animalia

            ?__________________________________________________________ Virus

Notas

editar
  1. ↑ Kenneth H. Nealson and Pamela G. Conrad "Life: past, present and future", Philosophical Transactions of the Royal Society B, Vol. 354, No. 1392, pp. 1923-1939, DOI: 10.1098/rstb.1999.0532.
  2. ↑ David L. Nelson y Michael M. Cox (2001) Lehninger. Principios de bioquímica, Ediciones Omega, ISBN 978-84-282-1208-3.
  3. ↑ Apuntes del Área de Biología Celular Copia arquivada en Wayback Machine, Universidad Pablo de Olavide, Consultado el 28-01-2008.
  4. ↑ Doolittle, W. Ford (February, 2000). Uprooting the tree of life. Scientific American 282 (6): 90–95.
  5. ↑ NCBI: "The Genetic Codes", Compiled by Andrzej (Anjay) Elzanowski and Jim Ostell
  6. ↑ Dodd, Matthew S.; Papineau, Dominic; Grenne, Tor; Slack, John F.; Rittner, Martin; Pirajno, Franco; O’Neil, Jonathan; Little, Crispin T. S. (2 de marzo de 2017). "Evidence for early life in Earth’s oldest hydrothermal vent precipitates". Nature (en inglés) 543 (7643): 60–64. ISSN 0028-0836. doi:10.1038/nature21377. Consultado o 16 de maio do 2025. 
  7. ↑ Hedges, S. B., & Kumar, S. (Eds.). (2009). The timetree of life. OUP Oxford.
  8. ↑ T. Audesirk y col. (2003) Biología: La vida en la tierra, Pearson Educación, ISBN 970-26-0370-6.
  9. ↑ J.S Raiman y Ana M. González, Seres Vivos, Hipertextos de Área de Biología, Universidad Nacional del Nordeste (Website). Consultado el 21/02/2009.
  10. ↑ What is Life? Oracle ThinkQuest Educational Fundation. Consultado el 21/02/2009.
  11. ↑ N. Strobel (2007) Astronomy Notes, McGraw Hill, ISBN 0-07-723574-6.
  12. ↑ Cabrera Calero, Antonio María; Sanz Esteban, Miguel; Bárcena Rodríguez, Jesús (2011). "La organización del cuerpo humano". Biología y Geología (en español) 1. San Fernando de Henares: Oxford University Press. p. 5. ISBN 9788467364446. 
  13. ↑ Humberto Maturana y Francisco Varela. 1972. De Máquinas y Seres Vivos: Una teoría sobre la organización biológica. Santiago de Chile.
  14. ↑ James R. Carey (2003) Longevity: The Biology and Demography of Life Span, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-08849-5.
  15. ↑ 15,0 15,1 Rosen, Robert (setembro de 1958). "A relational theory of biological systems". The Bulletin of Mathematical Biophysics 20 (3). pp. 245–260. ISSN 0007-4985. doi:10.1007/BF02478302. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Moreira, D.; López-García, P.N. (abril de 2009). "Ten reasons to exclude viruses from the tree of life". Nature Reviews Microbiology 7 (4). pp. 306–311. PMID 19270719. doi:10.1038/nrmicro2108. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 Wilson, Jack A. (2000). "Ontological butchery: organism concepts and biological generalizations". Philosophy of Science 67. pp. 301–311. JSTOR 188676. doi:10.1086/392827. 
  18. ↑ Santelices, Bernabé (abril de 1999). "How many kinds of individual are there?". Trends in Ecology & Evolution 14 (4). pp. 152–155. PMID 10322523. doi:10.1016/S0169-5347(98)01519-5. 
  19. ↑ Pradeu, T. (2010). "What is an organism? An immunological answer". History and Philosophy of the Life Sciences 32 (2–3). pp. 247–267. PMID 21162370. 
  20. ↑ Bailly, Francis; Longo, Giuseppe (2009). "Biological Organization and Anti-entropy". Journal of Biological Systems 17 (1). pp. 63–96. ISSN 0218-3390. doi:10.1142/S0218339009002715. 
  21. ↑ Piast, Radosław W. (xuño de 2019). "Shannon's information, Bernal's biopoiesis and Bernoulli distribution as pillars for building a definition of life". Journal of Theoretical Biology 470. pp. 101–107. Bibcode:2019JThBi.470..101P. PMID 30876803. doi:10.1016/j.jtbi.2019.03.009. 
  22. ↑ Bateson, Patrick (febreiro de 2005). "The return of the whole organism". Journal of Biosciences 30 (1). pp. 31–39. PMID 15824439. doi:10.1007/BF02705148. 
  23. ↑ Clarke, E. (2010). "The problem of biological individuality". Biological Theory 5 (4). pp. 312–325. doi:10.1162/BIOT_a_00068. 
  24. ↑ Pepper, J.W.; Herron, M.D. (novembro de 2008). "Does biology need an organism concept?". Biological Reviews of the Cambridge Philosophical Society 83 (4). pp. 621–627. PMID 18947335. doi:10.1111/j.1469-185X.2008.00057.x. 
  25. ↑ Wilson, R. (2007). "The biological notion of individual". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Folse, H.J., III; Roughgarden, J. (decembro de 2010). "What is an individual organism? A multilevel selection perspective". The Quarterly Review of Biology 85 (4). pp. 447–472. PMID 21243964. doi:10.1086/656905. 
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 27,7 Queller, David C.; Strassmann, Joan E. (novembro de 2009). "Beyond society: the evolution of organismality". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences 364 (1533). pp. 3143–3155. PMC 2781869. PMID 19805423. doi:10.1098/rstb.2009.0095. 
  28. ↑ Gardner, A.; Grafen, A. (abril de 2009). "Capturing the superorganism: a formal theory of group adaptation". Journal of Evolutionary Biology 22 (4). pp. 659–671. PMID 19210588. doi:10.1111/j.1420-9101.2008.01681.x. 
  29. ↑ Santelices, B. (abril de 1999). "How many kinds of individual are there?". Trends in Ecology & Evolution 14 (4). pp. 152–155. PMID 10322523. doi:10.1016/s0169-5347(98)01519-5. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Lücking, Robert; Leavitt, Steven D.; Hawksworth, David L. (2021). "Species in lichen-forming fungi: balancing between conceptual and practical considerations, and between phenotype and phylogenomics". Fungal Diversity 109 (1). pp. 99–154. doi:10.1007/s13225-021-00477-7. 
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Hine, R.S. (2008). A Dictionary of Biology (6th ed.). Oxford: Oxford University Press. p. 461. ISBN 978-0-19-920462-5. 
  32. ↑ 32,0 32,1 Kelly, Kevin (1994). Out of control: the new biology of machines, social systems and the economic world. Boston: Addison-Wesley. pp. 98. ISBN 978-0-201-48340-6. 
  33. ↑ Díaz-Muñoz, Samuel L.; Boddy, Amy M.; Dantas, Gautam; Waters, Christopher M.; Bronstein, Judith L. (2016). "Contextual organismality: Beyond pattern to process in the emergence of organisms". Evolution 70 (12). pp. 2669–2677. ISSN 0014-3820. PMC 5132100. PMID 27704542. doi:10.1111/evo.13078. 
  34. ↑ J. A. Tuszynski y M. Kurzynski (2003) Introduction to Molecular Biophysics, CRC Press, ISBN 978-0-8493-0039-4.

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar
  • Umberto D'Ancona, Trattato di zoologia (UTET, 1953; 1960; 1965; 1973).
  • Emanuele Padoa, Manuale di anatomia comparata dei vertebrati, Feltrinelli, 1991 ISBN 978-88-07-64004-9
  • Hans-Joachim Flechtner: Grundbegriffe der Kybernetik – eine Einführung. Wissenschaftliche Verlags-Gesellschaft, Stuttgart 1970.
  • Anna Maria Hennen: Die Gestalt der Lebewesen. Versuch einer Erklärung im Sinne der aristotelisch-scholastischen Philosophie. Königshausen & Neumann, Würzburg 2000, ISBN 3-8260-1800-1.
  • Sven P. Thoms: Ursprung des Lebens. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt 2005, ISBN 3-596-16128-2.
  • Günther Witzany: Natur der Sprache – Sprache der Natur. Sprachpragmatische Philosophie der Biologie. Königshausen & Neumann, Würzburg 1993, ISBN 978-3-88479-827-0.
  • Burnie, David (2000). Enciclopedia ilustrada del reino animal. Madrid: Susaeta. ISBN 84-305-9931-2. 
  • Taylor, Charles (coord.) (2003). El gran llibre de la ciència. Madrid: Todolibro. ISBN 84-8426-686-9. 

Outros artigos

editar

Ligazóns externas

editar
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ser_vivo&oldid=7067006»