Bartolina Sisa
Bartolina Sisa Vargas, nada en Caracato, Vicerreinado do Perú, o 24 de agosto de 1750 ou 1753, e finada na Paz, Vicerreinado do Río da Prata, Imperio Español, o 5 de setembro de 1782, foi unha unha muller aimará e heroína indíxena.[1] Durante a época da colonia loitou xunto co seu esposo Julián Apaza, coñecido como Túpac Katari, organizou[2] varios campamentos militares e participou do cerco á cidade da Paz. Foi traizoada e entregada ás autoridades españolas do vicerreinado, que posteriormente a executaron.[3] Na súa honra o 5 de setembro conmemórase o Día Internacional da Muller Indíxena.[4][5]
.jpg)  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 24 de agosto de 1753 A Paz, Bolivia |
| Morte | 5 de setembro de 1782 (29 anos) A Paz, Bolivia |
| Causa da morte | pena de morte, desmembramento |
| Actividade | |
| Ocupación | revolucionario, líder |
| Familia | |
| Cónxuxe | Túpac Katari |
| Parentes | Gregoria Apaza, husband's sister |
 | |
Traxectoria
editarFilla de José Sisa e Josefa Vargas, indíxenas da vila e cantón Caracato, no concello de Sapahaqui, dedicouse ao comercio da folla de coca e dos tecidos nativos.[6]
Bartolina foi descrita por algúns historiadores como unha muller aguerrida que dominaba a kurawa (tirafonda) e o fusil. Sabía montar cabalo e era moi intelixente. En 1772, xa casada, tivo o primeiro do seu catro fillos: tres nenos e unha nena. O primeiro fillo foi capturado no Perú por Sebastián Segurola en 1783, e crese que posteriormente foi asasinado. Os outros tres chegaron a sobrevivir na clandestinidade.[7]
Á idade de 25 anos uniuse a Tupac Katari, o seu esposo, para organizar e liderar distintos levantamentos contra os españois, tras observar as inxustizas cometidas polo sistema colonialista de explotación do século XVIII. Cando estalou a insurxencia indíxena aimará e quechua de 1781, ela foi proclamada vicerraíña por dereito propio.[8] Bartolina asumiu importantes funcións de liderado.[9]
Cerco á Paz
editarDende 1780 planificábase unha insurrección indíxena. Xunto a José Gabriel Condorcanqui (Túpac Amaru) e os irmáns Dámaso e Tomás Katari de Chayanta, con quen converxían nos seus ideais libertarios e propósitos emancipatorios, lograron reunir a máis de 150 mil indíxenas de toda a rexión.
O 13 de marzo de 1781 levantouse un campamento militar indíxena en La Ceja de El Alto pechando todos os accesos á cidade da Paz. Empezaron con 20 mil indíxenas e en cinco meses chegaron a ser 80 mil persoas, xerando escaseza de alimentos e de auga na cidade. O 21 de maio Tupac Katari deixou a Bartolina a cargo do cerco. Ao ver a unha muller a cargo, o exército español mandou a 300 soldados a capturala; ela, xunto co exército indíxena, apedrearon aos españois que non lograron o seu obxectivo.
Logo de 109 días de asedio, os españois recibiron axuda de Charcas. Isto logrou que Tupac Katari replegase o seu exército que foi abatido polas forzas españolas e polas alianzas que estas estabeleceron con líderes indíxenas contrarios[10] a Tupac Katari, o que posibilitou que os xefes da rebelión fosen apresados e sentenciados a morte.[11]
Execución
editarBartolina Sisa e a súa cuñada Gregoria Apaza, outra líder da rebelión, foron encarceradas nunha cela fría, escura e húmida onde agardaron a súa condena durante oito meses. O 6 de setembro de 1782, condenadas polo auditor Francisco Tadeo Díez de Medina, as dúas líderes aimarás foron aforcadas[12] ante a multitude na praza maior da Paz. A Apaza e a Sisa puxéronlles unha coroa de espiños na fronte e fixéronas pasear espidas sobre un burro dende a prisión ata o cadafalso. A maneira de exemplo, os seus corpos foron desmembrados, os seus membros foron enviados a diferentes lugares onde participaran na resistencia para ser expostos, as súas cabezas foron empaladas e o resto do corpo foi incinerado para que as cinzas fosen espalladas polo vento.[13]
Legado
editar
En 1980 foi nomeada na súa honra a Confederación Bartolina Sisa, organización sindical de mulleres indíxenas e campesiñas, co obxectivo de mellorar a participación das mulleres indíxenas e rurais no eido político, social e nas decisións económicas de Bolivia.[14] Así mesmo, en 1983 o Segundo Encontro de Organizacións e Movementos das Américas, reunido en Tiwanaku, decidiu celebrar o Día Internacional da Muller Indíxena cada 5 de setembro, o mesmo día da súa execución.[5]
Notas
editar- ↑ "Ley Nº 3102, 15 de julio de 2005" (en castelán). 15 de xullo de 2005.
- ↑ "¿Quién fue Bartolina Sisa, la mujer en cuyo honor se celebra el Día de la Mujer Indígena?".
- ↑ "¿Quién fue Bartolina Sisa y por qué se le recuerda en esta fecha?".
- ↑ "5 de septiembre Día Internacional de la Indígena.". Arquivado dende o orixinal o 22 de novembro de 2019. Consultado o 29 de maio de 2018.
- ↑ 5,0 5,1 Fuentes, Fernando (5 September 2016). "International Day of the Indigenous Woman". Milenio (México). Consultado o 15 de marzo de 2020.
- ↑ "Bartolina Sisa".
- ↑ "Biografía de Bartolina Sisa".
- ↑ "Women with power 1870-1900". www.guide2womenleaders.com. Consultado o 4 de xaneiro de 2017.
- ↑ "Bartolina Sisa". Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2020. Consultado o 29 de maio de 2018.
- ↑ "Bolivia: Recordando un nuevo aniversario de la heroína aymara Bartolina Sisa".
- ↑ Ticona Alejo, Esteban (1 de setembro de 2012). "Bartolina Sisa… escribir la otra historia". La Razón. Arquivado dende o orixinal o 8 de setembro de 2018. Consultado o 7 de setembro de 2018.
- ↑ González Guardiola, Lola (2000). De Bartolina Sisa al Comité de Receptoras de Alimentos de El Alto: antropología del género y organizaciones de mujeres en Bolivia. Universidade de Castela-A Mancha. p. 335. ISBN 978-848-427-072-0.
- ↑ Crespo & López 2010.
- ↑ "National Confederation of Indigenous Women of Bolivia "Bartolina Sisa"". Food and Agriculture Organization. 2015. Consultado o 15 de marzo de 2020.
Véase también
editarOutros artigos
editarBibliografía
editar- Alipio Valencia Vega: Bartolina Sisa — la virreina Aymara que murió por la libertad de los nativos americanos. Librería Editorial "Juventud", La Paz 1978. 107 pp.
- María Eugenia del Valle de Siles: Bartolina Sisa y Gregoria Apaza — dos heroínas indígenas. Biblioteca Popular Boliviana de "Ultima Hora", La Paz 1981. 73 pp.
- Marina Ari: Bartolina Sisa — La generala aymara y la equidad de género. Editorial Amuyañataki, La Paz 2003. 49 pp.