Sexmo de Casarrubios

O sexmo de Casarrubios é unha división administrativa española de orixe medieval pertencente á Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia. Os sexmos son unha división administrativa que, nun principio, equivalían á sexta parte dun territorio determinado, xeralmente comprendían unha parte do termo rural dependente dunha cidade.

Sexmo de Casarrubios

Localización
Xeografía
Parte de	Comunidad de Ciudad y Tierra de Segovia

Xeografía

Límites

Noroeste: Sexmo de El Espinar, Tierras de Ávila	Norte: Sexmo de El Espinar, Sexmo de Manzanares	Nordés: Sexmo de Manzanares
Oeste: Tierras de Ávila, San Martín de Valdeiglesias		Leste: Sexmo de Manzanares, Tierras de Madrid
Suroeste: Tierras de Toledo, San Martín de Valdeiglesias	Sur: Tierras de Toledo	Sueste: Tierras de Toledo, Tierras de Madrid

Historia

Denomínase sexmo porque, tras iniciarse a Repoboación do ano 1088 polo rei Afonso VI, a terra baixo a xurisdición de Segovia dividiuse en seis partes. Noutras comunidades, onde a terra dividiuse en oito partes, estas chamábanse «oitavos». A denominación de «Casarrubios» procede da antiga cabeza ou localidade principal, Casarrubios del Monte (concello, hoxe, na provincia de Toledo). Esta localidade, que xa a mediados do século XIII cítase como unha «collación» de Segovia, acabaría dando nome ao sexmo desde o século XIV, como tamén o fixeron outras antigas «collaciones» segovianas como San Millán, Santa Eulalia, La Trindad ou San Martín.

O Sexmo de Casarrubios constitúe, xunto cos de Lozoya, Valdemoro e Aldeas de Tajuña, o espazo ultraserrano da Tierra de Segovia. Como noutras cidades do centro peninsular (Ávila, Cuenca), os sexmos meridionais tiñan gran interese económico para a cidade, debido a que neles invernaban os gandos serranos. De feito, toda a esquina sur do sexmo, onde aséntase Casarrubios del Monte, era coñecida polos segovianos como «campos e montes de Can Maior». Este nome alude á constelación celeste que, probablemente, orientaba aos pastores na súa travesía cara ás zonas de invernada.

O Sexmo de Casarrubios non foi un dos seis iniciais sexmos da Tierra de Segovia senón que sumouse posteriormente. Segundo investigacións recentes, boa parte do espazo territorial do sexmo coincidiría co antigo alfoz da cidade islámica de Calatalifa (hoxe, en termo de Villaviciosa de Odón). Este alfoz pasara a mans do concello de Segovia en 1161, a través dun trueque coa igrexa de Segovia, ante a probable incapacidade desta última de repoboar o territorio. En 1208, varios privilexios do rei Afonso VIII confirmarían boa parte dos límites xeográficos do futuro sexmo. Desde entón, e ata 1331, Casarrubios del Monte exercería como «cabeza» ou localidade principal do sexmo. En 1302, unhas novas ordenanzas trataron de impulsar a repoboación do espazo baleiro do sexmo mediante a distribución por «cuadrillas» ou parentelas das elites segovianas; os chamados «quiñoneros». Á parte da repartición e organización do espazo agrario, estas ordenanzas autorizaban, entre outras cousas, a plantación de viñas aos veciños xa asentados en Casarrubios.

En 1331, o rei Afonso XI subtraeu a Casarrubios del Monte de Segovia, co fin de entregala en señorío a Afonso da Porca. Con todo, a nova vila seguiu rexéndose polo foro segoviano e aproveitándose dos termos intercomunales segovianos circundantes, como fixera desde tempo inmemorial. Coa segregación señorial, Casarrubios del Monte sería substituída como cabeza do sexmo por Robledo de Chavela, ata o ano 1897. Na actualidade, exerce de cabeza a vila do Escorial.

Segundo o regulamento vixente da Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia, o Sexmo de Casarrubios del Monte está constituído polos seguintes pobos: Aldea del Fresno, Chapinería, O Escorial, Fresnedillas de la Oliva, Colmenar del Arroyo, Navalcarnero, Navalagamella, Robledo de Chavela, Santa María de la Alameda, Sevilla la Nueva, Valdemorillo, Villamantilla, Villanueva de la Cañada e Zarzalejo. Trátase, por tanto, dun espazo mermado, que non conserva a súa integridade territorial orixinal. Ao longo dos séculos o sexmo sufriu moitas desmembracións perpetradas, principalmente, pola nobreza e a coroa. Este refugallo contou sempre coa oposición da propia Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia, a cal estableceu numerosos e custosos preitos xudiciais. Así, o territorio orixinal do Sexmo de Casarrubios tamén comprendía o dos concellos do posterior señorío/condado de Casarrubios del Monte e Arroyomolinos (Arroyomolinos, Casarrubios del Monte, El Álamo, Valmojado, Villamanta e Las Ventas de Retamosa), do marquesado de Moya (Brunete, Moraleja de Enmedio, Serranillos del Valle, Villaviciosa de Odón), o señorío de Batres, parte do señorío de Alhamín (dehesa de Berciana, hoxe en Méntrida), parte de Camarena (Boadilla e dehesa de San Andrés), Quijorna e Villanueva de Perales.

Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia

A Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia divídese en 10 sexmos, aínda que nun principio foron seis. Dos sexmos que pertencen á Comunidade de Ciudad y Tierra de Segovia oito encádranse dentro da actual provincia de Segovia e dúas na Comunidade de Madrid. Estes sexmos son:

• San Lorenzo
• Santa Eulalia
• San Millán
• La Trinidad
• San Martín
• Cabezas
• El Espinar
• Posaderas
• Lozoya
• Casarrubios

Anteriormente tamén formaron parte os de:

• Tajuña
• Manzanares
• Valdemoro

Ligazóns externas

• El Señorío de Casarrubios hasta los tiempos de Isabel (I). La Casarrubios segoviana (en lingua castelán)
• PROGRAMA 1 INTRODUCCIÓN A LOS SEXMOS (en lingua castelán)
• PROGRAMA 2 SEXMO DE CASARRUBIOS (en lingua castelán)

Bibliografía

• González Agudo, D. y Rodríguez Morales, J. (2021), Bases de la depredación señorial en Tierra de Segovia: Casarrubios, siglos XII-XVI, Segovia, Comunidad de la Ciudad y Tierra de Segovia. (en lingua castelán)