Antifúnxico

Un antifúnxico ou antimicótico é un fármaco funxicida ou funxiestático usado para tratar e previr micoses como o pé de atleta, tiña, candidíase, infeccións sistémicas graves como a meninxite criptocócica, e outras. A maioría destes fármacos xeralmente necesitan prescrición médica, pero algúns poden comprarse sen receita.

A crema antifúnxica Canesten (clotrimazol)

Historia

Aínda que os intentos científicos de encontrar substancias que foran efectivas contra os fungos son máis antigos, é a partir da década de 1940 cando se aplican no estudo dos benzinidazois, traballo que dará o seu froito a partir da década de 1960. Outras liñas de investigación, a partir de substancias elaboradas por outros seres vivos, levan ao descubrimento en 1955 da anfotericina B, e ao seu uso en humanos a partir de finais da década de 1950. Esta substancia, ao demostrar a súa utilidade, convértese no padrón de referencia de todos os novos antifúnxicos descubertos desde entón, sobre todo porque podía utilizarse por vía parenteral.

A partir deste momento son numerosos os descubrimentos de novas substancias que teñen propiedades antifúnxicas. A maioría só ocuparán un lugar no tratamento tópico (clotrimazol, miconazol ou econazol, por citar só os primeiros dunha longa lista), pero algúns deles alcanzarán maior transcendencia pola posibilidade de usalos por vía parenteral, o que lles dá unha vital importancia no tratamento de doenzas que eran mortais ata ese momento. Así, na década de 1970 aparece a flucitosina; na dos anos de 1980, o ketoconazol; na dos anos de 1990, o fluconazol e o itraconazol, así como melloras nas formulacións de antifúnxicos máis antigos. Nos primeiros anos do século XXI apareceron ou están en fase de estudo avanzado polo menos oito fármacos novos, e estánse investigando novos grupos que poden levar á síntese de mellores antifúnxicos. O voriconazol, posaconazol, caspofunxina, micafunxina e anidulafunxina son fármacos que viron a luz neste século. Os dous primeiros como perfeccionamiento dos derivados do núcleo triazólico xa existentes (itraconazol) e os tres últimos como derivados das equinocandinas, que posiblemente teñan grupo propio nun futuro. Moléculas en estudo e que aínda non foron aprobadas hai bastantes, en distintos estadios de investigación. Entre elas podemos salientar o Albaconazol, o Icofungipen e o Mycograb. Outras substancias en estadios de investigación aínda moi básicos, son as sordarinas, pradimicinas, dicatións aromáticos ou os anticorpos monoclonais.

Clases

Polienos antifúnxicos

Un polieno é unha molécula con múltiples enlaces dobres conxugados. Un polieno antifúnxico ou antimicótico é un polieno macrocíclico cunha rexión fortemente hidroxilada no anel fronte ao sistema conxugado. Isto fai que os antifúnxicos poliénicos sexan anfifílicos. Os polienos antimicóticos únense a esterois na membrana plasmática dos fungos, principalmente ao ergosterol. Isto cambia a temperatura de transición (Tg) da membrana plasmática, facendo así que a membrana estea nun estado menos fluído e máis cristalino. (En circunstancias normais os esterois de membrana increméntanse o empaquetamento da bicapa fosfolipídica facendo que a membrana plasmática sexa máis densa.) Como resultado, os contidos da célula incluíndo ións monovalentes (K⁺, Na⁺, H⁺ e Cl⁻) e pequenas moléculas orgánicas fíltranse fóra da célula e isto considérase unha das causas principais polas cales a célula acaba por morrer. As células animais conteñen colesterol en lugar de ergosterol e así son moito menos susceptibles. Porén, a doses terapéuticas, algunha anfotericina B pode unirse ao colesterol da membrana celular animal, incrementando o risco de toxicidade humana. A anfotericina B é nefrotóxica cando se administra por vía intravenosa. A medida que a cadea hidrófoba do polieno se acurta, increméntase a súa actividade de unión ao esterol. Por tanto, unha maior redución da cadea hidrófoba pode ter como resultado a unión ao colesterol, facéndoo tóxico para os animais.

• Anfotericina B
• Candicidina
• Filipina – 35 carbonos, únese ao colesterol (tóxica)
• Hamicina
• Natamicina – 33 carbonos, únese ben ao ergosterol
• Nistatina
• Rimocidina

Antifúnxicos tiazólicos, imidazólicos e triazólicos

Os fármacos azólicos antifúnxicos (excepto no caso da abafunxina) inhiben o encima lanosterol 14 α-demetilase, que é o encima necesario para converter o lanosterol en ergosterol. A eliminación do ergosterol na membrana fúnxica distorsiona a estrutura e moitas funcións da membrana fúnxica o que leva á inhibición do crecemento fúnxico.

Imidazois

• Bifonazol
• Butoconazol
• Clotrimazol
• Econazol
• Fenticonazol
• Isoconazol
• Ketoconazol
• Luliconazol
• Miconazol
• Omoconazol
• Oxiconazol
• Sertaconazol
• Sulconazol
• Tioconazol

Triazois

• Albaconazol
• Efinaconazol
• Epoxiconazol
• Fluconazol
• Isavuconazol
• Itraconazol
• Posaconazol
• Propiconazol
• Ravuconazol
• Terconazol
• Voriconazol

Tiazois

• Abafunxina

Alilaminas

As alilaminas inhiben a escualeno epoxidase, outro encima necesario para a síntese do ergosterol. Exemplos son a amorolfina, butenafina, naftifina e terbinafina.

Equinocandinas

As equinocandinas poden utilizarse para infeccións fúnxicas sistémicas en pacientes inmunocomprometidos; inhiben a síntese de glucano na parede celular por medio do encima 1,3-beta-glucano sintase:

• Anidulafunxina
• Caspofunxina
• Micafunxina

As equinocandinas absórbense mal cando se administran oralmente. Cando se administran por inxección chegan á maioría dos tecidos e órganos con concentracións suficientes para tratar infeccións fúnxicas localizadas e sistémicas.

Outros

• Auronas. Comprobouse que teñen propiedades antifúnxicas.
• Ácido benzoico. Ten propiedades antifúnxicas, pero debe ser combinados cun axente queratolítico como a pomada de Whitfield.
• Ciclopirox (ciclopirox olamina). É unha hidroxipiridona antifúnxica que interfire co transporte activo de membrana, a integridadde da membrana celular, e procesos respiratorios fúnxicos. A súa maior utilidade é contra a pteriase versicolor.
• Flucitosina ou 5-fluorocitosina. Un análogo da pirimidina antimetabolito.
• Griseofulvina. Únese a microtúbulos polimerizados e altera a mitose fúnxica.
• Haloproxina. Deixouse de producir debido á aparición de antifúnxicos máis modernos con poucos efectos secundarios.
• Tolnaftato. Un tiocarbamato antifúnxico, que inhibe a escualeno epoxidase fúnxica (mecanismo similar ao das alilaminas como a terbinafina).
• Ácido undecilénico. Un ácido graxo insaturado derivado do aceite de castor natural; funxiestático, antibacteriano, antivírico e inhibe a morfoxénese de Candida.
• Cristal violeta. Unha tintura de triarilmetano que ten propiedades antibacterianas, antifúnxicas e antihelmínticas e foi anteriormente un importante antiséptico tópico.
• Bálsamo do Perú. Ten propiedades antifúnxicas.
• Orotomida (F901318). Inhibidor da síntese da pirimidina.

Efectos adversos

Ademais dos seus efectos nocivos sobre o fígado e afectar aos niveis de estróxenos, moitos medicamentos antifúnxicos poden causar reaccións alérxicas nas persoas. Por exemplo, o grupo azol dos fármacos sábese que pode causar anafilaxe.

Presentan tamén moitas interaccións. Os pacientes deben ler en detalle o prospecto destas medicinas, xa que, por exemplo, os antifúnxicos azólicos como o ketoconazol ou itraconazol poden ser tanto substratos coma inhibidores da P-glicoproteína, a cal (entre outras funcións) excreta toxinas e fármacos nos intestinos. Os antifúnxicos azólicos tamén son tanto substratos coma inhibidores da familia CYP3A4 do citocromo P450, causando un incremento da concentración cando se administran, por exemplo, bloqueadores da canle de calcio, inmunosupresores, fármacos quimioterápicos, benzodiazepinas, antidepresivos tricíclicos, macrólidos e SSRIs.

Antes de usar terapias antifúnxicas orais para tratar onicomicoses (fungos nas uñas), debería de confirmarse a infección fúnxica. Aproximaamente a metade dos casos sospeitosos de seren infeccións fúnxicas nas uñas teñen unha causa non fúnxica. Os efectos laterais do tratamento oral son significativos, polo que non deberían tomarse se non hai ese tipo de infección.

Mecanismo de acción

Os antifúnxicos aproveitan as diferenzas entre as células fúnxicas e as de mamíferos para así causar poucos efectos adversos no hóspede. A diferenza das bacterias, tanto os fungos coma os humanos son eucariotas, polo que as células fúnxicas e humanas son similares bioloxicamente. Isto fai máis difícil descubrir fármacos que afecten aos fungos sen afectar ás persoas. Como consecuencia, moitos fármacos antifúnxicos causan efectos adversos, algúns dos cales poderían poñer en perigo a vida se o fármaco non se usa debidamente.

Véxase tamén

Outros artigos

• Antimicrobiano
• Funxicida (contra pragas agrícolas fúnxicas)
• Código ATC D

Ligazóns externas

• Antifungal Drugs – Información detallada de antifúnxicos da Fungal Guide escrita por R. Thomas e K. Barber