Wikipedia

Bartolina Sisa

heroína aimará

Bartolina Sisa Vargas, nada en Caracato, Vicerreinado do Perú, o 24 de agosto de 1750 ou 1753, e finada na Paz, Vicerreinado do Río da Prata, Imperio Español, o 5 de setembro de 1782, foi unha unha muller aimará e heroína indíxena.[1] Durante a época da colonia loitou xunto co seu esposo Julián Apaza, coñecido como Túpac Katari, organizou[2] varios campamentos militares e participou do cerco á cidade da Paz. Foi traizoada e entregada ás autoridades españolas do vicerreinado, que posteriormente a executaron.[3] Na súa honra o 5 de setembro conmemórase o Día Internacional da Muller Indíxena.[4][5]

Infotaula de personaBartolina Sisa

Editar o valor em Wikidata
Biografía
Nacemento24 de agosto de 1753 Editar o valor em Wikidata
A Paz Editar o valor em Wikidata
Morte5 de setembro de 1782 Editar o valor em Wikidata (29 anos)
A Paz Editar o valor em Wikidata
Causa da mortePena de morte Editar o valor em Wikidata (Enforcamento Editar o valor em Wikidata)
Datos persoais
País de nacionalidadeVicerreinado do Perú Editar o valor em Wikidata
Actividade
Ocupaciónrevolucionario , líder Editar o valor em Wikidata
LinguaLingua castelá e Lingua aimará Editar o valor em Wikidata
Familia
CónxuxeTúpac Katari
ParentesGregoria Apaza (husband's sister (en) Traducir) Editar o valor em Wikidata

Traxectoria editar

Filla de José Sisa e Josefa Vargas, indíxenas da vila e cantón Caracato, no concello de Sapahaqui, dedicouse ao comercio da folla de coca e dos tecidos nativos.[6]

Bartolina foi descrita por algúns historiadores como unha muller aguerrida que dominaba a kurawa (tirafonda) e o fusil. Sabía montar cabalo e era moi intelixente. En 1772, xa casada, tivo o primeiro do seu catro fillos: tres nenos e unha nena. O primeiro fillo foi capturado no Perú por Sebastián Segurola en 1783, e crese que posteriormente foi asasinado. Os outros tres chegaron a sobrevivir na clandestinidade.[7]

Á idade de 25 anos uniuse a Tupac Katari, o seu esposo, para organizar e liderar distintos levantamentos contra os españois, tras observar as inxustizas cometidas polo sistema colonialista de explotación do século XVIII. Cando estalou a insurxencia indíxena aimará e quechua de 1781, ela foi proclamada vicerraíña por dereito propio.[8] Bartolina asumiu importantes funcións de liderado.[9]

Cerco á Paz editar

Dende 1780 planificábase unha insurrección indíxena. Xunto a José Gabriel Condorcanqui (Túpac Amaru) e os irmáns Dámaso e Tomás Katari de Chayanta, con quen converxían nos seus ideais libertarios e propósitos emancipatorios, lograron reunir a máis de 150 mil indíxenas de toda a rexión.

O 13 de marzo de 1781 levantouse un campamento militar indíxena en La Ceja de El Alto pechando todos os accesos á cidade da Paz. Empezaron con 20 mil indíxenas e en cinco meses chegaron a ser 80 mil persoas, xerando escaseza de alimentos e de auga na cidade. O 21 de maio Tupac Katari deixou a Bartolina a cargo do cerco. Ao ver a unha muller a cargo, o exército español mandou a 300 soldados a capturala; ela, xunto co exército indíxena, apedrearon aos españois que non lograron o seu obxectivo.

Logo de 109 días de asedio, os españois recibiron axuda de Charcas. Isto logrou que Tupac Katari replegase o seu exército que foi abatido polas forzas españolas e polas alianzas que estas estabeleceron con líderes indíxenas contrarios[10] a Tupac Katari, o que posibilitou que os xefes da rebelión fosen apresados e sentenciados a morte.[11]

Execución editar

Bartolina Sisa e a súa cuñada Gregoria Apaza, outra líder da rebelión, foron encarceradas nunha cela fría, escura e húmida onde agardaron a súa condena durante oito meses. O 6 de setembro de 1782, condenadas polo auditor Francisco Tadeo Díez de Medina, as dúas líderes aimarás foron aforcadas[12] ante a multitude na praza maior da Paz. A Apaza e a Sisa puxéronlles unha coroa de espiños na fronte e fixéronas pasear espidas sobre un burro dende a prisión ata o cadafalso. A maneira de exemplo, os seus corpos foron desmembrados, os seus membros foron enviados a diferentes lugares onde participaran na resistencia para ser expostos, as súas cabezas foron empaladas e o resto do corpo foi incinerado para que as cinzas fosen espalladas polo vento.[13]

Legado editar

 
Confederación Bartolina Sisa.

En 1980 foi nomeada na súa honra a Confederación Bartolina Sisa, organización sindical de mulleres indíxenas e campesiñas, co obxectivo de mellorar a participación das mulleres indíxenas e rurais no eido político, social e nas decisións económicas de Bolivia.[14] Así mesmo, en 1983 o Segundo Encontro de Organizacións e Movementos das Américas, reunido en Tiwanaku, decidiu celebrar o Día Internacional da Muller Indíxena cada 5 de setembro, o mesmo día da súa execución.[5]

Notas editar

  1. ↑ "Ley Nº 3102, 15 de julio de 2005" (en castelán). 15 de xullo de 2005. 
  2. ↑ "¿Quién fue Bartolina Sisa, la mujer en cuyo honor se celebra el Día de la Mujer Indígena?". 
  3. ↑ "¿Quién fue Bartolina Sisa y por qué se le recuerda en esta fecha?". 
  4. ↑ "5 de septiembre Día Internacional de la Indígena.". Arquivado dende o orixinal o 22 de novembro de 2019. Consultado o 29 de maio de 2018. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Fuentes, Fernando (5 September 2016). "International Day of the Indigenous Woman". Milenio (México). Consultado o 15 de marzo de 2020. 
  6. ↑ "Bartolina Sisa". 
  7. ↑ "Biografía de Bartolina Sisa". 
  8. ↑ "Women with power 1870-1900". www.guide2womenleaders.com. Consultado o 4 de xaneiro de 2017. 
  9. ↑ "Bartolina Sisa". Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2020. Consultado o 29 de maio de 2018. 
  10. ↑ "Bolivia: Recordando un nuevo aniversario de la heroína aymara Bartolina Sisa". 
  11. ↑ Ticona Alejo, Esteban (1 de setembro de 2012). "Bartolina Sisa… escribir la otra historia". La Razón. Arquivado dende o orixinal o 8 de setembro de 2018. Consultado o 7 de setembro de 2018. 
  12. ↑ González Guardiola, Lola (2000). De Bartolina Sisa al Comité de Receptoras de Alimentos de El Alto: antropología del género y organizaciones de mujeres en Bolivia. Universidade de Castela-A Mancha. p. 335. ISBN 978-848-427-072-0. 
  13. ↑ Crespo & López 2010.
  14. ↑ "National Confederation of Indigenous Women of Bolivia "Bartolina Sisa"". Food and Agriculture Organization. 2015. Consultado o 15 de marzo de 2020. 

Véase también editar

Outros artigos editar

Bibliografía editar

  • Alipio Valencia Vega: Bartolina Sisa — la virreina Aymara que murió por la libertad de los nativos americanos. Librería Editorial "Juventud", La Paz 1978. 107 pp.
  • María Eugenia del Valle de Siles: Bartolina Sisa y Gregoria Apaza — dos heroínas indígenas. Biblioteca Popular Boliviana de "Ultima Hora", La Paz 1981. 73 pp.
  • Marina Ari: Bartolina Sisa — La generala aymara y la equidad de género. Editorial Amuyañataki, La Paz 2003. 49 pp.
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bartolina_Sisa&oldid=6504778»