Xerga chinook
A xerga chinook (chinuk wawa ou chinook wawa, tamén coñecida sinxelamente como chinook ou jargon) é unha lingua que xurdiu como un pidgin ou lingua de comercio no noroeste do Pacífico norteamericano. Estendeuse durante o século XIX desde o baixo río Columbia, primeiro a outras áreas dos actuais Oregón e Washington, despois á Columbia Británica e partes de Alasca, norte de California, Idaho e Montana, ás veces tomando as características dunha lingua crioula.[3] Descende en parte da lingua chinook, na que se basea gran parte do seu vocabulario.[4] Aproximadamente o 15 por cento do seu léxico é francés, e tamén fai uso de palabras de préstamo en inglés e doutros sistemas lingüísticos. Toda a súa forma escrita está na taquigrafía duployana desenvolvida polo sacerdote francés Émile Duployé.
| Xerga chinook chinuk wawa, wawa, chinook lelang, lelang, chinook | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Canadá e os Estados Unidos de América | |
| Rexións: | Noroeste do Pacífico | |
| Total de falantes: | 1 (2013)[1] | |
| Familia: | Linguas crioulas Crioulo de base wakash Xerga chinook | |
| Escrita: | Alfabeto latino historicamente taquigrafía duployana | |
| Status oficial | ||
| Lingua oficial de: | De facto na costa noroeste do Pacífico até 1920. | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | chn | |
| ISO 639-3: | chn
| |
| Mapa | ||
| Status | ||
 | ||
Moitas palabras da xerga chinook seguen sendo de uso común no oeste dos Estados Unidos e na Columbia Británica do Canadá, e foi descrita como parte dunha herdanza multicultural que comparten os habitantes modernos do noroeste do Pacífico. O número total de palabras en xerga publicadas nos léxicos é só duns poucos centos.[5] Ten un sistema gramatical sinxelo. Na xerga chinook, a consoante /r/ é rara, e as palabras de préstamo en inglés e francés, como rice e merci, cambiaron na súa adopción á xerga, a lays e mahsi, respectivamente.
Nome
editarA maioría dos libros escritos en inglés aínda usan o termo "chinook jargon", mais algúns lingüistas que traballan coa preservación dunha forma crioulizada da lingua usada en Grand Ronde, Oregón, prefiren o termo chinuk wawa (coa ortografía 'chinuk' no canto de 'chinook'). Os falantes históricos non usaban o nome de chinook wawa, senón de "the Wawa" ou "Lelang" (do francés la langue, a lingua). Wawa tamén significa fala ou palabras; "have a wawa" significa "manteña unha charla", mesmo no inglés idiomático moderno,[6] e lelang tamén significa a parte física do corpo, a lingua.[7]
O nome da xerga variou ao longo do territorio no que se usaba. Por exemplo: skokum hiyu na área de Boston Bar-Lytton do canón Fraser, ou en moitas áreas simplemente "a antiga lingua comercial" ou "a lingua da baía de Hudson".
Notas
editar- ↑ Grant, Anthony (2013). "Chinuk Wawa structure dataset". Atlas of Pidgin and Creole Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. Arquivado dende o orixinal o 14 de xaneiro de 2018. Consultado o 22 de outubro de 2023.
- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Lang, George (2008). Making Wawa: The Genesis of Chinook Jargon. Vancouver: UBC Press. pp. 127–128. ISBN 9780774815260.
- ↑ "Chinook Jargon". Yinka Dene Language Institute. Consultado o 2 de decembro de 2009.
- ↑ Gibbs, George (1863). "Dictionary of the Chinook Language, or, Trade Language of Oregon" (PDF) (Abridged ed.). New York: Cramoisy Press. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 4 de setembro de 2012. Consultado o 13 de xullo de 2012 – vía University of Washington Library.
- ↑ Lillard, Charles; Glavin, Terry (1998). A Voice Great Within Us. Vancouver: New Star Books. ISBN 0921586566.
- ↑ Chinuk Wawa / kakwa nsayka ulman-tili̩xam ɬaska munk-kəmtəks nsayka / As Our Elders Teach Us to Speak It. Chinuk Wawa Dictionary Project / University of Washington Press. 2012. ISBN 9780295991863.
Véxase tamén
editar| Vexa a proba da Wikipedia en Xerga chinook |
Bibliografía
editar- Dicionarios en liña
- Directory to on-line Jargon dictionaries Arquivado 31 de maio de 2022 en Wayback Machine.
- Abridged Chinook Dictionary
- Chinook Jargon history, dictionary and phrasebook—includes annotated version of Shaw's dictionary, augmented by content from other word lists.
- Gibbs, George (1863). A Dictionary of the Chinook Jargon: Or, the Trade Language of Oregon. Cramoisy Press. Consultado o 25 de agosto de 2012.
- Gill's Dictionary of the Chinook Jargon: With examples of use in conversation and notes upon tribes and tongues. J. K. Gill Company. 1909. Consultado o 25 de agosto de 2012.
- Hale, Horatio (1890). An International Idiom: A manual of the Oregon trade language, or "Chinock jargon". Whittaker & Co. Consultado o 25 de agosto de 2012.
- Shaw, George Coombs (1909). The Chinook Jargon and How to Use It: A complete and exhaustive lexicon of the oldest trade language of the American continent. Rainier Printing Company. Consultado o 25 de agosto de 2012.