Wikipedia

Naylamp

Naylamp, Naymlap ou Ñañlap é un personaxe mitolóxico do Antigo Perú. De acordo a relatos recolleitos por cronistas españois, proviña do mar, traendo a civilización ás terras lambayecanas (norte do actual Perú), onde fundou un reino ou señorío no que se sucederon varios reis (cultura lambayeque), antes de ser conquistado polos chimús. Na arte precolombiana represéntase con trazos antropomorfos e zoomorfos combinados (preferentemente de ave). O seu nome significaría, na lingua muchik, “ave ou galiña de auga”. Para Federico Kauffmann Doig, é unha versión máis do deus andino da auga.

Tumi ou coitelo cerimonial da cultura lambayeque, cuxo mango é unha representación de Naylamp, coa súa máscara, os seus ollos amendoados e ás en ambos os costados.

Etimoloxía editar

A primeira mención escrita deste personaxe mítico provén do cronista español Miguel Cabello Balboa, que na súa Miscelánea Antártica (1586) noméao como Naymlap. De alí provén a variante Naylamp. Dous séculos despois, Modesto Ruviños y Andrade, seguindo tamén relatos orais, relata basicamente a mesma lenda, mencionando o personaxe como Namla (1782). Cabe resaltar que Ruviños Andrade escribiu a súa crónica sen coñecer a de Cabello Balboa, o que nos permite constatar como un relato mítico pode permanecer na memoria colectiva sen alteracións significativas.

Rubiños Andrade puntualiza tamén que o nome de Namla significaba 'ave ou galiña de auga', o que aludiría á súa procedencia mariña. Baseándose niso, Federico Kauffman Doig considera que a forma correcta do nome sería Ñañlap, xa que en idioma muchik, Ñan ou Ñain significa 'ave' (de acordo á recompilación de vocábulos muchik feito por Fernando de la Carrera na súa obra titulada Arte de la lengua yunga de los vales del obispado de Trujillo, do ano 1644). A variante fonética Naymlap de Cabello Balboa deberíase á interpretación peculiar do cronista da pronuncia do nome (Naym no canto de Ñan).

O mito editar

 
Desembarco de Naylamp, no Museo Brüning

Proveniente do sur e á fronte duns caballitos de totora, Naylamp chegou ás costas lambayecanas, desembarcando nas praias da hoxe caleta San José e ao pé da desembocadura dun río que se chamou Faquisllanga (río Lambayeque). Acompañábao un séquito de funcionarios, versados en diferentes artes e oficios, así como a súa esposa Ceterni e varias concubinas. Penetrou uns 2 km da costa, onde construíu un templo, que denominou Chot (posiblemente a actual Huaca Chotuna) e no que colocou un ídolo de xade verde que lle chamou Yampallec. De alí proviría o nome de Lambayeque dado á rexión. Devandito ídolo representaba o mesmo Naylamp.

Naylamp sería pois o fundador lendario do Reino Sicán ou Lambayeque no século IX e ao morrer foi divinizado polos seus fillos. Estes contaron que Naylamp era inmortal e que decidiu converterse en ave, regresando ao seu lugar de orixe. A dinastía fundada por Naylamp gobernou os ricos vales de Lambayeque. Os sucesivos reis foron: Cium, Escuñain, Mascuy, Cuntipallec, Allascunti, Nofan nech, Mulumuslan, Llamecoll, Lanipat cum, Acunta e Fempallec. Doce en total, incluíndo a Naylamp.

O derradeiro rei, Fempallec, quixo cambiar de sitio o ídolo Yampallec, o que espertou a ira divina. Estando nese transo, un demo en forma de muller aparecéuselle e tentouno a ter relacións carnais. Como castigo divino, houbo un gran diluvio que durou 30 días, ao que sucedeu un período de secas e fame negra como nunca se viu (posiblemente trátase da descrición dos efectos dun severo fenómeno de El Niño). Os sacerdotes culparon dos desastres a Fempallec, e en vinganza, atárono das mans e os pés, e botárono ao mar. Así finalizou a dinastía de Naylamp. O val de Lambayeque quedou sumido no caos, ata que o reino Chimú conquistou a rexión no século XIV.

Cronoloxía editar

Aceptando a posibilidade de que Naylamp fose un personaxe histórico, exponse o problema da súa datación cronolóxica. Tratándose do seu carácter de heroe epónimo ou fundador dunha civilización, presúmese que sería dos inicios da cultura lambayeque, é dicir, do século VIII. A súa imaxe empezou desde entón a ser retratada na arte lambayeque, manténdose até antes da conquista chimú do século XIV, tal como o proba a evidencia arqueolóxica. Con todo, cabe a posibilidade de que o mito sexa moito máis antigo, remontándose até a época moche (do século II ao VII). Iso estaría evidenciado en mostras da arte moche nas que se ve a un gran personaxe sobre unha balsa tirada por nadadores (que tamén aparece na cerámica lambayeque). Os lambayeque puideron ter reelaborado ese mito para explicar a orixe da súa realeza.

Influencia na arte editar

Moitos estudosos concordan en que Naylamp está representado profusamente na arte da cultura lambayeque, sendo exemplares emblemáticos o chamado tumi de ouro ou coitelo de Íllimo e a máscara funeraria de ouro de Batán Grande. Pero algúns, como Izumi Shimada, non comparten esta posición.

En liñas xerais, Naylamp represéntase con trazos antropomorfos e zoomorfos combinados, destacando os ollos amendoados (ás veces chamados ollos alados) e ás que lle saen dos costados. Así mesmo, adoita estar ataviado cun tocado impoñente (mitra ou chapeu), signo da súa alta xerarquía.

Posible orixe editar

Teoría maia editar

O arqueólogo alemán Max Uhle viu neste mito un argumento máis a favor da súa teoría da orixe mesoamericana da cultura andina. Segundo Uhle, Naylamp sería un personaxe maia vido da afastada Centroamérica e que moveu a súa civilización a chan peruano. Con todo, a teoría inmigracionista de Uhle foi refutada por Julio C. Tello, quen demostrou a antigüidade maior da civilización peruana con respecto á maia. Hai que sinalar tamén que a versión transmitida por Cabello Valboa di que Naylamp proviña da “parte suprema” do Perú, é dicir, do sur, mais non do norte.

Teoría arqueolóxica editar

Aínda que é difícil asociar un personaxe mítico á evidencia arqueolóxica, algúns dos últimos descubrimentos arqueolóxicos pódennos dar unha idea da elite gobernante asociada a este personaxe. Con todo, dado o carácter de ser mitolóxico de Naylamp, é imposible establecer categoricamente de maneira científica a súa orixe.

As tumbas de elite atopadas móstrannos unha elite gobernante multicultural. Mediante análise de ADN mitocondrial, os arqueólogos atoparon en mulleres enterradas na Tumba Oeste de Huaca del Oro (Batán Grande) un claro patrón de vínculos coa poboación nativa (posiblemente moche) e outros grupos. É así que a idea de Naylamp (un personaxe principal da elite) vido doutra rexión e mesturándose coa xente local é moi plausible. Ademais, os diversos artefactos atopados na Tumba Leste vinculados a culturas ecuatorianas contemporáneas poderíanos levar a pensar que este personaxe puido vir do norte. Isto refórzase co grande acceso a cunchas mariñas desta zona aparecidas na tumba (Spondylus crassisquama).

Representacións artísticas editar

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Naylamp&oldid=6232370»