Pater familias
Pater familias é unha locución latina que significa o «pai de familia». A forma é irregular e arcaica en latín, preservando a antiga desinencia xenitiva de -as. O pater familias era o cidadán independente, homo sui iuris, baixo cuxo control estaban todos os bens e persoas que pertencían á familia; a persoa física que tiña atribuída a plena capacidade xurídica para obrar segundo a súa vontade e exercer a patria potestas, a manus, a dominica potestas e o mancipium sobre, respectivamente, o resto de persoas alieni iuris que estaban suxeitas á vontade, sobre a muller casada, os escravos e outros homes.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/c/ca/Genio_romano_de_Ponte_Pu%C3%B1ide_%28M.A.N._1928-60-1%29_01.jpg/220px-Genio_romano_de_Ponte_Pu%C3%B1ide_%28M.A.N._1928-60-1%29_01.jpg)
O concepto anoado á capacidade xurídica (caput) consistía na posesión dos tres estados (status) de liberdade, de cidade libre, cidadán e cada persoa física que gozaba dos tres estados civís, con plena capacidade xurídica e de obrar, libre, cidadán e xefe de familia.[1]
Poderes do pater familias
editarO poder do pater familias era chamado patria potestas —patria potestade en galego—. A potestas (potestade ou poder) é distinta da auctoritas, que tamén é detentada polo pater. Baixo a Lei das XII Táboas, o pater familias tiña vitae necisque potestas (poder de vida ou morte) sobre os seus fillos, a súa esposa e os seus escravos, de todos os cales se dicía que estaban sub manu —baixo a súa man—.
Para que un escravo se convertese nun cidadán libre, tiña que ser liberado «fóra da man» do pater familias, de aí os termos manumissio e emancipatio. Por lei, en calquera circunstancia, a súa palabra era absoluta e final. Se un fillo non era querido, baixo a lei da República Romana tiña o poder ou potestade para ordenar a morte do neno por exposición.
Tamén tiña o poder para vender os seus fillos como escravos; a lei romana prevía, con todo, que se un fillo era vendido como un escravo tres veces, deixaba de estar suxeito á patria potestas e o poder de aprobar ou rexeitar matrimonios dos seus fillos e fillas; con todo, un edicto do emperador romano Octavio Augusto «provía» que o pater familias non puidese negar ese permiso levemente.
Só un cidadán romano gozaba do status de pater familias e só podía haber un home exercendo o oficio dentro dun fogar. Os fillos varóns adultos seguían estando baixo a autoridade do seu pai mentres este vivise, e non podían adquirir os dereitos dun pater familias polo menos, en teoría legal, toda a súa propiedade era adquirida a conta do seu pai, e el, non eles, tiña a autoridade última para dispor dela. Os que vivían na súa propia casa á morte do seu pai adquirían o status de pater familias sobre as súas respectivas casas.
Co tempo, a autoridade absoluta do pater familias tendeu a se debilitar, e dereitos que teoricamente existían non eran aplicados nin se insistía neles.
Efectos patrimoniais da patria potestas
editarDesde un punto de vista estritamente xurídico, todos os que estaban suxeitos á patria potestade (patria potestas), eran vistos como unha extensión do longo brazo paterno (longa manus). En efecto, era o principio indiscutido do dereito romano respecto a que todo o que fose comprado, como nenos ou escravos, caese na esfera xurídica do pater familias. E seguía vixente na época do xurista romano Gaio, segundo o cal:
G.2.87 «...quod liberi nostri quos in potestate habemus mancipio accipiunt vel ex traditione nanciscuntur...vel ex alia qualibet causa adquiruntur;, id nobis adquiritur; ipse enim, qui in potestate nostra habemus, nihil suum habere potest» | Todo aquilo que os fillos que temos baixo a nosa potestade adquiren por medio de mancipatio ou traditio, ou por calquera outra causa, é adquirido por nosoutros; en verdade, quen está baixo a nosa potestade non pode ter nada de seu. |
A palabra familia deriva do latín familia, literalmente o conxunto dos famuli (fámulos ou servos), aqueles que teñen unha relación de dependencia do xefe de familia, o paterfamilias. Na antigüidade, no concepto latino xustapoñíanse a familia iure proprio e a familia domestica. A primeira non tiña relación co parentesco, atopábase vinculada con relacións de tipo político-económico e relixioso; a segunda fundábase na consanguinidade. O paterfamilias era o xefe absoluto de ambas que dispuña, como cousas da súa propiedade, non só dos bens e dos escravos, senón tamén da nai e do fillo.
Máis tarde, a familia perdeu importancia como entidade política e converteuse en patriarcal, acollendo máis xeracións de consanguíneos baixo o mesmo teito. O poder do 'paterfamilias' sobre a súa familia foi limitado pola lei e por familia entendíase agora o conxunto dos escravos que pertencían ao mesmo propietario.
Extinción da patria potestade
editarEn principio, a patria potestade tiña carácter de perpetuo e por iso a maioría de idade do fillo non lle puña fin. Aínda así houbo acontecementos fortuítos que facían imposíbel o seu exercicio tales como a morte do pater, causa natural de extinción; a capitis deminutio maxima, que o convertía en escravo, e a «media», que lle facía perder a cidadanía, porque a patria potestade só era exercitábel polos cidadáns romanos.
A estas causas de extinción agregábanselle outras de orixe antiga, como a elevación do fillo varón a sacerdote de Xúpiter e a da muller a virxe vestal, e no dereito justinianeo o desempeño de funcións públicas de importancia, coma que o fillo fose designado membro do consello imperial, cónsul, prefecto pretorio, etc. Tamén a patria potestade do pater extinguíase se aceptaba ingresar o fillo doutra familia por adopción ou as fillas polo convenio in manu.
Emancipación
editarA emancipación (emancipatio) entrañaba un acto de liberación da patria potestas realizado pola vontade do pater. Por interpretación pontifical da norma das XII Táboas, se o pater quería eximir da potestade o fillo varón, vendíao ficticiamente tres veces, cos ritos da mancipatio, á persoa da súa confianza (coemptionator) co compromiso de o manumitir. A terceira manumisión levaba consigo a ruptura da potestade, mais o terceiro adquiría, como consecuencia, o dereito de padroado, de tutela e de sucesión sobre o filius. Para evitar tales efectos, o coemptionator obrigábase por un pactum de fiducia a remancipalo ao pater para que este fose o que o manumitise. Iso dáballe ao pai os dereitos de padroado, tutela e sucesión sobre o fillo emancipado. Para as fillas e netos foi suficiente unha soa venda.
Para simplificar este procedemento, o emperador Anastasio creou a chamada emancipatio Anastasiana. Pouco tempo despois, Xustiniano I autorizou a realización da emancipación por declaración feita ante un maxistrado. O efecto inmediato da emancipación era converter o filius familias en sui iuris, é dicir, en persoa libre de potestade. Producíalle unha capitis deminutio minima, converténdoo en xefe dunha nova familia. O emancipado adquiría plena capacidade xurídica, polo cal podía ser titular dun patrimonio propio. A emancipación tiña carácter de irrevogábel, só podía quedar sen efecto cando o fillo fose culpábel de ofensa, inxurias ou malos tratos inferidos ao seu pai.
Notas
editar- ↑ Camacho Evangelista, Fermín (1982). Derecho Privado Romano I. ISBN 84-300-6508-3.
Véxase tamén
editarOutros artigos
editarBibliografía
editar- Rodolfo Arguello, Luis (2000). Manual de Derecho Romano. Historia e Instituciones. Buenos Aires: Astrea. ISBN 950-508-101-4.