Catholicon (dicionario)

O Catholicon (do grego Καθολικόν, 'universal'), incunábel —un termo reservado para as obras impresas antes de 1500— escrito en bretón, francés e latín, foi o primeiro dicionario de bretón e o primeiro dicionario de francés[1]. Tamén foi a primeira obra trilingüe publicada en Occidente cristián.AS súas seis mil entradas foron redactadas en 1464 por Jehan Lagadeuc, clérigo nado na manoir de Mézedern, no Bro Dreger, e impreso por Jehan Calvez o 5 de novembro de 1499 en Treger a iniciativa do mestre Auffret Quoatqueveran, cóengo da diocese de Treger.

Marca do impresor Jehan Calvez, que figura na versión incunábel do Catholicon bretón en 1499.

Este Catholicon é referido por algúns historiadores como «Catholicon Armoricum», en referencia a Armórica, o nome en latín da rexión que na época romana incluía Bretaña. É un dicionario diferente ao «Catholicon Anglicum», que é un dicionario inglés-latín compilado case ao mesmo tempo en Inglaterra. Este Catholicon Armoricum tamén se distingue do Catholicon de Xoán de Xénova, un dicionario de finais do século XIII escrito en Italia e que lle serviu de referencia.

Presentación editar

O traballo completouse o 16 de agosto de 1464. Este dicionario foi nomeado «Catholicon» por analoxía co Catholicon do dominico Xoán de Xénova (Johannes Balbus) de Xénova, difundido a partir de 1282, no cal se inspirou Jehan Lagadeuc, sempre gardándose ao adoptar o título. Estaba destinado a promover a aprendizaxe do latín para os futuros clérigos que ingresasen á universidade[2]. As entradas están en bretón porque «les Bretons, en leur très grand nome, sont largement déficients en français» (os bretóns, na súa gran maioría, son en gran parte deficientes en francés), sinala no prólogo.

Un manuscrito consérvase nos fondos latinos da Bibliothèque nationale de France baixo a sinatura «Latin 7656». Está composto por 131 páxinas escritas á inversa. Falta ao redor dun terzo dos folletos. Trátase dunha copia do orixinal.

As edicións editar

  • 1.ª: 1499 (5 de novembro) - Jehan Calvez, impresor de Treger, imprime por primeira vez o Catholicon bretón. Este Catholicon é un incunábel[3].
  • 2.ª: principios do século XVI, Jehan Corre, sacerdote na diocese de Treger, fixo imprimir a 2.ª edición do Catholicon bretón despois de achegar as súas modificacións.
  • 3.ª: 1521 (31 de xaneiro) - Yvon Quillévéré, libreiro e editor en París, imprimiu unha nova versión do Catholicon bretón. Coas súas orixes no Bro Leon, fixo o eloxio da Bretaña na súa edición.[4]
  • 4.ª: 1867 - René-François Le Men, arquiveiro de Finistère, entregou unha edición resumida do Catholicon bretón a partir do orixinal que obraba en poder da cidade de Quimper (edición de Jehan Calvez de 1499) para a promoción do bretón e para dalo a coñecer no Congreso céltico Internacional celebrado en Saint-Brieuc en outubro de 1867.
  • 5.ª: 1975 - Christian-Joseph Guyonvarc'h, profesor honorario de celta na Universidade de Rennes II, fixo imprimir un facsímile do Catholicon bretón impreso a partir do orixinal en mans da cidade de Rennes (edición de Jehan Calvez, 1499). A obra de Guyonvarc'h foi reimpresa en 2005 por Editions Armeline.
  • 6.ª: 1977 (5 de decembro) - Jean Feutren[Nota 1][5][6] realizou a transliteración do Catholicon.[7] Esta edición foi enriquecida por Jean Feutren con recensións sobre a obra, as súas sucesivas edicións e as diversas fontes do dicionario. Foi publicada en 1977 co prólogo en latín do exemplar que se utilizou para a edición de 1867 (sinatura BNF 7656) e a tradución ao francés da mesma. O abade agregáralle un pequeno texto persoal, L'éloge da Bretagne par un Léonard, e un facsímile do exemplar de Quimper[7]. O traballo crítico está exposto en dous glosarios e un aparello crítico:[7]
    • un glosario francés no que se agrupan as palabras francesas que aparecen no Catholicon que xa non se atopan nos dicionarios contemporáneos ou teñen unha nova acepción.
    • un glosario bretón de termos non traducidos.
    • notas que acompañan ás palabras do glosario francés nas que se tenta dar un significado aos termos que presentan unha dificultade.
    • notas para explicar as palabras bretoas.
  • 7.ª: 2001 (15 de setembro) - Gwennole Le Menn reescribe o Catholicon a partir de diferentes versións. A versión que fixo imprimir é unha fracción do seu voluminoso traballo.

Notas editar

  1. Nota 1. Jean Feutren (1912-1990) foi un sacerdote bretón, que ensinou en diversas institucións católicas ata 1962, logo sucesivamente reitor de Roscoff e Pleyber-Christ. Estudoso incansábel, publicou unha edición do Catholicon pero tamén estaba interesado, entre moitas outras investigacións, no Rentier de Morlaix, a onomástica, a historia local, a arquitectura ... A súa rica colección de fotografías dos monumentos do patrimonio relixioso de Léon agora atópanse parcialmente no Musée départemental breton de Quimper. Gran parte do seu traballo académico (máis de dúas mil páxinas) publicouse nos boletíns parroquiais de Roscoff e Pleyber-Christ. Dispoñíbel en liña en: http://pierretiburce.perso.sfr.fr/pors_ruz/Feutren.htm Arquivado 03 de marzo de 2016 en Wayback Machine. .
  1. Robert Estienne et le Dictionnaire français aux XVIe siècle, Edgar Ewing Brandon, 1904, p. 27.
  2. «Pour ces raisons, Moi, Jehan Lagadeuc, de la paroisse de Ploégonven, au diocèse de Tréguier, bachelier ès arts et décrets, tout indigne que j'en sois, j'ai composé ce petit ouvrage pour l'utilité des petits clercs pauvres de Bretagne ou encore des illettrés en latin» (Por estas razóns, Eu, Jehan Lagadeuc, da parroquia de Plougonven, na diocese de Treger, bacharel en artes e decretos, con todo o indigno que son diso, compuxen esta pequena obra para o uso dos pobres cleriguiños de Bretaña ou mesmo dos iletrados en latín).
  3. Versión dixitalizada dispoñíbel en [Ligazón morta].
  4. Dispoñíbel en liña en: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k122841f .
  5. Os traballos de J. Feutren sobre o Rentier de Morlaix son evocados por P. Flatrès, «Le rentier de Saint Dominique de Morlaix - Étude de géographie historique (fin XVIIe). », en Bulletin de la Société archéologique du Finistère, t. LXXXVII, pp. 150-159, Société archéologique du Finistère, Quimper, 1957.
  6. Para o conxunto da nota relativa a J. Feutren, ver Y.-P. Castel, « Signé Jean Feutren », dans Église en Finistère n.º 106, pp. 18 & 19, diocèse de Quimper et Léon, Quimper, 26 novembre 2009. Arquivado 03 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
  7. 7,0 7,1 7,2 Ar C'hatolicon

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

* Le Catholicon, reproduction de l'édition de Jehan Calvez détenu par la ville de Rennes (5 de novembro de 1499), de Christian-J. Guyonvarc'h, Éditions Ogam, Rennes (1975), réédité par les éditions Armeline, Brest (2005).
* Le Catholicon armoricain, reproduction de l'édition de Jehan Calvez détenu par la ville de Quimper (5 de novembro de 1499), de Jean Feutren, Joseph Floc'h - maître-imprimeur en Mayenne (1977).
* Catholicon de Jehan Lagadeuc, dictionnaire breton, français et latin, René-François Le Men - arquiveiro de Finistère, Éditions et impression Corfmat, Lorient (1867). Consultábel en: la bibliothèque numérique de l'université Rennes 2.
* Les éditions du Catholicon breton, do doutor Victor Tourneur, Éd. Le Fureteur Breton, Nanterre (1906), 16 p.Versión dispoñíbel en "Catholicon.net" (PDF). Consultado o 12 de setembro de 2009.  "Catholicon.net" (PDF). Consultado o 12 de setembro de 2009. 
* Le vocabulaire breton du Catholicon (1499), le premier dictionnaire breton imprimé breton-français-latin de Jehan Lagadeuc, Gwennole Le Menn, Imprimerie Keltia Graphic, Edition Skol (Spézet), 1º volume da Bibliothèque bretonne (2001).

Ligazóns externas editar