Día de Castela e León

Cada 23 de abril celébrase na localidade valisoletana de Villalar de los Comuneros o Día de Castela e León, data na que conmemórase o aniversario da batalla de Villalar, decisiva batalla da Guerra das Comunidades de Castela.

Celebración do Día de Castela e León, ofrenda floral ante o Monólito dos Comuneiros

Orixes

editar

O nacemento de Villalar como símbolo remóntase tempo atrás. Xa no século XVIII León del Arroyal, ilustrado economista e sobranceiro protoliberal, manifestaba que Villalar foi "o último suspiro da liberdade castelá". Os antecedentes das conmemoracións de Villalar habería que situalos en 1821, cando o guerrilleiro castelán, Juan Martín Díez "El Empecinado", e os seus compañeiros da sociedade "Los Comuneros", organizaron unha expedición a Villalar en busca dos restos de Padilla, Bravo e Maldonado. Estes feitos tiveron o seu punto culminante cun acto de homenaxe aos Comuneros na praza de Villalar o 23 de abril de 1821. Nesta época é cando certos sectores, entre eles os membros das sociedades secretas "Los Comuneros" ou "Los Hijos de Padilla", empezan a empregar en ocasións o discutido pendón morado.

Durante o Trienio liberal (1820-1823) os Comuneiros pasaron a ser obxecto de admiración polas correntes progresistas do país. Durante a Primeira República Española, a revolución comuneira foi tamén un referente de liberdade para a á federalista do Partido Democrático Republicano, que en 1869 proclamou o Pacto Federal Castelán, o primeiro intento dunha organización territorial federalista en España. Así no último parágrafo do devandito pacto se afirma: "o sangue dos Padilla, Bravo e Maldonados que corre polas vosas veas e a afouteza da que gardan memoria estes pobos das comunidades, garanten o éxito das nosas aspiracións e desexos". Naquela época o propio Pi i Maragall, presidente da República, afirmaba que "Castela foi entre as nacións de España a primeira que perdeu as súas liberdades en Villalar baixo o primeiro rei da Casa de Austria".

Nos primeiros anos do século XX, durante a Restauración, houbo outros intentos de celebración en Villalar. Entre eles a iniciativa de José María Zorita Díez, deputado liberal por Valladolid, que realizou unha petición dun crédito extraordinario para conmemorar a batalla de Villalar. En 1920, o Concello de Santander propuxo que as corporacións castelás celebrasen o IV Centenario dos Comuneiros de Castela. Así mesmo, a Casa de Palencia acordou en 1923: "que o 23 de abril próximo vaian todas as representacións de Castela aos campos de Villalar, a xurar o Santo Grial castelán, ante o escenario da derrota Villalar (...). Que o mesmo día e á mesma hora se dedique en todas as cidades castelás un minuto de silencio aos heroes de Villalar".

Anos despois, son numerosas as referencias ao simbolismo de Villalar. Pere Corominas, intelectual catalán de esquerdas, manifesta no seu libro "Por Castilla adentro" (1930): "o carácter eminentemente nacionalista da guerra das Comunidades de Castela". Para el, o documento que remitiu a Santa Xunta ao rei é "a máis bela e libre Constitución que se dese nunca a nación castelá". Corominas afirma que o sentimento da liberdade política "fai dos comuneiros un núcleo precursor das revolucións inglesa e francesa. Non sei se en lingua algunha se defendeu o principio de soberanía popular nunha forma tan elegante e humana como a usada pola Santa Xunta na súa mensaxe ao emperador". Naqueles anos o profesor Misael Bañuelos manifestou que "Castela deixa de ser Castela nos campos de Villalar, e o castelán deixa de parecerse ao antigo castelán, coincidindo con aquel suceso desgraciado da nosa historia que aniquila a personalidade de Castela (...)".

Co golpe militar de 1936 e o comezo da guerra civil española, a referencia comuneira segue presente entre as guerrillas defensoras da Segunda República. Durante a contenda créase o "Batallón Comuneros de Castilla". Na súa orixe difúndese a convocatoria a formar parte dunha "columna castelá" para liberar as provincias de Ávila e Salamanca. Os seus membros eran basicamente casteláns e usaban o pendón morado como simboloxía.

Xa na década dos anos 60, o historiador José Antonio Maravall publica o libro "Las Comunidades de Castilla. Una primera revolución moderna", que constitúe a primeira contribución contemporánea que á vez revisaba e contradicía en parte a particular e deformada visión que dos comuneiros ofreceran ata entón historiadores próximos ás instancias oficiais do réxime de Franco. Maravall considera ás Comunidades de Castela non como unha simple rebeldía. Para este autor a guerra das Comunidades foi moito máis que unha serie de motíns e disturbios, inspirada por un pensamento político coherente que lle confire o carácter de primeiro movemento revolucionario da Europa moderna. Estas teorías son referendadas en estudos posteriores levados a cabo por investigadores de gran prestixio, como Juan Ignacio Gutiérrez Nieto en "Las Comunidades como movimiento antiseñorial" (1973) e por Joseph Pérez coa súa tese doutoral "La revolución de las Comunidades de Castilla (1520-1521) " publicada en 1977. Os estudos destes tres historiadores servirán de apoio aos novos movementos autonomistas que xurdirán durante a Transición cara á democracia, movementos que terán en Villalar un referente fundamental.

Coa actividade antifranquista de principios dos anos 70 e as loitas sindicais, prodúcense os primeiros episodios que en certo xeito poden considerarse como premonitorios para o posterior nacemento do castelanismo moderno, e que tiñan como obxectivo a consecución da democracia e as reivindicacións autonomistas. Na primavera de 1972 fúndase en Valladolid a libraría "Villalar", cuxo nome é unha homenaxe simbólica ás liberdades castelás. Dende esta libraría articulouse boa parte do movemento antifranquista clandestino en Valladolid. Ese mesmo ano, na libraría "Villalar" preséntase o poema "Los Comuneros" escrito por Luis López Álvarez, obra literaria que se converteu en referencia e himno do autonomismo castelán-leonés, e máis aínda cando en 1976 o grupo folk Nuevo Mester de Juglaría fixo unha adaptación musical do devandito poema.

En 1976 convócase a primeira concentración autonomista en Villalar de los Comuneros (Valladolid). Malia a prohibición do goberno, unhas 400 persoas concentráronse alí convocadas polo Instituto Regional de Castilla y León, asociación rexionalista que nacera meses antes e que aglutinaba intelectuais, profesores universitarios, xornalistas, ecoloxistas e representantes de partidos políticos. As persoas congregadas en Villalar foron disolvidas pola Garda Civil e as actuacións musicais previstas finalmente non puideron celebrarse. Estes feitos contribuíron a reafirmar a importancia posterior da conmemoración de Villalar. Durante o ano seguinte, en 1977, preto de 20.000 persoas asistiron ao Día de Villalar, nunha convocatoria conxunta dos dous principais colectivos rexionalistas da época: o Instituto Regional de Castilla y León e a Alianza Regional de Castilla y León.

O Nacionalismo Castelán considera o 23 de abril o día nacional de Castela.

Evolución

editar
 
Celebración do Día de Castela e León en Villalar.

O 23 de abril nas súas orixes chegou a congregar 200.000 persoas (así recólleo por exemplo o libro "Fuerzas políticas en el proceso autonómico de Castilla y León 1975 -1983" na súa páxina 245), nos tempos dá preautonomía pedindo a autonomía para Castela e León. Hoxe segue sendo un símbolo de rexionalismo e os entón Partido Autonómico Nacionalista de Castilla y León, Alianza Regional de Castilla y León, Instituto Regional de Castilla y León etc., deixaron hoxe paso a partidos rexionalistas como Unidad Regionalista de Castilla y León, partidos nacionais como Partido Socialista Obreiro Español, Esquerda Unida, partidos nacionalistas e castelanistas como Partido Castellano, Izquierda Castellana ou tamén máis timidamente o Partido Popular. Unión Progreso e Democracia decidiu, non obstante, non participar na festa, por considerala artificiosa e falsamente reivindicativa.

A entidade encargada de organizar actualmente a festa de Villalar é a Xunta de Castela e León, dando certo aire de oficialidade á conmemoración, despois do período de goberno de Aznar en Castela e León no cal se decidiu facer itinerante a celebración do Día de Castela e León, en detrimento dá concentración popular de Villalar.

Lei 3/1986, de 17 de abril, pola que declárase Festa da Comunidade de Castela e León o día 23 de abril.[1]

editar
O PRESIDENTE DA XUNTA DE CASTELA E LEÓN

O recoñecemento constitucional da pluralidade de pobos que constitúen España, tivo o seu desenvolvemento e conformación na promulgación do Estatuto de Autonomía, asemade na lexislación mediante a cal a Comunidade recibiu medios e servizos para o cumprimento axeitado das competencias asumidas.
Pero ademais, os pobos precisan símbolos de identidade nos que se recoñezan e sobre os cales se proxecten tanto o seu pasado histórico, coma as metas ás que previsiblemente deben conducir os seus esforzos individuais e colectivos. De conformidade con isto o Estatuto de Autonomía da comunidade de Castela e León recolle no seu artigo 4 os brasóns e a bandeira que, identificando a Comunidade na presente e con respecto ao futuro, incorpora ao mesmo tempo aqueles sinais emblemáticos que foron propios dos primitivos reinos de Castela e León cuxa herdade se reivindica no preámbulo do Estatuto.
Faise preciso completar o conxunto simbólico de Castela e León instituíndo pola Lei a festa da Comunidade que sexa á vez homenaxe aos devanceiros e promesa ante os que sigan no afán de mellora das condicións de vida dos casteláns e leoneses. A Comunidade de Castela e León recollendo o que foi o sentimento tradicional e espontáneo da maioría do pobo, cando se propuxo solidariamente recordar e festexar a todos os que nestas terras defenderon as súas peculiaridades e liberdades, determina como día da festa da Comunidade aquel día en que cada ano se conmemora o acto supremo a partir do cal o modelo político de relacións e Goberno propios se substitúe por outro no que primaron intereses foráneos aos das xentes do común destes reinos. Por iso, o 23 de abril permaneceu na memoria colectiva do pobo que, consciente da transcendencia que tivo para a determinación da súa evolución e desenvolvemento, reivindicou sempre como data ilusionada para a recuperación da súa liberdade e autogoberno na solidariedade e unidade de España.

ARTIGO ÚNICO.
Establécese como festa para todos os efectos no territorio da Comunidade de Castela e León o día 23 de abril de cada ano.
'DISPOSICIÓN FINAL PRIMEIRA. ' ' '
Autorízase a Xunta de Castela e León a ditar as disposicións precisas para o cumprimento desta Lei.
'DISPOSICIÓN FINAL SEGUNDA. ' ' '
Esta Lei entrará en vigor o mesmo día da súa publicación no Boletín Oficial de Castela e León.

Valladolid, 17 de abril de 1986.

O Presidente da Xunta de Castela e León,
Demetrio Madrid López.
  1. 1

Véxase tamén

editar

Ligazóns externas

editar