Bioko: Diferenzas entre revisións

| [[Superficie]] || 2 017  km²

Existe a posibilidade de que a illa fose visitada por Hanón, un xeneral [[cartaxinés]] que realizou unha viaxe bordeando as costas de [[África]] cara a finais do [[século VI]] a.C. ou comezos do s. V a.C.

A colonización humana da illa prodúcese cara aos séculos V-VI aproximadamente, por pequenas expedicións desde diferentes puntos da costa do Golfo, e configurando co tempo un grupo socio-cultural diferenciado das súas orixes [[bantú]], os clans [[bubi]]. Dentro da mitoloxía popular perviviu o nome de ''Momiatú'' como o lendario líder dos primeiros establecementos. A estrutura de clans que se irá configurando co paso do tempo manterá unhas regulares pero débiles comunicacións co continente. A illa recibiu o nome de ''Etulá'' por parte dos antigos colonos [[bubi|bubíes]].

A illa foi visitada tamén en [[1472]] polo navegante [[Portugal|portugués]] [[Fernando Pó]], quen a bautizou como ''Flor Fermosa'', pero despois adoptou o nome do seu descubridor para Europa.

En 1641 a holandesa ''Compañía das Indias'' estableceu postos comerciais sen o consentimento portugués na illa de Bioko, centralizando desde alí temporalmente o comercio de escravos do golfo de Guinea, aínda que os portugueses volveron facer acto de presenza na illa en 1648, substituíndo a ''Compañía'' holandesa por unha propia dedicada ao mesmo comercio e establecida no veciño Reino Benga da illa de [[Corisco|Corisco ou Mandj]]. Ao longo deste mesmo [[século XVII]] configúrase lentamente un embrionario Reino conformado polos clans [[bubi]], sobre todo tras a actuación nese sentido dalgúns xefes locais como Molambo (aprox. 1700-aprox. 1760) durante un período de forte escravitude na zona, situación que obrigou aos clans bubis a abandonar os seus establecementos costeiros e instalarse no interior.

Tras os tratados de [[tratado de San Ildefonso|San Ildefonso]] (1777) e do Pardo (marzo de 1778), [[Portugal]] cedeu a [[España]] os seus dereitos sobre a illa, xunto con [[Annobón]] e a costa de Guinea. En abril do mesmo ano España montou unha expedición a Fernando Poo, dirixido polo [[Conde de Argelejos]], que con todo quedará en nada catro meses despois; de outubro de 1778 a novembro de 1780 establecerase un gobernador español, sendo despois a illa abandonada pola misión española.

Tras Molambo sobresae a figura doutro xefe local, Lorite (1760-1810), a quen sucederá Lopoa (1810-1842?). O período de hexemonía deste último sobre os diferentes clans da illa coincide coa intervención británica sobre a illa entre [[1827]] e [[1840]], establecendo diferentes postos, os principais deles Port Clarence (actual [[Malabo]]) e San Carlos. [[Juan José Lerena]] en marzo de 1843 izó o pavillón español en Malabo, finalizando a influencia británica. Madabita (aprox. 1842-1860) e Sepoko (1860-1874 ó 1875) serán os principais líderes locais neste período de crecente intervención española, a destacar a inmigración de varios centenares de afroamericanos cubanos así como decenas de exiliados intelectuais e políticos españois.

Todo este período traducirase na segunda metade do s. XIX na unificación de todos os clans bubi baixo o rei Moka (1875-1899), situación que non duraría moito debido ao crecente intervencionismo colonial español. Durante o período 1887-1897, varios representantes españois establecen relacións co rei Moka de Bioko.

España retomou activamente a colonización de Guinea a comezos do [[século XX]]. Na illa iniciouse a explotación das súas riquezas e estableceuse un goberno colonial, baixo o cal houbo graves enfrontamentos co xefe local [[bubi]] Sás-Ebuera (entre 1899 e 1904 aprox.), quen formou unhas milicias nacionalistas e anticoloniales. Foi capturado polas forzas española e a súa negativa a aceptar a autoridade do gobernador colonial levoulle a manter unha folga de fame, morrendo o 3 de xullo de 1904. Tamén [[Malabo Lopelo Melaka]] (rei entre 1904-1937), fillo de Moka, iniciará unha reivindicación moderada dos seus dereitos, co último enfrontamento dos bubi contra os colonizadores españois en 1910 na rexión de San Carlos, iniciado tras o asasinato do cabo español León Rabadán e dous policías indíxenas, morrendo nel uns quince mil bubis, entre civís e alzados. Inmediatamente logo de devandita insurrección, as forzas coloniais presionaron ao rei [[Malabo Lopelo Melaka|Malabo]] para que influíse nos xefes locais e evitase novos enfrontamentos. A illa está dividida en 1911 en 67 ''besés'' (localidades), cada un gobernado por un ''botuku'' ( xefe-alcalde) e sobre eles o rei (''muchuku''), normalmente coincidindo co xefe do ''biquei'' de Moka, quen dispón do seu ''lujua'' ou tropa para impor a súa autoridade.

En 1926 únese a illa á colonia de [[Guinea Española]]. En 1937 o rei Malabo é encarcerado, morrendo o 19 de abril do mesmo ano. Durante o réxime de Franco continuou a colonización ata [[1959]] cando se iniciou un proceso de descolonización cun réxime de autonomías para as provincias guineanas ata a completa independencia o [[12 de outubro]] do [[1968]], integrada en [[Guinea Ecuatorial]].

A illa pasa a denominarse Bioko en 1979, en honra do irmán do rei [[Malabo Lopelo Melaka|Malabo]], co cambio do nome da Illa de Fernando Poo, que pasara a chamarse Macías Nguema Bidyogo (entre 1973 e 1979, baixo o réxime de [[Francisco Macías Nguema|Francisco Macías Nguema Bidyogo]]).

Os seus habitantes falan [[lingua castelá|castelán]], bubi, fang, ndowe, bisio, ademais doutras linguas e hai unha abundante literatura guineana en español escrita por homes e mulleres guineanas.

A illa foi usada como base para voos cara a [[Biafra]] durante a [[Guerra civil nixeriana]]