Wade-Giles, ás veces abreviado como Wade, é un sistema de romanización (notación fonética e transliteración) para o idioma chinés baseado na fonética do mandarín. Comezou a desenvolverse a partir dun sistema ideado por Thomas Wade a mediados do século XIX, e consolidouse co dicionario chinés-inglés de Herbert Giles. Foi o sistema de transliteración máis importante no mundo anglófono durante a maior parte do século XX.

Historia

editar

O sistema Wade-Giles foi deseñado para que os especialistas chineses transliterasen termos chineses. Esta orixe conduciu á sensación xeneralizada de que o sistema non é intuitivo para os leigos nin útil para o ensino da pronunciación do chinés.

A República da China utilizou o Wade-Giles durante décadas como sistema padrón de facto, en coexistencia con varios sistemas de romanización oficiais que se sucederon correlativamente: Gwoyeu Romatzyh (1928), MPS II (1986) e Tongyong Pinyin (2000). Na actualidade, practicamente todos os topónimos taiwaneses de uso internacional pódense ver en Wade-Giles. Moitos estadounidenses e canadenses de orixe taiwanesa escriben os seus nomes chineses co sistema Wade-Giles, facendo caso omiso da puntuación.

O Hanyu Pinyin é o sistema oficial e máis utilizado na República Popular da China. En Singapur, o Pinyin ensínase nas escolas nacionais e utilízase en documentos oficiais, aínda que un cambio de política gobernamental reverteu o requisito de rexistrar os nomes chineses en Pinyin.

Táboa de exemplos e comparativa

editar
Vogais
IPA a ɔ ɤ ai ei au ou an ən əŋ ʊŋ i ie iou iɛn in
Pinyin a o e ai ei ao ou an en ang eng er ong yi ye you yan yin ying
Tongyong Pinyin a o e ai ei ao ou an en ang eng er ong yi ye you yan yin ying
Wade-Giles a o o/ê ai ei ao ou an ên ang êng êrh ung i yeh yu yen yin ying
Zhuyin ㄨㄥ ㄧㄝ ㄧㄡ ㄧㄢ ㄧㄣ ㄧㄥ
exemplo
Vogais
IPA u uo uei uan uən uʊn uəŋ uʊŋ y ye yɛn yn iʊŋ
Pinyin wu wo wei wan wen weng yu yue yuan yun yong
Tongyong Pinyin wu wo wei wan wun wong yu yue yuan yun yong
Wade-Giles wu wo wei wan wên wêng yüeh yüan yün yung
Zhuyin ㄨㄛ ㄨㄟ ㄨㄢ ㄨㄣ ㄨㄥ ㄩㄝ ㄩㄢ ㄩㄣ ㄩㄥ
exemplo


Consoantes
IPA p m fəŋ fʊŋ tiou tuei ny ly kɤɻ tɕiɛn tɕiʊŋ tɕʰin ɕyɛn
Pinyin b p m feng diu dui t ger k he jian jiong qin xuan
Tongyong Pinyin b p m fong diou duei t nyu lyu ger k he jian jyong cin syuan
Wade-Giles p p' m fêng tiu tui t' kêrh k' ho chien chiung ch'in hsüan
Zhuyin ㄈㄥ ㄉㄧㄡ ㄉㄨㄟ ㄋㄩ ㄌㄩ ㄍㄜㄦ ㄏㄜ ㄐㄧㄢ ㄐㄩㄥ ㄑㄧㄣ ㄒㄩㄢ
exemplo 歌儿
Consoantes
IPA ʈʂɤ ʈʂɨ ʈʂʰɤ ʈʂʰɨ ʂɤ ʂɨ ɻɤ ɻɨ tsɤ tsuo tsɨ tsʰɤ tsʰɨ
Pinyin zhe zhi che chi she shi re ri ze zuo zi ce ci se si
Tongyong Pinyin jhe jhih che chih she shih re rih ze zuo zih ce cih se sih
Wade-Giles chê chih ch'ê ch'ih shê shih jih tsê tso tzŭ ts'ê tz'ŭ szŭ
Zhuyin ㄓㄜ ㄔㄜ ㄕㄜ ㄖㄜ ㄗㄜ ㄗㄨㄛ ㄘㄜ ㄙㄜ
exemplo
Tons
IPA ma˥˥ ma˧˥ ma˨˩˦ ma˥˩
Pinyin
Tongyong Pinyin ma maˊ maˇ maˋ
Wade-Giles ma1 ma2 ma3 ma4
Zhuyin ㄇㄚ ㄇㄚˊ ㄇㄚˇ ㄇㄚˋ
exemplo (traditional/simplificado) 媽/妈 麻/麻 馬/马 罵/骂

Véxase tamén

editar

Ligazóns externas

editar

 
 Este artigo sobre lingüística é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
 Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír.