Lingua rapanui
A lingua rapanui (vananga Rapa Nui), tamén chamado pascuense, é o idioma falado polo rapanui na Illa de Pascua (Chile), e forma parte do grupo de linguas de Polinesia oriental xunto co maorí, o rarotongano, o tahitiano, o tuamotu, o marquesano, o hawaiano e o mangarevano. A súa estrutura é tipicamente polinesia na que hai máis sons vocálicos e un número limitado de consoantes. Morfoloxicamente, é moi similar ao marquesano, mentres que o seu fonoloxía é moito máis parecida á do maorí.
Rapanui 'Vananga rapa nui' | ||
---|---|---|
Pronuncia: | ˈɾapa ˈnu.i | |
Falado en: | Chile | |
Rexións: | Illa de Pascua | |
Total de falantes: | 2 700 (2007) | |
Familia: | Austronesia Malaio-polinesio Oceánico Polinesio Polinesio oriental Rapanui | |
Escrita: | Alfabeto latino, rongorongo (na antigüidade) | |
Códigos de lingua | ||
ISO 639-1: | --
| |
ISO 639-2: | rap | |
ISO 639-3: | rap
| |
Mapa | ||
Status | ||
Actualmente o castelán é lingua oficial da illa e o rapanui está amparado polas leis desde a aprobación en Chile nos anos 1990 da 'Lei Indíxena'.
Historicamente, os primeiros préstamos déronse do inglés e do francés a partir do século XVIII debido aos contactos cos baleeiros e outros tipos de buques europeos e norteamericanos. A partir da segunda metade do século XIX obsérvase a penetración de léxico tahitiano xa que devandito idioma era utilizado no seu labor catequista polos misioneiros e pola repoboación da illa con tahitianos e marquesanos tralo declive demográfico dos 1860-1870 por mor da actividade de escravistas peruanos, guerras intertribais e de enfermidades contaxiosas. O ano 1888 marcou a anexión da illa por parte de Chile e como consecuencia a influencia do castelán chileno medrou.
Non existen máis de 2.500 falantes de rapanui, 2.000 na propia illa e o resto no Chile continental e outras partes do mundo, aínda que doutra banda Du Feu (1996:1) pon a cifra total nuns 2000. Idioma en franca regresión ata hai pouco, na actualidade existe unha Comisión de Estruturación da Lingua pascuence, que elaborou unha gramática fundamental e un dicionario etimolóxico.
O idioma rapanui usa un abecedario de só trece letras. Carece de termos equivalentes a expresións como por favor ou perdón. Tampouco posúe palabras malsoantes, polo que cando os insulares se anoxan ou discuten recorren aos insultos en castelán
Notas
editar- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
Véxase tamén
editarVexa a proba da Wikipedia en Lingua rapanui |
Bibliografía
editar- Fischer, S.R., 2008. Reversing Hispanisation on Rapa Nui (Easter Island). In T. Stolz, D. Bakker, R.S. Palomo (eds) Hispanisation: The Impact of Spanish on the Lexicon and Grammar of the Indigenous Languages of Austronesia and the Americas. Berlin: Mouton de Gruyter, pp. 149–165.
- Kieviet, Paulus. 2017. A grammar of Rapa Nui (Studies in Diversity Linguistics 12). Berlin: Language Science Press. http://langsci-press.org/catalog/view/124/303/581-1 (Open Access). ISBN 978-3-946234-75-3. doi 10.17169/langsci.b124.303.
- Makihara, M., 2005a. Rapa Nui ways of speaking Spanish: Language shift and socialization on Easter Island. Language in Society 34, pp. 727–762.
- Makihara, M., 2005b. Being Rapa Nui, speaking Spanish: Children's voices on Easter Island. Anthropological Theory 5, pp. 117–134.
- Pagel, S., 2008. The old, the new, the in-between: Comparative aspects of Hispanisation on the Marianas and Easter Island (Rapa Nui). In T. Stolz, D. Bakker, R.S. Palomo (eds) Hispanisation: The Impact of Spanish on the Lexicon and Grammar of the Indigenous Languages of Austronesia and the Americas. Berlin: Mouton de Gruyter, pp. 167–201.
- Jauncey D. G., 2011, Tamambo: the language of west Malo, Vanuatu, Pacific Linguistics Research School of Pacific and Asian Studies, Digital Pty Ltd, Canberra