Atentados contra Afonso XII
Os dous atentados contra Afonso XII, rei de España, tiveron lugar en outubro de 1878, o primeiro, e en decembro de 1879, o segundo. Foron perpetrados por anarquistas que aplicaban a nova estratexia da propaganda polo feito aprobada pola Internacional anarquista no Congreso de Verviers celebrado en 1877. Nas dúas ocasións o rei Afonso XII resultou ileso e os autores respectivos —o obreiro catalán Juan Oliva Moncasi, do de 1878; e o obreiro galego Francisco Otero González, do de 1879— foron detidos, xulgados e executados mediante garrote vil.
Antecedentes editar
Desde 1874 a Federación Rexional Española da Asociación Internacional de Traballadores (FRE-AIT) estaba prohibida e como consecuencia diso estaba a ser obxecto dunha dura represión —un dous mil internacionalistas foron deportados ás Filipinas e ás illas Marianas; e a mediados de 1877 máis de cen seguían en prisión—. O «obrigado abandono da loita societaria, cotiá e laboralista», segundo Josep Termes, contribuíu á radicalización da FRE-AIT, que subsistía na clandestinidade, pero este feito tamén se debeu á evolución do movemento anarquista europeo cara a posicións favorables ao uso da violencia por influencia do populismo[1] e do nihilismo rusos, que se concretaron no Congreso de Verviers de 1877 coa aprobación da política da «propaganda polo feito» —que tamén foi apoiada polo delegado da FRE Tomás González Morago—.[2][3]
Aínda que inicialmente a «propaganda polo feito» referíase sobre todo á acción insurreccional, comezou a aplicarse aos atentados individuais, seguindo o exemplo do perpetrado en febreiro de 1878 por Vera Zasulich que disparou e feriu o coronel Trepov, xefe de policía de San Petersburgo, e que causou un enorme impacto en Rusia e fóra dela. Aos poucos meses o emperador Guillerme I sufriu dous atentados errados perpetrados polos anarquistas alemáns Emil Hoedel e Carl Nobiling. En novembro o anarquista italiano Giovanni Passannante tentou acabar coa vida do rei de Italia Humberto I. Un mes antes produciuse o primeiro atentado contra o rei de España Afonso XII, tamén obra dun anarquista.[4]
Sobre os atentados contra o emperador alemán o xornal L'Avant-Garde, órgano da federación francesa da Internacional anarquista editado na Chaux-de-Fonds, no Xura suízo, por Paul Brousse —a quen precisamente se atribúe a invención do termo «propaganda polo feito»—, e onde colaboraba o anarcocomunista Piotr Kropotkin, publicou un artigo no que fixo a apoloxía do atentado, aínda que con matices, como medio de propaganda das ideas anarquistas:[5]
A idea avanza apoiándose en dúas forzas que se complementan: a influencia do acto, o poder da teoría. E si unha destas forzas inflúe máis que a outra, trátase do Acto, non da Teoría. Isto é por outra banda fácil de entender? Contade os abonados obreiros de todos os xornais, os obreiros que compran folletos, os que frecuentan as asembleas e facede a suma. Contade daquela a masa de traballadores e comparade. Non atoparedes un obreiro sobre mil que poida desenvolverse seriamente e instruírse teóricamente. Pero se... Hoedel dispara e falla; Nobiling dispara e fere... ninguén pode permanecer frío, indiferente. A favor ou en contra, todo o mundo axítase. Que queren, pois, estes asasinos?, pregúntanse o obreiro que vai á fábrica e o campesiño que se dirixe cara ao arado. [...]
Pero velaquí un feito máis poderoso aínda porque é máis fácil de entender. Unha comuna proclama a súa independencia fronte ao poder central e uns home, republicanos como en 1792, socialistas como o eran xa en 1871, establecen, organizan e fan funcionar o sistema político que prefiran? Nós non armamos a pistola de Hoedel, nin introducido cartuchos na carabina de Nobiling, porque sabiamos en primeiro lugar que o rexicidio é unha propaganda puramente republicana, e ademais que é moi fácil desnaturalizar as intencións dos executores.
As conferencias «comarcais» (enténdase, rexionais) da Federación Rexional Española celebradas en setembro de 1878 tamén manifestaron a súa simpatía polos autores dos atentados contra Guillerme I, «homes que tiveron o suficiente ánimo e boa vontade para atentar contra a vida dos opresores e explotadores do xénero humano e moi principalmente contra os que impiden o desenvolvemento das ideas anarco-colectivistas».[6]
Desenvolvemento editar
O primeiro atentado contra Afonso XII tivo lugar o 25 de outubro de 1878. O mozo obreiro toneilero catalán Joan Oliva Moncasi,[7] admirador de Hoedel e Nobiling —segundo un xornal dixera que «no hi havia aqui a Espanya un home capás de imitalos» ('que non había aquí en España un home capaz de imitalos')—, disparou dous tiros contra o rei sen alcanzarlle cando este facía a súa entrada en Madrid de volta dunha viaxe polo norte de España.[8] Foi detido inmediatamente e o 4 de xaneiro de 1879 foi executado mediante garrote vil.[9] O xornal L'Avant-Garde, que encomiou a valentía de Oliva e o seu «gran servizo á revolución»,[7] publicou a seguinte nota dun grupo de anarquistas españois en apoio do atentado:[10]
Oliva, aínda que non teña unha educación socialista profunda, non deixa de ser un revolucionario de corazón e de instinto, e nós aceptamos a solidariedade moral que nos corresponde na súa tentativa. O regicidio non é ciertamente o obxectivo da nosa asociación; nin sequera é un dos medios que escollemos? Guerra ás institucións? e na medida do posible paz aos homes, tal foi durante moito tempo nosa divisa. Pero, tralas grandes desgrazas e os inmensos sacrificios que esta xenerosa táctica custounos e séguenos custando cada día, sería pola nosa banda unha inxenuidade non recoñecer que hai homes que son un verdadeiro obstáculo para a transformación das institucións, e que estas non poderán ser cambiadas prontamente sen facer desaparecer tales obstáculos. [...]
Afonso XII é ademais? a clave de bóveda desta orde burguesa. Como non ten sucesor lexítimo, a súa morte significaría necesariamente a revolución en España. Agora ben, díxose con razón que se sabe como comezan as revolucións, pero non como terminan. [...]
A policía deste país? revela en todos os seus actos a máis odiosa arbitrariedad. Como é probable que os internacionalistas vaian sufrila, non creo equivocarme ao presaxiar que devolverán golpe por golpe e seguirán o camiño que tan ben mostraron os seus irmáns de Rusia.
O segundo atentado tivo lugar un ano e dous meses despois. O 30 de decembro de 1879, cando os monarcas volvían de pasear polo Retiro, Francisco Otero González, de 20 anos, disparoulles case a pelacorpo sen ferirlles.[8] Otero, nacido en Lindín, provincia de Lugo, pero residente en Madrid, tiña unha pastelaría que apenas lle daba para vivir a el e á súa compañeira, polo que pensou en suicidarse, pero alguén lle dixo que mellor que atentase contra o rei. Foi executado mediante garrote vil o 14 de abril de 1880.[11]
De novo a prensa anarquista europea fíxose eco do suceso, aínda que esta vez limitouse a relatar o ocorrido. La Revolte, que sucedera a L'Avant-Garde despois da súa clausura por orde das autoridades suízas, chegou a afirmar que si o atentado tivese éxito a monarquía en España caería.[11] Segundo o historiador Juan Avilés Farré, este parece ser o propósito dos atentados contra o rei, que carecía de herdeiro: «crear un baleiro de poder que propiciase un alzamento republicano, que eles [os anarquistas] tratarían de conducir cara á revolución social».[6]
Notas editar
- ↑ Lida 2010, p. 49"...os narodniki («populistas») foron satanizados pola prensa da época, e ata por certa historiografía posterior que os representou como «nihilistas» ciegamente destrutivos, pese a que os seus obxectivos eran exclusivamente os autócratas e os seus colaboradores. Neses anos, moitos deses narodniki fuxiron ao exilio, e acharon refuxio en Suíza, onde pronto se vincularon coa Internacional, que os recoñeceu como seus polo seu socialismo revolucionario e comunalista"
- ↑ Tuñón de Lara 1977, p. 240.
- ↑ Termes 2011, p. 70-71"Críase que a revolución social estaba próxima, que o camiño para chegar a ela era a ilegalidade, e que as masas tiñan que deixar de facerse falsas ilusións sobre os medios leais evolutivos"
- ↑ Avilés Farré 2013, p. 86.
- ↑ Avilés Farré 2013, p. 85-87.
- ↑ 6,0 6,1 Avilés Farré 2013, p. 92.
- ↑ 7,0 7,1 Lida 2010, p. 48.
- ↑ 8,0 8,1 Termes 1977, p. 280.
- ↑ Avilés Farré 2013, p. 89.
- ↑ Avilés Farré 2013, p. 89-90.
- ↑ 11,0 11,1 Avilés Farré 2013, p. 90.
Véxase tamén editar
Bibliografía editar
- Avilés Farré, Juan (2013). La daga y la dinamita. Los anarquistas y el nacimiento del terrorismo. Barcelona: Tusquets Editores. ISBN 978-84-8383-753-5.
- Lida, Clara E. (2010). "La Primera Internacional en España, entre la organización pública y la clandestinidad (1868-1889)". En Julián Casanova. Tierra y Libertad. Cien anos de anarquismo en España. Barcelona: Crítica. pp. 33–59. ISBN 978-84-9892-119-9.
- Termes, Josep (1977). Anarquismo y sindicalismo en España. La Primera Internacional (1864-1881). Barcelona: Crítica. ISBN 84-7423-023-3.
- Termes, Josep (2011). Historia del anarquismo en España (1870-1980). Barcelona: RBA. ISBN 978-84-9006-017-9.
- Tuñón de Lara, Manuel (1977 (1972)). El movimiento obrero en la historia de España. I.1832-1899 (2ª ed.). Barcelona: Laia. ISBN 84-7222-331-0.