Criseida

Criseida
	;
Nome orixinal	(grc) Χρυσηΐς
Biografía
Residencia	Troia
Celebración	Mitoloxía grega
Familia
Parella	Agamenón
Fillos	Chryses
Pai	Crises
Descrito pola fonte	Dicionario Enciclopédico Brockhaus e Efron; The Nuttall Encyclopædia >>>:Chrysëis; Meyers Konversations-Lexikon, 4ª edición (1885–1890)

Criseida (ou Criseis) foi un personaxe da mitoloxía grega, vítima da Guerra de Troia. O seu verdadeiro nome era o de Astínome^[1] pero quedou indentificada polo epíteto de Criseida, filla de Crises, un sacerdote do deus Apolo na cidade misia de Crise, na Tróade (Anatolia).

Na Ilíada cóntase como os gregos comezan as operacións militares contra Troia atacando e conquistando as cidades subsidiarias, entre elas Lirneso. Nestes ataques previos, Aquiles capturou numerosas riquezas e prisioneiros e, entre eles, a Criseida, en Tebas, que entregou a Agamenón como botín de guerra^[2], e que a fixo a súa concubina. Algunhas fontes din que Criseida era a esposa de Eetión, rei de Tebas^[3]; outros din que Crises mandou a filla a Lirneso para poñela a salvo da guerra, ou ben que estaba alí para asistir a un festival en honor a Ártemis.

O pai, o sacerdote Crises, intentou rescatar a filla e ofreceulle a Agamenón un cuantioso rescate, pero este negouse a devolverlla. As palabras de Agamenón evidencian en canto a valoraba:

"¡Non a liberarei! Antes chegaralle a vellez no meu palacio alá en Argos, lonxe da súa patria, atarefada ante o tear e compartindo o meu leito. ¡Pero vaite, non me enfurezas, se é que queres volver san e salvo!" ^[4]

Ilíada I, 30-33

Crises pediu axuda ó seu deus, Apolo, que accedeu ás súas súplicas e someteu a un duro castigo ó exército grego: un andazo de peste^[5]^[6] caeu sobre os soldados á vez que o propio Apolo se dedicaba a disparar as súas frechas mortais contra eles, causando incontables baixas^[7]. Calcas, o adiviño, recoñecen que se trataba dun castigo de Apolo e que a única forma de librarse del era devolver a Criseida ó seu pai, ó que Agamenón se nega.

"Non é por causa dunha promesa nin dunha hecatompe polo que [Apolo] se queixa, senón polo sacerdote ó que aldraxou Agamenón, quen non liberou á súa filla nin aceptou o seu rescate; por este motivo, o deus que fere de lonxe tróuxonos dor e o seguirá traendo. Non apartará dos dánaos esta praga maldita ata que a rapaza, de acesa mirada, sexa devolta ó seu pai sen pago nin rescate e levemos a Crisa unha sagrada hecatombe. Tal vez, daquela, xa aplacado, poidamos convencelo"

Ilíada I, 93

Tras nove días de mortes sen conta, os heroes aqueos, convocados por Aquiles, esixiron a Agamenón que devolvese a Criseida, que fixera sacrificios a Apolo e detivese deste xeito o andazo que os estaba decimando.

Agamenón negouse en redondo e enfrontouse a Aquiles, que a piques estivo de sacar a espada e matalo, se non fose porque a deusa Atenea o parou colléndoo polo pelo e facéndose visible só para Aquiles. Finalmente, Agamenón cedeu, pero esixiu, como compensación, a entrega de Briseida, outra prisioneira que lle correspondera a Aquiles.

"Non quixen aceptar un espléndido rescate por Criseida, pois é grande o meu desexo de tela na miña casa. ¡Sen dúbida a prefiro a Clitemnestra, a miña lexítima esposa^[8], pois non é inferior a ela nin en figura nin en talle, nin en intelixencia e labores! Con todo, estou disposto a devolvela se é o mellor, pois sen dúbida prefiro o meu exército a salvo que perecendo"

Ilíada I, 112-118

Pero Agamenón non admite quedar sen a recompensa que, en forma de botín de guerra, premia a todo guerreiro polo seu valor en combate. Esixe unha compensación e ameaza con quitarlle a súa parte a Odiseo, a Áiax ou, finalmente, a Aquiles. Fíxooo máis como castigo a Aquiles, para demostrar ante el e ante todo o exército, a súa autoridade pero Aquiles, a quen non lle queda outra que aceptar, monta en cólera e retírase da loita, o que supuxo un duro revés para os gregos.

"Xa que Febo Apolo insiste en arrebatarme a Criseida, enviareina de volta na miña nave coa miña tripulación. Porén, presentándome eu mesmo na túa tenda, levareime a Briseida, de fermosas meixelas, o teu premio, para que teñas ben claro canto máis poderoso son eu ca tí e que trema calquera outro antes de proclamar que é o meu igual e rivalizar comigo cara a cara"

Ilíada I, 182-188

Criseida asegurara ó seu pai que Agamenón nunca a tocara, pero o certo é que deu a luz un fillo, Crises o Novo^[9], e, para explicalo, dixo que quedara embarazada do propio deus Apolo^[10]; dise que tamén tivo unha filla, Ifixenia. De feito, existe unha tradición segundo a cal Criseida non quería deixar a Agamenón e teimaba en quedarse con el, e Crises terminou devolvendo a Criseida a Agamenón agradecido polo ben que a tratara^[11].

Dise que Criseida era unha moza de dezanove anos, loura, delgada e pequena. Pola contra, Briseida era alta e morena, constituíndo os dous arquetipos de beleza feminina^[12]. Homero refírese a ambas cos cualificativos de a de fermosas meixelas.

Iconografía

A figura de Criseida tivo pouca representación na iconografía, se ben aparece nalgúns vasos gregos. A modo de exemplo pódese citar unha cráter de figuras vermellas, datada no 370-360 a. C. e exposta no Museo do Louvre, na que aparece Crises axeonllado ante Agamenón, sentado no seu trono, e a figura de Criseida tras o pai.

Pola evidente relación con Criseida, cómpre lembrar a maior presenza na cerámica e pintura do momento en que os heraldos de Agamenón esixen a Aquiles a entrega de Briseida, tanto na antigüidade clásica como no neoclasicismo.

Notas

↑ Grimal, s. v. Criseida; Graves, px. 715.
↑ Hixino: Fábulas 121; Graves, px. 715.
↑ E pai de Andrómaca, a esposa de Heitor. Aquiles matouno, a el e ós seus fillos.
↑ Como se sabe, a Guerra de Troia puido estar programada por Zeus para provocar a morte do que consideraba un exceso de poboación no mundo, tal como insinúa Hesíodo no seu poema Traballos e días. Neste contexto, a reacción irada de Agamenón explícase como outra manobra de Zeus para prolongar a guerra e provocar máis mortes (Graves, px. 722). No mesmo sentido, o propio Aquiles recoñece, cando Agamenón lle devolve a Briseida e Aquiles decide poñer fin á súa cólera e regresar á loita, que "sen dúbida Zeus quería que a morte caera sobre moitos aqueos" (Ilíada XIX, 275).
↑ A imaxe das frechas de Apolo sementando a peste no campamento aqueo mantívose ata a Idade Media e máis alá, con numerosos exemplos nos que se relacionan a enfermidade cos anxos malos ou co mesmo Xesucristo que lanza á terra as frechas da peste. O culto a San Sebastián, avogoso contra a peste, tamén está relacionado con este feito (Helena Carvajal González: "San Sebastián, mártir y protector contra la peste", en Revista Digital de Iconografía Medieval, nº 13, 2015, px. 58-59).
↑ "Apolo destruíu case todo o exército, en parte de fame, en parte por unha peste" (Hixino: Fábulas 121).
↑ "Disparou primeiro contra as mulas e os rápidos cans, pero a seguir comezou a lanzar os seus afiados dardos contra os homes, acertándoos de pleno. As piras, repletas de cadáveres, ardían sen cesar" (Ilíada I, 50-53).
↑ Co tempo, esta confesión seralle botada en cara cando Clitemnestra -ou o seu amante, Existo- o maten ó regresar da guerra: "Mirádeo, xace en terra o que me ofendeu, o encanto de tódalas Criseidas da terra troiana" (Esquilo: Agamenón, px. 306).
↑ Este Crises tivo o seu papel no mito de Orestes, ó que salvou ó revelar que o seu verdadeiro pai era Agamenón e, polo tanto, era medio irmán de Orestes.
↑ Hixino: Fábulas 121.
↑ Grimal, s. v. Criseida.
↑ Grimal, s. v. Criseida.

Véxase tamén

Bibliografía

Elvira Barba, Miguel Ángel (2008 (3ª ed 2017)). Arte y mito. Manual de iconografía clásica. Sílex. ISBN 9788477378464. (en castelán)
Esteban Santos, Alicia: "De princesas a esclavas en Troya (Heroínas de la mitología griega III)", en Cuadernos de Filología Clásica nº 17 (2007), 45-75.
Grimal, Pierre (1981, 1ª ed; 2017, 7ª reimpr.). Diccionario de mitología griega y romana. Paidós. ISBN 9788449324574. (en castelán)
Hixino (2009). Fábulas mitológicas. Alianza Editorial. ISBN 9788420650722. (en castelán) [especialmente Fábula 121]
Homero (trad. Óscar Martínez García) (2010, 1ª ed; 2013, 3ª reimpr.). Ilíada. Alianza Editorial. ISBN 9788420678344. (en castelán)

[1] Grimal, s. v. Criseida; Graves, px. 715.

[2] Hixino: Fábulas 121; Graves, px. 715.

[3] E pai de Andrómaca, a esposa de Heitor. Aquiles matouno, a el e ós seus fillos.

[4] Como se sabe, a Guerra de Troia puido estar programada por Zeus para provocar a morte do que consideraba un exceso de poboación no mundo, tal como insinúa Hesíodo no seu poema Traballos e días. Neste contexto, a reacción irada de Agamenón explícase como outra manobra de Zeus para prolongar a guerra e provocar máis mortes (Graves, px. 722). No mesmo sentido, o propio Aquiles recoñece, cando Agamenón lle devolve a Briseida e Aquiles decide poñer fin á súa cólera e regresar á loita, que "sen dúbida Zeus quería que a morte caera sobre moitos aqueos" (Ilíada XIX, 275).

[5] A imaxe das frechas de Apolo sementando a peste no campamento aqueo mantívose ata a Idade Media e máis alá, con numerosos exemplos nos que se relacionan a enfermidade cos anxos malos ou co mesmo Xesucristo que lanza á terra as frechas da peste. O culto a San Sebastián, avogoso contra a peste, tamén está relacionado con este feito (Helena Carvajal González: "San Sebastián, mártir y protector contra la peste", en Revista Digital de Iconografía Medieval, nº 13, 2015, px. 58-59).

[6] "Apolo destruíu case todo o exército, en parte de fame, en parte por unha peste" (Hixino: Fábulas 121).

[7] "Disparou primeiro contra as mulas e os rápidos cans, pero a seguir comezou a lanzar os seus afiados dardos contra os homes, acertándoos de pleno. As piras, repletas de cadáveres, ardían sen cesar" (Ilíada I, 50-53).

[8] Co tempo, esta confesión seralle botada en cara cando Clitemnestra -ou o seu amante, Existo- o maten ó regresar da guerra: "Mirádeo, xace en terra o que me ofendeu, o encanto de tódalas Criseidas da terra troiana" (Esquilo: Agamenón, px. 306).

[9] Este Crises tivo o seu papel no mito de Orestes, ó que salvou ó revelar que o seu verdadeiro pai era Agamenón e, polo tanto, era medio irmán de Orestes.

[10] Hixino: Fábulas 121.

[11] Grimal, s. v. Criseida.

[12] Grimal, s. v. Criseida.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]