Juan Manuel: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
arranxiños |
|||
Liña 1:
'''Don Juan Manuel''', nado en
Tivo os títulos simultáneos de [[ducado de Villena|duque]] e [[señorío de Villena|príncipe de Villena]] e señor de [[Escalona (Toledo)|Escalona]], [[Peñafiel]], [[Cuéllar]], [[Elche]], [[Cartaxena (España)|Cartaxena]], [[Lorca]], [[Alcocer]], [[Salmerón (Guadalaxara)|Salmerón]], [[Valdeolivas]] e [[Serra da Almenara, Moreras e Cabo Cope|Almenara]]. Foi amais [[Mordomo maior do rei|mordomo maior dos reis]] [[Fernando IV de Castela|Fernando IV]] e [[Afonso XI de Castela|Afonso XI]], [[adiantado maior de Andalucía]] e [[adiantado maior de Murcia]].
Durante a última etapa da minoría de idade do seu sobriño, Afonso XI de Castela, foi tutor do rei co infante [[Filipe de Castela (1292-1327)|Filipe de Castela]] e [[Juan de Haro|Juan el Tuerto]].
==
Don Juan Manuel naceu no [[Castelo de Escalona]], na
Por ser fillo do infante [[Manuel de Castela]], era sobriño do rei [[Afonso X
A súa biografía é ben coñecida grazas aos traballos de [[Andrés Giménez Soler]] e [[Aurelio Pretel Marín]]. Foi educado como un nobre, en artes como a [[equitación]], a [[Cinexética|caza]] ou a [[esgrima]], mais os seus aios preocupáronse de que aprendise amais [[latín]], [[historia]], [[dereito]] e [[teoloxía]]; desta completísima educación hai recordos no capítulo LXVII do seu ''[[Libro de los estados]]''. Aínda que nalgunhas ocasións proclamábase leigo nas súas obras, esa declaración era convencional e obedecía ao tópico da humildade, para compartir a ignorancia do seu público por cortesía pedagóxica; en realidade era un sabio con coñecementos enciclopédicos, que dominaba o latín e o italiano, aínda que non o grego.▼
▲A súa biografía é ben coñecida grazas aos traballos de [[Andrés Giménez Soler]] e [[Aurelio Pretel Marín]]. Foi educado como un nobre, en artes como a [[equitación]], a [[Cinexética|caza]] ou a [[esgrima]], mais os seus aios preocupáronse de que
A súa relixiosidade era de inclinación tomista, vinculada á [[orde de Santo Domingo]].{{Harvnp|Pedraza Jiménez e Rodríguez Cáceres|1981|p=}} Literariamente, a súa formación incluíu a lectura de diversos poemas do [[mester de clerecía]] (''[[Libro de Alexandre]]'', ''[[Libro de Apolonio]]''...), os tratados de [[Raimundo Lulio]], a obra de [[Afonso X]] (especialmente, a ''[[Estoria de España]]''), varios libros doutrinais como a ''[[Disciplina clericalis]]'' de [[Pedro Alfonso]], e coleccións de sentenzas, proverbios e ditos de sabios traducidos de linguas orientais ou do latín ao castelán (''[[Calila e Dimna]]'', ''[[Sendebar]]''...), etc.
Era un grande afeccionado á caza, disciplina á que dedica por enteiro o ''Libro de la Caça''. Nel descríbese a fauna de gran parte dos seus señoríos, pois coñecíaa polas súas experiencias cinexéticas, especialmente a caza con falcóns. No devandito libro tamén realiza descricións xeográficas dos términos municipais que menciona.
Cando tiña oito anos perdeu aos seus pais e puido dispor do amplo patrimonio da súa familia; aos seus doce anos participou na guerra para conter o ataque dos mouros de [[Reino nazarí de Granada|Granada]] contra [[Reino de Murcia (Coroa de Castela)|Murcia]]. Na loita dinástica suscitada en [[Castela]] por causa da morte de [[Fernando de la Cerda]], primoxénito de Afonso X o Sabio, don Juan Manuel estivo sempre a favor de [[Sancho IV de Castela|Sancho IV]], como tamén estivera o seu pai, e o rei correspondeu a esta
En outubro de 1325 foi nomeado por Afonso XI [[Adiantado maior de Andalucía]],{{Harvnp|Vázquez Campos|2006|p=305}} e o día 29 de agosto de 1326 derrotou aos granadinos e ao xeneral meriní [[Abu Said Utman ben Abi-l-Ula]], máis coñecido entre os casteláns como [[Ozmín]], na [[batalla de Guadalhorce]], onde morreron uns 3000 musulmáns.{{Harvnp|O'Callaghan|2011|pp=149-150}}
Durante o reinado de Afonso XI mostrou o seu carácter inquieto e rebelde, por exemplo cando se anoxou porque o rei non quixo casar coa súa filla Constanza e declaroulle a guerra coa axuda do rei de Granada; feitas as paces, recobrou o cargo de [[Adiantado maior de Murcia]] que perdera con esa situación e,{{Harvnp|Herrera Casado|1993|p=}} xa viúvo, volveu a casar, en terceiras nupcias, con [[Blanca Núñez de Lara]]; entón tivo outro enfrontamento co rei Afonso XI, a quen non quixo achegar as súas mesnadas para cercar [[Xibraltar]]; tras unha nova reconciliación, volveu a atopar un motivo de queixa laboriosamente inventado e acusou ao rei de non permitir que a súa filla Constanza casase co infante [[Pedro I de Portugal|Pedro]], futuro rei co nome de [[Pedro I de Portugal|Pedro I]]; recobrou a graza real a tempo para participar na importante [[batalla do Salado]] contra os [[benimerines]] e na ulterior conquista de [[Alxeciras]].
[[
Don Juan Manuel convertíuse nun dos homes máis ricos e poderosos da súa época: amais de manter el só un exército de mil cabaleiros, por un tempo chegou a cuñar, como os reis, a súa propia moeda; para iso dispuixo unha fábrica de cuñación na súa aldea de [[El Cañavate]] ([[Provincia de Cuenca|Cuenca]]). Esta actividade molestou tanto a Afonso XI como aos reis de Aragón. As moedas que se conservan pon no anverso a lenda "SANTA ORSA" e no reverso "A DEPICTA VIA CON", que se refire á súa filla Constanza. ▼
▲Don Juan Manuel
O autor de ''[[El conde Lucanor]]'' compaxinou durante toda a súa vida as súas actividades de escritor coas de nobre cabaleiro, mais no seu ambiente houbo críticas sobre a súa vocación literaria, pois coidábase que un nobre tan alto non debía dedicarse a tales actividades. Mais o pracer que achaba na escritura e a utilidade que vía para os outros nela, levárono a proseguir a súa actividade literaria.
Na súa época o trono de Castela estivo ocupado por dous monarcas que incluso chegaron a proxectar matalo: [[Fernando IV]] e [[Afonso XI]]; porén, o último destes pedíu a man da súa filla Constanza só como mera manobra política para conservar a súa fidelidade, pois despois foi posergando o matrimonio e repudiouno cando xa estaba concertado, confinando á moza no [[Castillo de Toro]];{{Harvnp|Herrera Casado|1993|p=}} o Rei no só repudiou á súa filla, senón que non lla devolvía nin lle concedía licenza para viaxar a Portugal e casar co infante Pedro de Portugal, futuro rei co nome de [[Pedro I de Portugal|Pedro I]]. Estas discordias entre rei e vasalo duraron ao menos unha década e polo menos en dúas ocasións don Juan Manuel foi apresado polo monarca; porén, a necesidade do rei de asegurar a paz interior para poder enfrontar ao rei de Marrocos e a mediación de Juana Núñez, sogra de don Juan polo seu terceiro matrimonio, conseguiron que o rei devolvese a don Juan Manuel os seus bens embargados e os outro honores en 1337, pondo fin a esta inimizade, o que se consolidou por fin coa autorización para a voda de Constanza, e cara o 1340 ambos se aliaron contra os musulmáns na [[batalla do Salado]] e arrebatáronlle a cidade de [[Alxeciras]] despois dun [[Asedio de Alxeciras (1342-1344)|longo asedio]].▼
Participou nas [[cortes de Alcalá]], onde interviño no incidente protocolario que deu orixe á famosa frase, atribuida a Afonso XI, ''[[Por Castilla hablaré yo]]''.▼
▲Na súa época o trono de Castela estivo ocupado por dous monarcas que incluso chegaron a proxectar matalo: [[Fernando IV]] e [[Afonso XI]]; porén, o último destes
Despois destes acontecementos, o infante don Juan Manuel deixou a vida política e retirouse ao [[Castelo de Garcimuñoz]], onde pasou os seus últimos anos entregado á literatura. Orgulloso das súas obras, decidiu reunilas todas nun só volume, que deixou no [[Convento de San Pablo (Peñafiel)|convento de San Pablo]] en [[Peñafiel]] para que non sufrisen as alteracións dos copistas.▼
▲Participou nas [[cortes de Alcalá]], onde
▲Despois destes acontecementos, o infante don Juan Manuel deixou a vida política e retirouse ao [[Castelo de Garcimuñoz]], onde pasou os seus últimos anos entregado á literatura. Orgulloso das súas obras, decidiu reunilas todas nun só volume, que deixou no [[Convento de San
Don Juan Manuel faleceu na cidade de Toledo en 1345 aos 70 anos de idade.
== Sepultura ==
Despois da súa defunción na cidade de Córdoba, o cadáver de Don Juan Manuel foi trasladado á vila de [[Peñafiel]], onde foi sepultado no [[Convento de San
Porén, en 1955 achouse unha caixa de madeira na igrexa do convento de San Pablo na que apareceron uns restos humanos, que foron identificados por diversos historiadores como os restos de Don Juan Manuel, pois ao limpar o muro de pedra apareceu, escondida baixo unha grosa capa de xeso a seguinte inscrición,<ref>[http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1955/01/16/033.html Diario ABC. 16 de xaneiro de 1955, p. 33.]</ref> que tamén foi consignado en séculos pasados por outros historiadores:<ref group="lower-alpha">[[Antonio Benavides Fernández de Navarrete]] tamén consignou o epitafio de Don Juan Manuel nas súas ''Memorias de don Fernando IV de Castilla'': «Aquí yace el ilustre Señor D. Juan Manuel, Fijo del muy ilustre señor infante Don Manuel y de la muy esclarecida sennora doña Beatriz de Saboya, Duque de Peñafiel, Marqués de Villena, Abuelo del muy poderoso Rey y sennor de Castilla y de León, Don Juan primero de este nombre. Finó en la ciudad de Córdova el año del nascimiento Salvador de 1362». Porén, o propio Benavides x advertíu que a data da morte de Don Juan Manuel sinalada no epitafio era errónea. ''Cfr.'' Benavides (1860), p. 351.</ref>
{{Cita|Aquí yace el ilustre señor don Juan Manuel, hijo del muy ilustre Señor infante Don Manuel y de la muy esclarecida señora doña Beatriz de Saboya, duque de Peñafiel, marqués de Villena, abuelo del muy poderoso rey y señor de Castilla y León don Juan I, de éste nombre. Finó en la ciudad de Córdoba el año del nacimiento de Nuestro Salvador de 1362.}}
Fortunato Escribano de la Torre tamén asegurou que os restos do magnate apareceron en 1955 no convento de San Pablo de Peñafiel,{{Harvnp|Escribano de la Torre|1977|p=307}} e na actualidade eses restos repousan nunha pequena arqueta de pedra adornada co escudo de Don Juan Manuel e colocada no mesmo lugar onde apareceron e baixo o epitafio mencionado anteriormente.
== Matrimonios e descendencia ==
Posteriormente controuxo un segundo matrimonio coa infanta [[Constanza de Aragón (1300-1327)|Constanza de Aragón]], falecida no [[Castelo de Garcimuñoz]] en 1327 e filla do rei [[Xaime II de Aragón]] e de [[Branca de Nápoles]],{{Harvnp|Salazar y Acha|2000|p=384}}{{Harvnp|Herrera Casado|1993|p=}} con quen tivo tres fillos:
* [[Constanza Manuel de Villena]] (1323-1345). Casou con [[Pedro I de Portugal]], e foi a nai do rei [[Fernando I de Portugal]]. Morreu de puerperio despois de dar a luz ao seu fillo.
Liña 56 ⟶ 72:
De forma convencional, a produción de don Juan Manuel clasifícase en tres etapas:
* Nunha primeira etapa, a súa obra maniféstase claramente influída polas obras producidas polo traballo colectivo que fixo o seu tío Afonso X. Por exemplo, a Crónica abreviada é, precisamente, un resumo da ''[[Estoria de España]]''. Segue, polo tanto, don Juan Manuel nesta etapa os modelos xenéricos afonsinos: historiografía, asuntos cinexéticos, disposicións xurídicas sobre cabalaría; etc.
Nas seguintes etapas, a súa creación vólvese máis persoal, nun intento de utilizala como reclamación da categoría persoal e social que os seus problemas co rei lle minaron. Porén, esta función política e histórica, diminúe co tempo e remata por ser case plenamente substituída pola súa
* Co ''Libro del cavallero et del escudero'', iníciase unha segunda etapa, na que o didactismo, case sempre expresado a través dunha estrutura dialogada, das súas obras é a característica máis destacable. Corresponden a esta fase as súas obras máis recoñecidas, entre elas ''[[El conde Lucanor]]''.
* Por último, a partir de 1337 o seu didactismo exprésase cunha orientación diferente, abandonando actitudes excesivamente exemplarizantes.
En todas estas obras a función predominante e a función didáctica. Neste senso, Don Juan Manuel considérase ante todo un educador: tivo un gran referente no seu tío [[Afonso X]] e, decidido a seguir o seus pasos, cultivou unha literatura formativa en castelán, o cal era unha rareza naquela época cando todos os escritores cultos preferían o [[latín]].
No século XIV, don Juan Manuel
Amais de divulgar o saber humano, en moitos casos utilizou a súa obra para retratarse. En xeral, a súa literatura é un reflexo do seu carácter, as súas ambicións e das súas crenzas (escribíu a favor de difundir a relixión, como queda manifestado en ''Tratado de la Asunción'', exaltación á Virxe, na que don Juan Manuel defende o dogma da [[Inmaculada Concepción]]). Tivo un estilo ideal ao que tentou se ater: claridade, exactitude, concisión.▼
▲Amais de divulgar o saber humano, en moitos casos utilizou a súa obra para retratarse. En xeral, a súa literatura é un reflexo do seu carácter, as súas ambicións e das súas crenzas (
===Obras===
A súa obra, fundamentalmente didáctica e narrativa, é en xeral, impulsada por unha gran preocupación sobre a adecuada formación en corpo, alma e intelixencia dun perfecto cabaleiro medieval, polo xeral clasifícase na habitual denominación de "educación de príncipes"; consta de pequenos opúsculos (''[[Crónica abreviada]]'', ''[[Libro de la caza]]'', ''[[Libro de las tres razones]]'', ''[[Tractado en que se prueba por razón que Sancta María está en cuerpo y alma en Paraíso|Tratado de la Asunción de la Virgen María]]'' e o ''[[Libro infinido]]'' ou ''[[Libro de los castigos y consejos a su hijo don Fernando]]'') e de outras obras de máis extensa ambición polas que é fundamentalmente lembrado, o ''[[Libro del caballero y el escudero]]'', o ''[[Libro de los estados]]'' e o ''[[Conde Lucanor|Libro de Patronio]]'' ou ''[[Conde Lucanor]]''.
O '''''[[Libro del caballero y el escudero]]''''' foinos transmitido cunha gran lagoa textual no seu interior; narra a historia dun escudeiro mancebo aspirante a cortesán quen irá a unhas cortes convocadas polo rei e que recibe nese senso as máis diversos ensinos pola parte dun ermitán que foi cabaleiro. Asiste a unhas xustas e volve á ermida para recibir novos ensinos. O ancián ex-cabaleiro morre e o seu novo discípulo sepúltao. Inspírase en obras semellantes de [[Raimundo Lulio]] e nunha descoñecida obra do escritor romano [[Vexecio]].
O '''''[[Libro de los estados]]''''' ofrece unha visión de como debe ser unha sociedade ideal no século XIV, aínda que é tamén unha narración con fin didáctica (educación dun príncipe) inspirada na lenda de ''[[Barlaam e Xosafat]]'', forma cristianizada na que foi transmitida a Occidente a lenda de [[Buda]], se ben parece que utilizou unha versión desta lenda diferente á atribuída a [[Xoan Damasceno|San Xoan Damasceno]]. A súa obra mestra considérase, porén, o ''Libro de Patronio'' ou '''''[[El conde Lucanor|Libro del conde Lucanor]]'''''
A estrutura dos contos, porén, reflicta o ordenancismo e a xerarquización medieval. En primeiro lugar un mozo nobre, Lucanor, expon nun tono abstracto un problema que lle esixe pronta resolución ao seu vello conselleiro e aio Patronio; despois, o derradeiro cóntalle un [[apólogo]] do que o mozo extrae a solución do seu conflito, que aplica e resúltalle ben; entón Don Juan Manuel introduce uns versos (de métrica moi interesante e variada para a época) que condensan a moralidade final e por fin exponse unha ''[[estoria]]'' ou viñeta debuxada alusiva ao problema exposto, debuxos que desgrazadamente non se conservan e polo tanto non aparecen nas edicións da obra. Este rigorosa orde expositiva responde a unha intención claramente didáctica, que vai desde o máis [[abstracción (filosofía)|abstracto]] ata o máis [[concreto]], mais onde realmente aparece a arte e o enxeño de Don Juan Manuel é na estrutura interna dos pasaxes meramente narrativos que constitúen os contos e na penetración psicolóxica dos motivos últimos que moven aos personaxes.▼
▲A estrutura dos contos, porén, reflicta o ordenancismo e a xerarquización medieval. En primeiro lugar un mozo nobre, Lucanor,
O '''''[[Libro de las tres razones]]''''', antes coñecido como ''Libro de las armas'', escrito entre [[1342]] e [[1345]], é a obra do infante máis valorada pola crítica actual despois de ''[[El Conde Lucanor]]'' pola súa interpretación disidente da historia, por se basear nas experiencias persoais do autor e pola calidade da súa prosa. Trátase dunha obra breve que recrea episodios históricos cun alto compoñente de ficción. Neste opúsculo Don Juan Manuel é dono de todas as súas habilidades e recursos literarios.
Liña 80 ⟶ 103:
{{listaref|2}}
==Véxase tamén==
=== Bibliografía ===
{{FormatoWiki}}
* Arco y Garay, Ricardo del (1954). Instituto Jerónimo Zurita. Consejo Superior de Investigaciones Científicas, ed. Sepulcros de la Casa Real de Castilla. Madrid.
* Ayerbe-Chaux, Reinaldo. El Conde Lucanor: Materia tradicional y originalidad creadora. Madrid: J. Porrúa Turanzas, 1975.
Liña 102 ⟶ 127:
* Wacks, David A. "Don Yllán and the Egyptian Sorceror: Vernacular commonality and literary diversity in medieval Castile." Sefarad 65.2 (2005): 413-33.
===Ligazóns externas===
* {{Commonscat|Don Juan Manuel}}
* {{wikisource|Juan Manuel|Don Juan Manuel}}
Liña 108 ⟶ 133:
* [http://archive.org/search.php?query=creator%3A%22Juan+Manuel%2C+Infante+of+Castile%2C+1282-1347%22 Obras de Don Juan Manuel] en [[Internet Archive]]
* [http://www.ciudadseva.com/textos/cuentos/esp/juanma/jm.htm Dixitalización dos contos de Don Juan Manuel], en versión antiga e moderna, no sitio Ciudad Seva (en castelán)
{{sencat}}
| |||