Bombardeo da Praza de Maio

O Bombardeo da Praza de Maio foi un bombardeo ocorrido o 16 de xuño de 1955 en Buenos Aires (Arxentina), cando un sector da Aviación Naval Arxentina bombardeou e ametrallou a Praza de Maio e a Casa Rosada que se atopa á súa beira.

No «masacre da Praza de Maio», a Fuerza Aérea Argentina ametrallou e bombardeou a uns 1200 civís

Antecedentes

Desde 1945 producíronse varias conspiracións e intentos de golpes militares contra o goberno do xeneral Juan Domingo Perón. En 1951 produciuse un intento fracasado de golpe de estado por parte de ramas conservadoras do Exército, e tras o incremento da tensión política en 1953, iniciáronse a partir do ano seguinte novos movementos conspirativos no seo da Mariña de Guerra, co seu epicentro na Base Naval de Puerto Belgrano. Con todo, os opositores militares a Perón non lograron cristalizar unha opción política ao seu goberno.

A inicios de 1955 un grupo de oficiais intermedios da Armada e Forza Aérea promoveron outro levantamento. Requirindo un líder militar que aceptase tal labor, lograron facerse eco do contraalmirante de infantaría de mariña Samuel Toranzo Calderón. Mantivéronse contactos conspirativos co xeneral (retirado) Eduardo Lonardi e o xeneral Pedro Eugenio Aramburu, quen non apoiaron momentaneamente o movemento por consideralo prematuro (Lonardi), ou por carecer de tropas baixo o seu mando (Aramburu, por ser de Sanidade). Para o 23 de abril os conspiradores lograron contar co apoio do xeneral Bengoa, quen dispuña de mando de tropas en Paraná (Entre Ríos). No entanto estes apoios militares, non foi moito o que puideron cultivar dentro dos partidos políticos, pois aínda que cos partidos Nacionalista Católico (de dereitas) e o Partido Socialista (de esquerdas) acordaban o derrocamento de Perón, pouco máis compartían en común.

Os conspiradores non parecen definir ningún acordo sobre o programa que seguirían unha vez consumado o derrocamento, fóra de establecer un réxime encabezado por unha Xunta cívico-militar formada tamén polos civís Miguel Angel Zavala Ortiz (da Unión Cívica Radical), Adolfo Vecchi (Partido Conservador), e Américo Ghioldi (Partido Socialista). Tamén participaron nas instancias conspirativas Mario Amadeo e Pablo Pardo, da extracción Católica.

Os revolucionarios atoparon propicio para os seus fins a campaña anticlerical emprendida polo goberno, que logrou aumentar a tensión entre o mesmo e a oposición. No marco desta campaña produciríase a Procesión do Corpus Christi do xoves 9 de xuño. Vendo os seus organizadores que podían utilizar a procesión relixiosa como unha manifestación política contra Perón, decidiron atrasar dous días a súa realización para poder reunir aínda máis participantes. O Ministro do Interior, que autorizara o Corpus Christi do 9 de xuño, prohibiu esta nova manifestación, aducindo que non podía autorizala como festividade relixiosa.

O 11 de xuño produciuse a gran mobilización opositora que reuniu 250.000 manifestantes, desprazándose desde a zona da Catedral á zona do Congreso Nacional. As crónicas da época apuntan que os activistas danaron placas conmemorativas á figura de Eva Perón (falecida dous anos antes) e izaron a bandeira do Vaticano en lugar da bandeira Arxentina no mastro do Congreso. Tamén se indicou unha presunta queima de bandeira arxentina, que tivo gran repercusión nos medios. Isto incrementou as tensións, logo de que grupos que simpatizaban con Perón chocasen cos grupos opositores e clericales. Finalmente, o 13 de xuño Perón expulsou do País aos monseñores Tato e Novoa, figuras do movemento clerical.

Os servizos de información

Mentres ocorrían estes feitos, o contraalmirante Toranzo Calderón foi advertido polo Servizo de Intelixencias Navais de que a súa implicancia persoal no movemento revolucionario fora descuberta polo Servizo de Informacións da Forza Aérea (organismo que simpatizaba con Perón), polo cal ante o temor de ser arrestado e posto a disposición do Poder Executivo, decidiu apresurar unha acción militar contundente.

Plan da acción rebelde

O plan consistía en aproveitar un voo-homenaxe de desagravio á bandeira nacional que engalaría ás 8 da mañá, e bombardear a Casa de Goberno e o Ministerio de Guerra co obxectivo de eliminar a Perón ou provocar un duro golpe psicolóxico contra a súa administración.

Tropas do Batallón de Infantaría de Mariña 4 ao mando do vicealmirante Benjamín Gargiulo (quen fora avisado poucas horas antes e que se uniu á sedición) avanzaría desde a Dársena Norte do Porto de Bos Aires para tomar a Casa de Goberno, co apoio armado de grupos civís apostados na Praza. Previuse a toma da emisora de Radio Mitre e da central de Teléfonos do Estado para difundir unha proclama revolucionaria redactada por Zabala Ortiz. Previuse mobilizar as unidades navais da Mariña de Guerra. Os revolucionarios contaban tamén con recibir apoio "unha vez iniciados os feitos" por parte doutros sectores do Exército e da oposición que non foran consultados.

Os participantes no bombardeo (como o entón tenente de corveta Máximo Rivero Kelly afirmaron posteriormente que o obxectivo non era matar ao Presidente da Nación, senón «crebalo na súa fortaleza de mando».

O ataque

Na mañá do 16 de xuño o vicealmirante Gargiulo arengou aos seus homes do Batallón de Infantaría de Mariña 4 (quen non estaban ao corrente da acción que se lles pediría que emprendesen) para que actuasen pola Patria e polo seu comandante, enviando logo á tropa para que tomase a Casa Rosada. Aos poucos minutos ordenóuselles regresar: o desplegamento dos rebeldes de Punta Indio (estipulado para as 8 da mañá) atrasouse ata as 10.45 pola néboa matinal, e o plan requiría a coordinación co ataque aéreo. A Frota de Mar tampouco puido saír de Puerto Belgrano por falta de coordinación e por supostos problemas técnicos nas caldeiras dos seus buques.

Para o mediodía Perón foi notificado destes estraños movementos polo Ministro de Guerra, xeral Franklin Lucero, no Ministerio de Guerra. Mentres se desenvolvía esta xunta produciuse o ataque aéreo.

O bombardeo

Ás 12.40, a escuadra de trinta e catro avións da Mariña de Guerra arxentina que levaban sobrevoando a cidade bastante tempo (22 North American AT-6, 5 Beechcraft AT-11, 3 Consolidated PBY Catalina) anfibios, iniciaron os seus bombardeos e ametrallamientos ao área da Praza de Maio.

A sorpresa do ataque fixo que o mesmo caese sobre a poboación, que realizaba as súas actividades normais. Entre os primeiras vítimas caeron os ocupantes dos vehículos de pasaxeiros. Un trolebús, repleto de pasaxeiros, recibiu unha bomba de cheo, morrendo todos os ocupantes.

Foi o bautismo de lume da Aviación Naval Arxentina (houbo un segundo, falso «bautismo» o 1 de maio de 1982, na guerra das Malvinas). Arroxáronse 9500 kg de bombas, causando a morte a 364 persoas (na súa gran maioría civís) e feridas a máis de 800. Como os rebeldes non conseguiron bombas de alto explosivo, empregaron contra a Cidade Aberta bombas de fragmentación de 50 kg, provocándo rapidamente centos de vítimas e danos materiais.

Foi o cuarto bombardeo de Bos Aires; a primeira en ocasión das ocupacións inglesas de 1806 e 1807, a segunda en ocasión do Combate dos Pozos (1811) e a terceira cando se produciu a Revolución do Parque (1890).

As evacuacións médicas iniciáronse de inmediato, algunhas ata entre os bombardeos aéreos e polos habitantes que se atopaban nas inmediacións. Isto provocou que algúns máis caesen.

Combates na urbe

Desde o interior da Casa de Goberno e desde o Ministerio de Guerra comezou a organizarse a resistencia armada. As tropas rebeldes do Batallón 4 foron transportadas apresuradamente en camións a primeiras horas da tarde e despregadas na Praza de Maio fronte á Casa Rosada, pero foron repelidos desde o interior, por efectivos do Rexemento de Granaderos dacabalo e desde o exterior, por tropas do Exército que marchaban desde o sector do Ministerio de Facenda baixo o mando do xeneral Lucero. As tropas leais ían acompañadas por simpatizantes peronistas que empuñaron as armas. Aínda que Perón non desexaba que na loita se incluísen civís, estes foron convocados polo Secretario Xeral da CGT Hugo Dei Pietro, e polos dirixentes da Alianza Libertadora Nacionalista. Os homes concentráronse pronto no sector noroeste da praza, e desde o Ministerio de Guerra tamén se facía fogo contra os rebeldes.

O Batallón 4 replegouse en desorde ata o Ministerio de Mariña (a pouca distancia da Casa de Goberno), combatendo polas rúas, quedando os rebeldes alí cercados xunto co seu líder Samuel Toranzo Calderón e o ministro de mariña Aníbal Olivieri (que se unira ao golpe por un acto de «identificación moral» cos rebeldes). Os comandos civís rebeldes entraron en acción baixo o mando de Zavala Ortiz, hostigando aos leais e enfrontándose coa policía. Durante a tarde desde o sector do Correo Central tropas adicionais do Batallón 4 de infantaría de Mariña intentaron perforar o cerco establecido polos leais sobre o Ministerio de Mariña.

A loita no aire

Mentres se acentuaban os tiroteos no centro porteño, o mando leal ordenou á Base Aérea Militar da Forza Aérea en Morón a engalaxe de interceptores a reacción. Os pilotos atopábanse entón en acaloradas discusións sobre se debían adherirse ou non ao movemento revolucionario. Rapidamente, faise ao aire unha escuadrilla de catro Gloster Meteor que son leais ao goberno. Aínda que non puideron chegar a tempo para impedir o bombardeo, lograron interceptar unha escuadrilla naval rebelde que se retiraba da zona. A escuadrilla de interceptores Meteor Leais estaba ao mando dor Primeiro Tte. Juan García (voando o Meteor I-039), 1er. Tte. Mario Olezza (I-077), 1er. Tte. Osvaldo Rosito (I-090) e o Tte. Ernesto Adradas (I-063), fronte ás máquinas Rebeldes AT-6 Texan, pilotadas polo Tte. de Corveta Máximo Rivero Kelly (no Texan 0342/3-A-29) e o guardamarina Armando Román (0352/3-A-23). O combate prodúcese a baixa altura sobre o "Aeroparque Metropolitano Jorge Newbery" e o río da Prata, caendo o Texan do Rebelde Román baixo os canóns de Adradas. Román puido saltar en paracaídas caendo ao río e Adradas logrou a primeira derriba da FAA e a primeira derriba dun reactor no continente americano. Foi o verdadeiro bautismo de lume da Forza Aérea Arxentina, que volvería combater en Tucumán, en 1975 e no Atlántico Sur, en 1982.

Os Meteor rebeldes dirixíronse ao Uruguai tralo fracaso do intento revolucionario, ata o éxito da chamada Revolución Libertadora ese mesmo ano. Os avións seguiron prestando servizo durante anos, ata que foron retirados.

A Base Aérea de Morón caería entón por pouco tempo en mans rebeldes, co que estes puideron facerse con 4 Meteors. Fixéronos engalar para continuar ametrallando a zona de Praza de Maio e en apoio aos rebeldes na zona do Ministerio de Mariña, estendendo as súas accións ata as 17.20. Ao non contar con bombas, un destes aviadores empregou o seu tanque de combustible coma se fose unha bomba de napalm, que caeu sobre os automóbiles que se atopaban no estacionamento da Casa de Goberno.

Retirada e rendición

Ante o fracaso do combate en terra e tras sufrir dúas derribas polas baterías antiaéreas montadas na zona, os aviadores rebeldes reciben a orde de fuxir ao territorio do Uruguai, pedindo asilo. Zavala Ortíz logrou fuxir en avión ao Uruguai xunto con outros 50 conspiradores. Algúns aparellos non chegaron a aterrar no Uruguai polo excesivo consumo de combustible investido nos ametrallamientos; os seus pilotos deberon descender forzosamente ao Río da Prata ou en campos da zona de Carmelo (Uruguai).

Tras o duro combate terrestre (que incluíu un incidente de falsa rendición por parte dos rebeldes), estes decidiron entregar o Ministerio de Mariña ás unidades do Exército (por temor ao linchamento). Gargiulo suicidouse durante a noite.

Consecuencias

A noite do 16 de xuño, como represalia ao bombardeo, simpatizantes peronistas incendiaron a Curia Metropolitana, as catedrais de Santo Domingo e San Francisco, xunto con oito igrexas das zonas máis adiñeiradas da cidade.

Aínda que se decretou estado de sitio, Perón intentou unha política de reconciliación cos sectores opositores, abandonando a súa política de confrontación e intentando acougar mediante chamamentos por radio á clase traballadora.

O bombardeo é o antecedente directo do levantamento cívico-militar que se produciría tres meses despois, logrando depor o 16 de setembro ao Presidente Perón durante a autodenominada Revolución Libertadora.

Aínda que os xefes do intento temeron recibir a pena de morte por «traizón á Patria», a pena máis dura foi imposta contra Toranzo Calderón (condenado só a cadea perpetua). Os militares que se asilaron no Uruguai foron dados de baixa polo cargo de rebelión. Pero tras a Revolución «Libertadora» foron reintegrados polos novos mandos.

O Batallón de Infantaría de Mariña 4 foi disolto, e a Mariña de Guerra foi desposuída do seu poder de fogo (quitáronselles as municións para os seus canóns navais de groso calibre). Moitos militares involucrados ou simpatizantes solicitaron a baixa ao goberno.

O resto dos culpables non foron xulgados, iniciando unha longa etapa de impunidade por actos de crimes de lesa humanidade que se repetiría tras os fusilamentos de José León Suárez (1956) e o Proceso de Reorganización Nacional (1976-1983).

Claras pegadas dos impactos de bala aprécianse aínda no revestimento de granito, na fachada do Ministerio de Economía da Nación (no lado sur da Praza de Maio).