Río Saja: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Calq (conversa | contribucións)
https://es.wikipedia.org/wiki/R%C3%ADo_Saja
(Sen diferenzas.)

Revisión como estaba o 14 de outubro de 2013 ás 09:48

O río Saja é un río da vertente cantábrica da península ibérica, que discorre completamente dentro da comunidade autónoma de Cantabria.

Nace na cara norte da Serra do Cordel a 1870 msnm, dentro da mancomunidade Campoo-Cabuérniga e desemboca no mar Cantábrico formando un amplo estuario, a ría de San Martín de la Arena, entre os municipios de Suances e Miengo.

No seu transcurso, forma os vales de Cabuérniga, Cabezón de la Sal e unha vez que une o seu curso co do do río Besaya, tamén forma o val de Torrelavega que se estende até o mar.

Toponimia

 
Carta hidronímica do antigo indoeuropeo para a raíz *Sal-, *Salm-.

O nome do río Saja provén do hidrónimo latino Salia, cunha orixe que se remonta a linguas indoeuropeas como o celta ou preindoeuropeas.[1] [2]

O nome de Salia, co que se coñecía antigamente este río,[3] es una herencia que las lenguas romances tomaron del hdrónimo latino Salia o Saunium,[4] e que este á súa vez o recolleu da raíz indoeuropea *Sal - “auga”.[2] Esta mesma raíz aparece na orixe de numerosos hidrónimos europeos como os casos do Seille, afluente do Mosela na Galia, o río Hayle, en Britania, ou o río Sella en Asturias; todos eles denominados antigamente Salia.[5]

Xeografía

 
O Saja ao seu paso pola localidade de Saja no municipio de Los Tojos, Val de Cabuérniga
 
O río Saja no seu curso medio. Panorámica das mieses de Barcenillas e Ruente. Ao fondo a Hoz de Santa Lucía.
 
Ría de San Martín de la Arena desde Requejada (Polanco) até o mar Cantábrico.

O río Saja nace no collado de Cuencagén, na Serra de El Cordel, (límite meridional da Mancomunidade Campoo-Cabuérniga ao suroeste da comunidade autónoma de Cantabria) da unión dos canais de Renedo e o Cuadro ou de La Corva. Estas forman o río Guariza, o cal, tras recibir as augas do arroio de El Diablo, pasa a denominarse río Saja.[6]

O seu curso debuxa un grande arco, primeiro cara ao norte e logo cara ao nordeste, até a confluencia co Besaya na localidade de Torrelavega. A partir da unión co Besaya, volve a tomar dirección norte atravesando o municipio de Polanco para finar no mar Cantábrico tras percorrer un total de 72 km. Na desembocadura forma un grande estuario de 10 km de lonxitude que ocupa unha superficie de 3,9 km².[7][8][9][10][11]

Curso

Nacendo a 1870 metros de altitude, o río Saja discorre lizgairo por unha cunca en forma de uve durante os seus primeiros quilómetros. Ao chegar á altura de Fresneda, o val comeza a abrirse e desenvolve unha ampla chaira aluvial. Esta, salvo casos como a foz de Santa Lucía, a de Virxe de La Peña e gran parte do tramo que discorre polo municipio de Reocín, cada vez é máis grande a medida que avanza cara á desembocadura. Finalmente, as súas augas fúndense coas do mar nun amplo estuario.

Curso alto

O curso superior do río Saja vai desde o seu nacemento, entre Cuencagén e las Terreras del Cuadro até a poboación de Fresneda.[6][7]

No seu camiño atravesa prados de Sejos, zona de pendente non moi pronunciada, para ir aumentando progresivamente a súa inclinación e formar un angosto val de pedra calcaria con abundantes rápidos e saltos de auga. A vexetación, escasa na parte alta, tórnase moi espesa conforme o río se vai avanzando, confundíndose o bosque de ribeira co característico bosque caducifolio da zona cunha clara predominancia de faias.

En este tramo se unen las corrientes de la canal del Infierno, canal de la Costanilla, río Cambilla, barranco del sel de San Martín, río Argoza y la canal de Valfría.

Curso medio

Tras a incorporación pola marxe dereita do río Argoza, o río continúa varios quilómetros encaixado nun val de pendente máis ou menos pronunciada até abrirse á altura do pueblo de Fresneda. Neste punto, a pendente descende e o val ábrese dando lugar a unha chaira de inundación, ocupadas por numerosos pobos e praderías. Posteriormente, choca coa serra de El Escudo na súa marxe esquerda, dando lugar a ladeiras algo máis escarpadas que conservan abundante vexetación de ribeira.

Neste tramo únense ao leito principal os afluentes: canal de Valfría, río Viaña, arroio Rubial, río Barcenillas, río Monte Aa, la Fuentona de Ruente e o río Bayones, río Pulero, río Rey, arroyo de la Fuente del Ojo, río Ceceja.[8][9]

Curso baixo e desembocadura

Neste tramo, a única incorporación importante ao río Saja é o río Besaya, que se lle une na localidade de Torrelavega.

Finalmente o Saja desemboca na ría de San Martín de la Arena, un estuario de 10 km de lonxitude, navegable case na súa totalidade, que ocupa unha superficie de 3,9 km² entre os municipios de Suances, Polanco e Miengo.[10][11]

O tramo máis interior do estuario, de carácter case completamente fluvial, comeza entre Viveda e Barreda e soporta unha gran presión industrial. Esta vaise atenuando no seguinte tramo coñecido como Vuelta Ostrera, onde existe unha depuradora de augas residuais. A medida que se avanza cara ao mar intensifícase a vexetación e encóntrase a zona denominada La Riberuca, onde existen escolleras abertas en distintos puntos, que se suceden até a fin da ría. O tramo final do estuario contén e é entrada ao porto de Suances.

A boca da ría está delimitada pola Punta del Toro e a Punta de Afuera, que son á súa vez os límites setentrionais da enseada de La Concha, na cual se encontran as praias de La Concha e Marzán.[12]

Hidrografía

O río ten unha lonxitude de 72 km e un caudal medio na desembocadura de 24,65 m³/s, do cal aproximadamente a metade (12,1 m³/s) corresponde ao río Besaya.

Cunca

O río Saja xunto ao Besaya forman a Cunca Hidrográfica Saja-Besaya que cunha extensión de 1025,5 km², é a maior cunca que existe en Cantabria, ocupando case o 20% da rexión. Esta cunca recibe unha precipitación anual de 1214,3 hm3 e rexistra unha achega de 777,5 hm3, o que representa na desembocadura, un caudal bruto de 24,65 m³/s.[13]

Os seus límites occidental e oriental están definidos polas divisorias coas cuncas dos ríos Nansa e Pas, respectivamente. Polo sur o límite márcao a divisoria coa cunca do río Ebro e polo norte, limita cun conxunto de pequenas cuncas que verten as súas augas directamente ao mar Cantábrico e co mar Cantábrico.

Sen ter en conta a cunca do río Besaya, a subcunca do Saja presenta unha extensión de 558 km², englobando os termos municipais de Los Tojos, Cabuérniga, Ruente, Mazcuerras, Cabezón de la Sal, Reocín, Torrelavega, Polanco e Suances. Os principais nucleos de poboación que atravesa son Cabezón de la Sal (8234 hab. en 2012) e Torrelavega (2ª cidade máis poboada de Cantabria con 55.297 hab. en 2012).

Principais afluentes

Os afluentes do Saja, ao igual que sucede coa maior parte dos ríos de Cantabria, teñen un percorrido bastante curto, debido á orografía da rexión e vense afectados por unha forte estiaxe, chegando incluso a secarse durante o verán. A maioría dos afluentes do Saja desembocan nel pola súa marxe dereita.

Táboa de afluentes do Saja

O río Saja e os seus afluentes
Ramal Nome afluente Fonte Lonxitude (km) Cunca (km²) Caudal (m³/s) Tramo
- D río Guariza las Terreras del Cuadro (Sierra del Cordel) Valle de Cabuérniga
- D barranco de Cotera la Fuente o canal del Infierno Sierra del Cordel 6,78 9,28
- D río Cambilla las Carizosas (Palombera) 7,98
- D río Argoza Fuentes 22 124,8 3,28
I - canal de Valfría Caorra (monte de Valfría)
- D río Viaña Alto de Roiz (monte de Viaña) 9,3
I - arroyo Madrid Invernal de Pascual
- D río Barcenillas El Cabíu (monte río La Miña) 5,26
I - río Monte Aa Tierra Arada (monte Aa)
- D La Fuentona de Ruente Ruente 2
- D río Bayones Tordías (monte Ucieda) 11,33
- I río Pontonilla 7,98 valle de Cabezón de la Sal
- D río Pulero Castro Cerezu (Mozagro) 5,24
- D arroyo de Las Navas brañas de Entre Guisos
- D río Ceceja el Toral 7,23
- I río Besaya 58 467,5 Torrelavega

Estado de conservación

A conservación ecolóxica do río, é moi boa desde a cabeceira até a localidade de Cabezón de la Sal, punto a partir do cal presenta xa lixeiras alteracións catalogándose o seu estado de conservación como bo. Augas abaixo da confluencia co río Besaya as alteracións son xa graves ou moi graves sendo catalogado o tramo como mal conservado.[14] Isto é debido a que a cunca aloxa unha zona altamente industrializada na que aos vertidos legais hai que sumar numerosos vertidos ilegais que se veñen realizando historicamente.

Presións e impactos no río Saja

Aínda que as alteracións no río non son moi numerosas, algunhas delas posúen unha importante magnitude, especialmente as que se concentran no tramo medio e baixo do río.[15]

O río Saja é un dos que máis encauzamentos rexistra en toda Cantabria, ademais de posuír 11 captacións e 20 azudes, que xunto ás numerosas pontes (31) alteran significativamente o réxime hídrico, a continuidade do sistema e as condicións hidromorfolóxicas do leito.

Los numerosos e importantes vertidos de aguas residuales industriales y urbanas son los principales responsables del deterioro generalizado de la calidad de las aguas especialmente a partir de Puente San Miguel y Torrelavega. Cabe resaltar que, además de recibir las aguas residuales sin depurar del segundo núcleo de población de Cantabria, en los márgenes del río se encuentran diversas industrias contaminantes (Textil Santanderina, Azsa, Firestone, Sniace), en su mayoría incluidas en el registro EPER.

Finalmente, en la cuenca baja se encuentran extensas poblaciones de plumero y polígono japonés, plantas invasoras que representa una amenaza para las especies nativas propias de la ribera, debido a su elevada capacidad de propagación y difícil erradicación.

A pesar de esta situación, el tramo alto del río hasta Renedo de Cabuérniga, está poco alterado y tiene elevado interés ambiental, manteniendo amplias áreas en muy buen estado de conservación.

Espazos de protección

LIC Río Saja: Comprende el curso principal del Saja aguas arriba del puente de Santa Lucía, y sus principales afluentes como el río Argoza. Fue incluido en 2006 dentro de la red de espacios naturales de Cantabria como lugar de importancia comunitaria río Saja.[16]

Entre las especies más representativas encontramos el el cangrejo de río (Austropotamobius pallipes), la nutria paleártica (Lutra lutra) o el desmán ibérico (Galemys pyrenaicus).

Parque natural Saja-Besaya: Gran parte de la cuenca alta se integra dentro de este parque declarado parque natural en 1988 y que se ocupa 24.500 ha. entre las cuencas del río Saja y el Besaya.[17]

Reserva regional de caza Saja: La cuenca alta del río Saja y parte de la cuenca media se encuentra dentro de esta reserva que con 180.186 has es la más grande de España, extendiéndose desde los Picos de Europa hasta el límite oriental del río Besaya.[18]

Parque natural de Oyambre: La ría de San Martín, junto a la cercana isla de la Conejera e islotes contiguos y otra serie de espacios costeros cántabros forma este parque que tiene especial importancia para diversos grupos de aves que pasan allí el invierno.

El enclave fue declarado Parque natural en 1988, como culmen de un proceso de presión del movimiento ecologista y popular que desde los años setenta luchaba contra los proyectos urbanizadores que ponían en peligro las dunas y la playa de Oyambre.[19][20]

ZEPA Sierra del Cordel y cabeceras del Nansa y Saja: La cabecera del Saja junto a la del Nansa está incluida en las Zonas de Especial Protección para las aves (ZEPAS) además de objeto del Plan de Recuperación del Oso Pardo en Cantabria.

Fauna e flora

Os numerosos espazos de protección que atravesa o río Saja amosan o seu importante valor ecolóxico, tanto de fauna como de flora.

Fauna

Véxase tamén: Fauna de Cantabria.

En el entorno fluvial del río Saja se han detectado más de de 30 especies diferentes de fauna vertebrada entre peces, anfibios, reptiles, aves y mamíferos.[21]

Peces como la anguila, el piscardo, la trucha común o la trucha arcoíris, son comunes en el cauce del río, al igual que anfíbios como la salamandra, los tritones alpino, palmeado y jaspeado, los sapos común y partero común o las ranas bermeja y común, y algunos crustáceos como el cangrejo señal o el cangrejo de río americano.

También se pueden encontrar reptiles como la culebra de collar o la culebra viperina y pequeños mamíferos como la nutria, el murciélago de Ribera, la marta, el musgaño, el turón, la garduña o el escasísimo desmán ibérico.

En cuanto a la avifauna el martín pescador, el avión zapador, la lavandera cascadeña y la blanca, el mirlo acuático, el cormorán, la garza real y la garceta, el ánade azulón, el alcotán europeo, la gallineta común y el andarríos chico son las especies más comunes.

Alejándose del margen del río en la cabecera del Saja la fauna es la propia de la cordillera Cantábrica, siendo muy abundantes los ciervos, corzos y jabalíes. También destacan el lobo y los rebecos en las cumbres próximas al nacimiento del río, así como numerosos micromamíferos.

Tienen especial importancia el caso del oso pardo, en peligro de extinción, cuya presencia es esporádica, pero regular, en el sector suroccidental, y otras especies protegidas que se encuentran en al cuenca son el lirón gris, el turón y el gato montés.

En este área hay alrededor de un centenar de especies nidificanes, ente las que se encuentra el águila real, el ágila culebrera, el milano, el ratonero común o el buitre leonado.

Flora

Véxase tamén: Flora de cantabria.
 
Instantánea dun faial no Parque natural do Saja-Besaya.

La vegetación varía a lo largo del recorrido del río donde las condiciones más suaves de la costa contrastan con las de los valles altos y las cumbres.

El las partes más altas de la cuenta, por encima de los 1200 metros de altitud, la presencia de arbolado es muy escasa, casi nula por encima de los 1400 metros, limitándose esclusivamente a abedules, acebos y serbales, sin embargo son abundantes los brezales y escobales que se alternan con zonas de pastizal de alta montaña.

El haya es predominante en la franja entre los 600 y los 1200 metros de altitud, formando amplios bosques como el del Monte de Saja con una extensión de más de 6500 hectáreas. El roble, albar (Quercus pyrenaica) o rebollo (Q. petraea) prefiere las altitudes entre los 300 y los 700 metros. Los mejores robledales están en el término municipal de Ruente en los montes de Ucieda y monte Aa, siendo este último uno de los mejores robledales de Cantabria, gracias al clíma local del que goza por estar al sur de la sierra del Escudo.

Acompañando a estas especies principales se encuentran otras como el abedul, el mostajo, el olmo, el serbal, el avellano, el endrino, el acebo, el fresno o el sauce. En el monte de Barcena Mayor quedan algunos pies aislados de tejo. El matorral de sustitución de los bosques descritos lo integran fundamentalmente escobas y brezos en las partes altas y zarzas y tojos en las medias y bajas. Los helechos están bien representados con dos especies diferentes, Pteridium aquilina en las solanas y Polistichum fillixmas en los valles umbrosos y húmedos.

Casi la totalidad de las zonas llanas y los collados y cumbres son ocupadas por pastizales, de gran importancia para la ganadería extenciva y las especies de interés cinegético.

En el valle de Cabuérniga los márgenes del río se caracterizan por los bosques de ribera de alisas, sauces y avellanos, ocasionalmente acompañados de plantaciones de chopos.

A partir de la hoz de Santa Lucía, la vegetación cambia considerablemente desapareciendo casi por completo las muestras de arbolado autóctono, que se ven sustituidas por plantaciones de eucalipto y pino. De igual manera la predominancia de los pastos comunales y prados sobre los las tierras y el terreno urbano se invierte.

Aproveitamento hidráulico

O aproveitamento hidráulico do río foi intenso na antigüidade con multitude de batáns e muíños. Mostra diso é que só no val de Cabuérniga contabilizábanse no século XVIII vinte e catro muíños e dous batáns.[22] Actualmente redúcese ao aproveitamento industrial existindo dous azudes no curso do río.

O de maior relevancia é o chamado azude de Sniace, que se atopa augas arriba da confluencia co río Besaya.

Se continuamos augas arriba encontrarémonos coa presa de Santa Lucía, que se atopa na foz do mesmo nome que cerra o Val de Cabuérniga. Trátase dun azude construído no punto no que se une ao Saja o río Bayones, que ten a finalidade de producir enerxía eléctrica por parte da empresa Textil Santanderina.

Clima e fenoloxía en Saja

El clima, las temperaturas máximas, las temperaturas mínimas, la fenotología mes tras mes el tiempo en la Reserva del Saja

Véase también

Referencias

  1. Aja Sánchez, José Ramón. Universidade de Cantabria, ed. Los cántabros en la antigüedad: la historia frente al mito. ISBN 9788481024722.
    «Pero igualmente parecen atestiguarse – Por debajo de la intensa celtización de la etnia cántabra en relacción con el mundo celtibérico unos nombres indoeuropeos atribuibles a una etapa protocéltica antigua: así, el propio nombre de los cántabros, u otros como el hidrónimo Salia o los gentilicios Pembelli o Pentusii.»
      Parámetro descoñecido |año= ignorado (suxírese |ano=) (Axuda); Carácter salto de liña en |cita= na posición 43 (Axuda)
  2. 2,0 2,1 Francisco. Indoeuropeos y no indoeuropeos en la Hispania prerromana. ISBN 9788478009688.
    «La forma simple *Sal- es la raíz indoeuropea del «agua estacionada», del «mar» y de la «sal» [10]. Na súa forma simple é moi común na hidronimia, e non sería lexítimo atribuírlla a unha soa lingua indoeuropea porque moitas delas conservaron viva a palabra no seu vocabulario apelativo e poden polo tanto ter xerado topónimos Sal-[11]. Naturalmente entre elas están as linguas célticas, de maneira que algúns dos topónimos paleohispánicos aquí recollidos poden ser e probablemente sexan de feito celtas.»
    [10] J. Pokorny IEW, pp 878-879.
      Parámetro descoñecido |año= ignorado (suxírese |ano=) (Axuda); Parámetro descoñecido |apellidos= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |páginas= ignorado (suxírese |páxinas=) (Axuda); Carácter salto de liña en |cita= na posición 43 (Axuda)
  3. Así o recollen textos medievais desde o s.X, como os recollidos no Cartulario da antiga abadía de Santillana del Mar, datados do ano 987:
    [...] illa coba qui est in Ripa de Salia flumine, ubi diçitur Golbardo qui est in territorio Carançiella [...]
  4. Salia en tempos de Plinio o Vello e Saunium segundo Pomponio Mela:
    [...]Per Blendios et Salaenos Saunium, per Avariginos et Orgenomescos Namnasa descendit et Deva Tritino Bellunte cingit et demum Aturia, sonans Sauga et Megrada.[...]
  5. Maroñas García, Jesús J. (1999). Fundación Centro de Documentación Etnográfica (CEDESC), ed. Onomástica de Cantabria - Los nombres de persona cántabros. Santander (Cantabria). ISBN 8493103101. 
  6. 6,0 6,1 Instituto Geográfico Nacional (2010). Mapas IGN, folla 82 IV Espinilla. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  7. 7,0 7,1 Instituto Geográfico Nacional (1995). Mapas IGN, folla 82 II Los Tojos. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  8. 8,0 8,1 Instituto Geográfico Nacional (2012). Mapas IGN, folla 57 IV Valle. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  9. 9,0 9,1 Instituto Geográfico Nacional (2012). Mapas IGN, folla 57 II Cabezón de la Sal. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  10. 10,0 10,1 Instituto Geográfico Nacional (1999). Mapas IGN, folla 34 III Torrelavega. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  11. 11,0 11,1 Instituto Geográfico Nacional (1999). Mapas IGN, folla 34 I Suances. Serie MTN25.  Falta o |title= (Axuda); Falta a |url= (Axuda);
  12. Tofiño de San Miguel, Vicente (1849). Imprenta Nacional, ed. Derroteros de las costas de España, de Portugal, y de las Islas Azores o Terceras en el Océano Atlántico. Madrid. p. 55. 
  13. V.A. (1985). Cantabria SA. Santander, ed. Gran enciclopedia de Cantabria (Tomo I). p. 264. ISBN 8486420016. 
  14. "Diagnóstico ambiental". Descripción de la cuenca del Saja-Besaya. Consultado o 2 de outubro del 2013.  |first1= sen |last1= in Authors list (Axuda)
  15. "Análisis de Presiones e Impactos". Descripción de la cuenca del Saja-Besaya. Consultado o 2 de outubro de 2013.  |first1= sen |last1= in Authors list (Axuda)
  16. "Ley de Cantabria 4/2006, de 19 de mayo, de Conservación de la Naturaleza de Cantabria". BOC nº105.  Parámetro descoñecido |apellido= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fecha= ignorado (suxírese |data=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fechaacceso= ignorado (suxírese |data-acceso=) (Axuda)
  17. "Decreto 25/1988, del 25 de mayo, sobre declaración de parque natura "saja-Besaya"" (PDF). Boletín Oficial de Cantabria nº108 (BOC).  Parámetro descoñecido |apellido= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fecha= ignorado (suxírese |data=) (Axuda)
  18. "Ley de Cantabria 12/2006, de 17 de julio, de Caza de Cantabria". BOC nº148. Con esta Ley se cambió el nombre original "Reserva nacional de Caza Saja"por "Reserva regional de Caza Saja"  Parámetro descoñecido |apellido= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fecha= ignorado (suxírese |data=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fechaacceso= ignorado (suxírese |data-acceso=) (Axuda)
  19. "Ley 4/1988, de 26 de octubre, por la que se declara «Oyambre», Parque Natural". BOC nº27.  Parámetro descoñecido |apellido= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fecha= ignorado (suxírese |data=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fechaacceso= ignorado (suxírese |data-acceso=) (Axuda)
  20. "Cantabria, la Marbella del norte". Revista Tiempo.  Parámetro descoñecido |nombre= ignorado (suxírese |nome=) (Axuda); Parámetro descoñecido |apellido= ignorado (suxírese |apelidos=) (Axuda); Parámetro descoñecido |año= ignorado (suxírese |ano=) (Axuda)
  21. Red Cambera (ed.). "Proyecto Ríos. Informe anual 2012" (PDF).  Parámetro descoñecido |fecha= ignorado (suxírese |data=) (Axuda); Parámetro descoñecido |fechaacceso= ignorado (suxírese |data-acceso=) (Axuda); Parámetro descoñecido |enlaceautor= ignorado (suxírese |ligazón-autor=) (Axuda)
  22. Sánchez García, Tomás (2006). Imprenta Nacional, ed. Viaña de Cabuérniga, cien años de historia, 1750-1850. Madrid. Relación de bens dos concellos. 

Bibliografía

  • VV. AA. (1985); Gran Enciclopedia de Cantabria. Editorial Cantabria SA. Santander.(8 tomos). Y VV. AA. (2002); tomo I. Editorial El Diario Montañés.
  • VILLAR, Francisco (1991): Los indoeuropeos y los orígenes de Europa, Madrid. ISBN 8424914716.

Enlaces externos