Fogo de santelmo

Santelmo nos mastros dun barco no mar.

O fogo de santelmo ou simplemente santelmo (de Santo Elmo), é un meteoro eléctrico consistente nunha descarga de efecto coroa electroluminescente provocada pola ionización do aire dentro do forte campo eléctrico que orixinan as tormentas eléctricas. Chámaselle «fogo», pero na realidade é un plasma de baixa densidade e relativamente baixa temperatura provocado por unha grande diferenza de potencial eléctrico atmosférica que excede o valor de ruptura dieléctrica do aire, en torno a 3 MV/m

Este fenómeno toma o seu nome de Erasmo de Formia (Santo Elmo), patrón dos mariñeiros, os que tiñan observado o fenómeno da antigüidade e crían que a súa aparición era de mal agoiro.

Fisicamente, é un resplandor brillante branco-azulado, que nalgunhas circunstancias ten aspecto de lume, a miúdo en dobres ou triplos chorros xurdindo de estruturas altas e puntiagudas como mastros, pináculos e chemineas.

O santelmo obsérvase a miúdo nos mastros dos barcos durante as tormentas eléctricas no mar, nas que tamén se alteraba o compás. Benxamín Franklin observou correctamente en 1749 que é de natureza eléctrica. Tamén se dá nos avións e dirixibles. Nestes últimos era moi perigoso, pois moitos deles cargábanse con hidróxeno, gas moi inflamable, e podían incendiarse, tal como pasou no 1937 co Dirixible Hindenburg.

Dise que tamén pode aparecer nas puntas dos cornos do gando durante as tormentas eléctricas e nos obxectos afiados na metade dun tornado, pero non é o mesmo fenómeno que o raio globular, aínda que poden estar relacionados.

Na Grecia Antiga, a aparición dun único fogo de santelmo chamábase Helena e cando eran dous chamábanselles Cástor e Pólux.

Citas

Hai referencias ao fogo de santelmo nas obras de Xulio César (De Bello Africo 47), Plinio o Vello (Naturalis Historia ii.101) e Herman Melville, asi como no diario de Antonio Pigafetta sobre a súa viaxe con Fernão de Magalhães.

–¡Mire enriba! –dixo Starbuck de pronto–. ¡O lume de San Telmo no alto do pau maior!

En efecto, os brazos das vergas estaban rodeados dun lume lívido, e as triplas agullas dos pararraios lucían con tres linguas de lume. Os mastros enteiros parecían arder.

–¡Fogo de santelmo, ten piedade de nós! –gritou Stubb.

Herman Melville, Moby Dick

Outra referencia:

Silencio xeral. O vento cala. A natureza non respira. Parece morta. Ó longo do mastro comezan a escintilar debilmente os santelmos; a vela cae en pesados pregues.

Jules Verne, Viaxe ó centro da Terra

Charles Darwin observou o efecto mentres estaba embarcado no Beagle unha noite que estaba ancorado no río da Prata e describiu o episodio nunha carta a J. S. Henslow:

Todo estaba en lapas, no ceo había raios e na auga partículas luminosas (bioluminescencia), e aínda os propios mastros estaban coroados cunha lapa azul.

Véxase tamén

• Bóla de lume de Naga
• Efecto coroa
• Fogo fatuo
• Raio globular