Linguas araucanas
As lingua araucanas[1] son unha pequena familia de linguas que agrupa linguas indíxenas faladas no centro de Chile e nas áreas circundantes na Arxentina. Os representantes vivos desta familia son o mapuche (ISO 639-3: arn) e o huilliche (ISO 639-3: huh), faladas respectivamente polos pobos mapuche e huilliche. Estas linguas son ás veces consideradas dialectos diverxentes dunha soa lingua illada.
| Linguas araucanas | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Chile e a Arxentina | |
| Rexións: | Andes | |
| Total de falantes: | ||
| Familia: | Unha das familias lingüísticas primarias Linguas araucanas | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | ---
| |
| Mapa | ||
| Status | ||
Falantes editar
No 2007, estimouse que había 200 000 falantes de mapuche en Chile e 40 000 máis na Arxentina. O huilliche é unha lingua moribunda que só é falada por unhas poucas persoas de idade avanzada.[2]
Contacto lingüístico editar
Jolkesky (2016) sinala que hai semellanzas léxicas coa lingua kunza, a lingua mochica, as linguas uru-chipaya, as linguas arauacas, as linguas pano, as linguas hibito-cholón e as linguas quechuas polo contacto entre elas.[3]
Clasificación editar
Mason (1950) editar
Clasificación interna das linguas araucanas segundo Mason (1950):[4]
- Araucano
- Norte
- Picunche
- Mapuche
- Pewenche
- Rankel(che)
- Moluche
- Sur
- Wiliche (huilliche)
- Wiliche
- Serrano
- Pichi-Wiliche
- Manzanero
- Wiliche
- Veliche (Chilote)
- Chikiyami (Cuncho)
- Leuvuche
- Wiliche (huilliche)
- Leste
- Taluhet (Taluche)
- Divihet (Diviche)
Jolkesky (2016) editar
Clasificación interna das linguas araucanas segundo Jolkesky (2016):[3]
(† = extinta)
- Mapuche
Vocabulario editar
Loukotka (1968) enumera os seguintes elementos de vocabulario básico para as variedades de lingua mapuche (araucano).[5]
| Termo | Mapuche | Picunche | Pehuenche | Huiliche | Chilote | Ranquelche |
|---|---|---|---|---|---|---|
| un | kiñe | kiñe | kiñe | kiñe | kenge | kiñe |
| dous | epu | epue | epu | epu | epo | epú |
| tres | küla | kela | kela | kila | köla | kʔla |
| cabeza | longko | lonko | rlonko | lonkó | ||
| man | kũ | kúü | kuü | ghechu | keñeu | |
| auga | ko | ko | ko | ko | ku | go |
| sol | antu | antü | ante | ante | ánte | ant'ü |
| lúa | kuyen | küyén | küyen | kiyen | kién | kiyet |
| millo | voe | wa | wa | waká | wa | |
| paxaro | gunún | üñem | küñüm | giñum | trarú | |
| can | thehua | thewa | thewa | trehua | cheuá | |
| xaguar | nahuel | nahuel | nawel | nahuel | naue |
Notas editar
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para araucano.
- ↑ "Huilliche".
- ↑ 3,0 3,1 Jolkesky, Marcelo Pinho De Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Ph.D. dissertation, Universidade de Brasilia.
- ↑ Mason, John Alden (1950). "The languages of South America". En Steward, Julian. Handbook of South American Indians 6. Washington, D.C., Government Printing Office: Smithsonian Institution, Bureau of American Ethnology Bulletin 143. pp. 157–317.
- ↑ Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languages. Os Ánxeles: UCLA Latin American Center.
Véxase tamén editar
Bibliografía editar
- Augusta, F. J. (1966). Diccionario araucano-español y español-araucano: tomo primero: araucano - español. Padre Las Casas: Impr. y Editorial "San Francisco".
- Cañas Pinochet, A. (1911). Estudios de la lengua veliche. In: C. E. Porter (ed.), Trabajos de la III Sección “Ciencias Naturales, Antropo-lógicas y Etnológicas” (Tomo I), 143-330. Santiago de Chile: Imprenta Barcelona.
- Erize, E. (1960). Diccionario comentado Mapuche-Español, Araucano, Pehuenche, Pampa, Picunche, Rancülche, Huilliches. Bahía Blanca: Cuadernos del Sur.
- Flury, L. (1944). Guiliches: tradiciones, leyendas, apuntes gramaticales y vocabulario de la zona pampa-araucana. (Publicaciones del Instituto de Arqueología, Lingüistica y Folklore Dr. Pablo Cabrera, 8). Córdoba: Universidad de Córdoba
- Hernández Sallés, A.; Luna, C. C. (1997). Diccionario ilustrado Mapudungun- Español-Inglés. Santiago de Chile: Pehuén.