Cesário Verde
  | |
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 25 de febreiro de 1855 Madalena, Portugal (pt)  |
| Morte | 19 de xullo de 1886 (31 anos) Lumiar, Portugal (pt) |
| Causa da morte | Morte natural (Tuberculose ) |
| Datos persoais | |
| País de nacionalidade | Reino de Portugal |
| Educación | Universidade de Lisboa |
| Actividade | |
| Ocupación | poeta , comerciante , escritor |
| Lingua | Lingua portuguesa |
Sinatura  | |
  | |
José Joaquim Cesário Verde, nado en Lisboa o 25 de febreiro de 1855[1] e finado no mesmo lugar o 19 de xullo de 1886, foi un poeta portugués, sendo considerado un dos pioneiros, precursores da poesía que sería feita en Portugal o século XX.
Coñecido como o poeta da cidade de Lisboa, foi igualmente o poeta da natureza antiliteraria, nunha antecipación de Fernando Pessoa.[2]
Vida e Obra editar
Fillo do labrego e con recursos, comerciante e ferraxeiro[3] José Anastácio Verde (1813-1888) e da súa muller Maria da Piedade David dos Santos (1821-1890), aos 18 anos de idade Cesário matriculouse no Curso Superior de Letras, mais só o frecuentou algúns meses. Alí coñeceu a Silva Pito, que ficou como o seu amigo para o resto da vida. Dividíase entre a produción de poesías publicadas en xornais, destacándose o semanario Branco e Negro (1896-1898)[4] e as revistas O Occidente (1878-1915)[5], Renascença (1878-1879)[6]e no periódico O Azeitonense (1919-1922),[7] e as actividades comerciais na Rúa dos Fanqueiros herdadas do pai, descendente de comerciantes xenoveses de nome Verdi. Era sobriño-neto de João Baptista Verde e de D. Mariana Benedita Victória Verde, que casou co pintor Domingos Sequeira.
En 1877 comezou a presentar síntomas de tuberculose pulmonar, doenza que xa levara a súa irmá Maria Júlia Verde (1853-1872) e posteriormente seu irmán Joaquim Tomás Verde (1858-1882). Estas mortes inspiraron con todo un dos seus principais poemas, Nós (1884). Tiña outro irmán, Jorge dos Santos Verde (1861-1941), que casou cunha das fillas de Manuel Piñeiro Chagas, e unha irmá, Adelaide Eufémia Verde (1856-1859), falecida de anxinas.
Tenta curarse da tuberculose mais, sen éxito, faleceu o día 19 de xullo de 1886, no lugar do Paço do Lumiar, aos 31 anos, sendo sepultado no Cemiterio dos Praceres. O ano seguinte Silva Pito organiza O Livro de Cesário Verde, compilación das súas poesías publicada en 1901. O seu pai falecería dous anos despois, o 30 de setembro de 1888, aos 75 anos, en Linda-a-Pastora, e a nai en 26 de xaneiro de 1890, aos 68 anos, na Lapa.
No seu estilo delicado, Cesário empregou técnicas impresionistas, con extrema sensibilidade ao retratar a cidade e o campo, que son os seus escenarios predilectos. Evitou o lirismo tradicional, expresándose dunha forma máis natural.
En 1933 o Concello de Lisboa homenaxeou o poeta dando o seu nome a unha rúa na Penha de França.
O Binomio cidade/campo editar
A supremacía exercida pola cidade sobre o campo leva o poeta a tratar estes dous espazos en termos dicotómicos. O contacto co campo na súa infancia determina a visión que del nos dá e a súa preferencia. Ao contrario doutros poetas anteriores, o campo non ten un aspecto idílico, paradisíaco, bucólico, susceptíbel de devaneio poético, mais si un espazo real, concreto, auténtico, que lle revisa liberdade. O campo é un espazo de vitalidade, alegría, beleza, vida saudábel… Na cidade, o ambiente físico, cheo de contrastes, presenta rúas macadamizadas/ esburacadas, casas apalaçadas (habitadas polos burgueses e polos ociosos) casares vellos, edificios cincentos e sucios… O ambiente humano é caracterizado polos calceteiros, cuxa columna nunca se endereita, polos panadeiros cubertos de fariña, polas vendedeiras enfezadas, polas engomadeiras tísicas, polas burguesñas… É neste sentido que podemos recoñecer a capacidade de Cesário Verde en traer para a poesía o real cotián do home da cidade.
Ao ler o poema "De Tarde", pertencente a "Em Petiz", é visíbel o ton irónico en relación aos citadinos, mais onde o ton eufórico tamén sobresae, ao percorrer os lugares campestres ao lado da súa "compañeira". A preferencia do poeta polo campo está expresada nos poemas "De Verão" e "Nós" (o máis longo), onde desaparecen a aspereza e a doenza ligadas á vida citadina e xorde o eloxio ao ambiente campesiño. A arte de Cesário Verde é, pois, reveladora dunha preocupación social e intervén criticamente. O campo ofrece ao poeta unha lección de vida multifacetada (por exemplo, os campesiños son retratados no seu traballo diario) que el transmite con obxectividade e realismo. Trátase, pois, dunha visión concreta do campo e non da abstracción da Natureza.
A forza inspiradora de Cesário é a terra-nai, sendo nela que Cesário encontra os seus temas. É por isto que, habitualmente, se asocia o poeta ao mito de Anteu.
A muller en Cesário Verde editar
Deambulando polos dous espazos, depara con dous tipos de muller, que están articulados cos locais. A cidade maldita xorde asociada á muller nefasta, frívola, calculista, madura, destrutiva, dominadora, sen sentimentos. En contraste con esta muller predadora, xorde un tipo feminino, por exemplo en "A Débil", que é o oposto complementario das espléndidas aristocráticas, presentes en poemas como "Deslumbramentos" e "Vaidosa". Esa muller é fráxil, tenra, inxenua e nada pretenciosa.
A muller (desfavorecida) do campo é mostrada nunha perspetiva distinta. A vendedora en "Num Bairro Moderno", ou a engomadeira en "Contrariedades" mostran as características da muller do pobo no campo. Sempre feas, pobres e por veces doentes, ou en esforzo físico, as mulleres traballadoras son obxecto da admiración de Cesário.
A súa caracterización é dunha duplicidade contrastante: ela é pobre, anémica, fea, viste mal e ten que traballar para sobrevivir, mais aparece envolvida nunha forza case épica, de "peito erguido" e "pulsos nas illargas", encarnando, pola súa castidade, a forza xenuína do pobo traballador, que Cesário tan ben defende."
A poética de Cesário e as escolas literarias editar
Podemos afirmar a súa aproximación a varias estéticas, aínda que sexa visíbel a proximidade con Baudelaire, por retratar realidades cotiás, o que o aproxima dos poetas portugueses do século XX e o fixo incomprendido seu tempo.
Aínda que Cesário Verde non puidese ser enmarcado en ningunha das escolas poéticas dos países de lingua portuguesa da época podemos dicir que el non podería non estar relacionado coas estéticas do seu tempo dalgunha forma. Se se tiver en conta o interese pola captación do real, por exemplo, ao considerar o tipo de escena a seren retratadas polas cales o poeta optou, os seus cadros e figuras citadinos, concretos, plásticos e colorados, é fácil detectar aquí a afinidade ao Realismo. A conexión aos ideais do Naturalismo verifícase na medida en que o medio xorde determinante dos comportamentos. Ao considerar o feito do poeta figurar plasticamente unha escena, podería aproximalo, inclusive, do Parnasianismo. Porén, súa obra aínda ten un correcto sentimentalismo que leva ao Romanticismo e as imaxes retratadas, moitas veces de personaxes doentes ou pobres, xamais poderían ser retratadas por un parnasiano.
Aproxímase aos impressionistas que captan a realidade mais que a retratan xa filtrada polas percepcións, o que, definitivamente, o inscribe no cadro dos poetas fundadores da modernidade.
Importancia da representación do cotián na poesía de Cesário Verde editar
A observación das situacións do cotián é o punto de partida preferencial para os poemas de Cesário Verde. É o mundo real, rotineiro, que é retratado e analizado, servindo de soporte ás ideas e sentimentos do poeta.
Os suxeitos poéticos creados por Cesário Verde están atentos ao que pasa. Aquilo que para outro transeúnte sería unha banalidade é, na perspectiva do poeta, parte dun cadro do real. Antes de se enfocar nunha situación particular, que prenda a atención, o poeta dános unha visión xeral do ambiente. Mais, a pesar de existiren situacións particulares, estas poderían ser integradas no movemento cotián dunha rúa dunha cidade onde "(…) ruta, pequeniña azafamada,/Notei de costas unha rapariga" (en "Num bairro moderno"), mais que para o suxeito poético toman unha nova dimensión. Un proceso análogo pode verificarse en "Cristalizações", onde as primeiras estrofas constitúen unha visión panorâmica, para se centrar máis á cabeza nos "calceteiros" ou na "actrizita". É esencialmente destacado o cotián urbano, onde o suxeito poético deambula, sendo o poema "O sentimento dun occidental" aquel en que é máis clara a descrición do día a día como punto de partida para a revolta contra a vivencia deshumana da cidade. De feito, Cesário Verde está lonxe de se deixar na passividade da observación casual, e repara naquilo, que téndose tornado parte de cada día, é un factor de animalización e doenza. Outras veces, partindo da realidade, transfigúraa, nun impulso saudador, en que todo parece tomar formas orgánicas e vivas en oposición ao emparedamento das rúas da cidade: "Se eu transformase os simples vexetais, nun ser humano que se mova e exista/Cheo de belas proporcións carnais?!".
Velaí algunhas das características estilísticas e lingüísticas: vocabulario obxectivo; imaxes extremamente visuais de xeito que dan unha dimensión realista do mundo (de aí poeta-pintor-calceteiro); pormenor descritivo; mestura o físico e o moral; combina sensacións; usa sinestesias, metáforas, comparacións, hipálaxe; emprega dous ou máis adxectivos para cualificar o mesmo substantivo; rueiros, en versos decasilábicos ou versos alexandrinos; utilización do "enjambement".
Influencias editar
As influencias de Cesário Verde proceden case todas do ámbito da literatura francesa. Ademais de Taine e Baudelaire, hai na súa poesía referencias a Balzac e Herbert Spencer. Na súa correspondencia citou a Víctor Hugo, Gustave Flaubert e Quinet. En canto á literatura en lingua portuguesa, referiuse a Luís de Camões e João de Deus.
Aínda que, como se dixo máis arriba, a obra de Verde non tivo unha boa acolleita en vida do poeta, puido coñecer ás figuras literarias máis destacadas da época, en gran medida grazas ás súas simpatías republicanas. Frecuentou, entre outros, a Guerra Junqueiro, Ramalho Ortigão, Gomes Leal, João de Deus, Abel Botelho e ao pintor Rafael Bordalo Pinheiro.
Trala súa morte, a reputación de Cesário Verde creceu rapidamente. Foi moi admirado polos modernistas-vangardistas portugueses Mário de Sá-Carneiro e Fernando Pessoa. Ecos da súa obra poden ser vistos nos poemas de Fernando Persoa, parecendo Cesário Verde o predecesor do heterónimo Álvaro de Campos de Opiário e sendo citado varias veces por Alberto Caeiro e Bernardo Soares. Caeiro dedicoulle un dos poemas da serie O guardador de rebanhos.
Entre os seus admiradores máis recentes cóntanse Eugénio de Andrade e Adolfo Casais Monteiro.
Publicación da súa obra editar
En vida, Cesário Verde publicou ao redor de corenta poemas en diferentes xornais. Trala súa morte, en 1887, o seu amigo Silva Pinto publicou O Livro de Cesário Verde, que recompilaba a maior parte da súa obra poética. Segundo explica Silva Pinto, a estrutura do libro (moi similar á de As flores do mal, de Charles Baudelaire) respondía a desexos do propio autor. Con todo, aínda existe o interrogante de ata que punto interveu o propio Silva Pinto na ordenación dos poemas.
A primeira edición do libro, aparecida en abril de 1887, foi unha edición non venal que constou só de douscentos exemplares. A primeira edición comercial da obra realizouse en 1901. Edicións máis recentes alteraron o número e a orde dos poemas integrantes do libro. A edición de referencia é a da Obra completa publicada por Joel Serrãou en 1992. O libro non inclúe toda a obra poética do autor.
Notas editar
- ↑ Escritores.org. "Verde, Cesário". www.escritores.org (en castelán). Consultado o 2020-05-16.
- ↑ "Escritor do mes na Biblioteca C. Cesário Verde". www.instituto-camoes.pt.
- ↑ "Cesário Verde - Biografia do escritor". InfoEscola (en portugués). Consultado o 2020-05-16.
- ↑ "Branco e Negro [1896-1898]". hemerotecadigital.cm-lisboa.pt. Consultado o 2020-05-16.
- ↑ "O Ocidente [1878-1914]". hemerotecadigital.cm-lisboa.pt. Consultado o 2020-05-16.
- ↑ "A Renascença" (PDF). hemerotecadigital.cm-lisboa.pt.
- ↑ "O Azeitonense" (PDF). hemerotecadigital.cm-lisboa.pt.
Véxase tamén editar
Bibliografía editar
- O Livro de Cesário Verde, Lisboa: Elzeveriana, 1887.
- Helder Macedo, Nós, uma leitura de Cesário Verde, Lisboa: Plátano, 1975.
- Cesário Verde, Obra Completa, Lisboa: Livros Horizonte, 1983.
- João Pinto de Figueiredo, A vida de Cesário Verde, Lisboa: Presença, 1986.
- Fernando Cabral Martins, Cesário Verde ou A Transformação do Mundo, Lisboa: Comunicação, 1988.
- Fátima Rodrigues & Maria Paula Morão, Cesário Verde: recepção oitocentista e poética, Lisboa: Cosmos, 1998.
- Cesário Verde, Poesia Completa, Lisboa: Dom Quixote, 2001.
- Helena Carvalhão Buescu & Maria Paula Morão (eds.), Cesário Verde: visões de artista, Porto: Campo das Letras, 2007.