Wikipedia

Bocareu: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
m HombreDHojalata moveu a páxina "Bocarte" a "Bocareu" sobre unha redirección
Xoio (conversa | contribucións)
35.622 edicións
Ampliación e revisión do artigo, con adición de fontes e referencias
Liña 1:
{{Taxobox
[[Ficheiro:Box of Engraulis encrasicholus.jpg|miniatura|250px|Caixa de bocartes nun mercado de [[Samsun]], [[Turquía]].]]
| name = Bocareu<br>''Engraulis encrasicolus''
O '''bocarte''',<ref name=A>[http://www.realacademiagalega.org/dicionario#loadNoun.do?current_page=1&id=331389 Dicionaro da RAG].</ref> '''bocareo''' ou '''bocareu''',<ref name=A/> ''Engraulis encrasicolus'', Linnaeus 1758, é un [[peixe azul]], [[graxa|graxo]], da familia dos '''[[engráulidos]]''', semellante á [[sardiña]] pero máis pequeno.
| image = Anchovies (4122029675).jpg
| image_caption = [[Bocareu]]s (''Engraulis encrasicolus'')
| image_width = 250px
| regnum = ''[[Animalia]]''
| phylum = ''[[Chordata]]''
| suphylum = ''[[Vertebrata]]''
| classis = ''[[Actinopterygii]]''
| subclassis = ''[[Neopterygii]]''
| infraclassis = ''[[Teleostei]]''
| superordo = ''[[Paracanthopterygii]]''
| ordo = ''[[Clupeiformes]]''
| subordo = ''[[Clupeoidei]]''
| familia = ''[[Engraulidae]]''
| genus = '''Engraulis'''
| species = '''E. encrasicolus'''
| binomial = Engraulis encrasicolus
| binomial_authority = [[Linnaeus]], 1758
| synonyms =
* ''Véxase o texto''
}}
 
O '''bocareu''' ou '''bocarte''',<ref name=A>[http://www.realacademiagalega.org/dicionario#loadNoun.do?current_page=1&id=331389 Dicionaro da RAG].</ref>, ''Engraulis encrasicolus'', Linnaeus 1758, é un [[peixe azul]], [[graxa|graxo]], da [[orde (bioloxía)|orde]] dos [[clupeiformes]] e [[familia (bioloxía)|familia]] dos [[engráulidos]], semellante á [[sardiña]] pero máis pequeno.
É de corpo alongado, dun tamaño medio duns 20 cm (a talla mínima son 9 cm), esvelto e comprimido lateralmente, provisto de [[escama de peixe|escamas]] grandes e caedizas. A cor do dorso é azulenta ou parda clara e os flancos e ventre prateados, cunha banda moura separando o dorso dos flancos.
 
== Características ==
Presenta unha boca grande (de aí o seu nome) que supera o bordo posterior do ollo e alcanza case a metade do preopérculo. A mandíbula superior é saínte e moi prominente respecto da inferior. Presenta dentes pequenos nas maxilas e no vómer. A [[aleta]] dorsal, única, sitúase no medio do corpo, por detrás das pelvianas e por diante da anal. Aleta caudal aforquillada.
Como todos os engráulidos o bocareu diferénciasse dos seus parentes os [[clupeidos]] polo seu seu [[corpo]] máis esvelto, o tamaño un pouco menor, o maxilar superior sobresaíndo do inferior e a [[boca]] moi grande (ao que aluden moitos dos seus nomes vulgares), que termina moi por detrás do [[ollo]].<ref name=M>Muus, Bent J. (1998), pp. 94-95.</ref>
 
O seu alongado e esvelto corpo, comprimido lateralmente, está revestido de [[escama de peixe|escamas]] grandes e caedizas,<ref name=RV>Rodríguez Villanueva ''et al.'' (1995), pp. 34-35.</ref> pode alcanzar un máximo de 20 cm no [[canal da Mancha]] e no sur do [[mar do Norte]], pero os exemplares capturados raramente miden máis de 16 cm, sendo aínda menores na parte meridional da súa área de distribución (por exemplo, máximo de 10 cm no [[mar de Azov]])<ref name=M/>. En [[Galicia]] pode chegar aos 20 cm.<ref name=RV/>
== Especies ==
Ademais da especie típica, hai outras especies de ''boquerón'' (bocareus) que tamén son obxecto de captura:
* ''Engraulis japonicus'', boquerón [[Xapón|xaponés]].
* ''Engraulis australis'', boquerón de [[Australia]] e [[Nova Zelanda]].
* ''Engraulis capensis'', de [[África|África do Sur]].
* ''Engraulis clarki'', na costa occidental de [[Panamá]].
* ''Engraulis anchoita'', nas costas de [[Arxentina]], [[Uruguai]] e sur do [[Brasil]].
 
A coloración do dorso é azulada ou algo verdosa, separada nitidamente da prateada dos flancos e o ventre por unha banda escura.<ref name=RV/>
== Hábitat ==
Abunda nos océanos [[océano Pacífico|Pacífico]] e [[Atlántico]], así como no [[Mediterráneo]]. Vive normalmente en augas de máis de 100 m de profundidade aínda que no inverno pode desprazarse a augas máis profundas.
 
O [[fociño]] é cónico, co maxilar superior moito máis saínte que o inferior. Ten dentes pequenos en ambos os maxilñares, no vómer e nos ósos palatinos.<ref name=RV/>
É unha especie peláxica, moi gregaria, que se achega á costa no verán para realiza-la desova (entre abril e agosto), momento no que se pesca, con redes de [[arte de cerco|cerco]]. A súa alimentación é [[plancton|planctónica]].
 
A [[aleta|aleta dorsal]], única, pequena, está situada no centro do lombo. As [[aleta|aletas pelvianas]] están situadas á altura da orixe da dorsal, A [[aleta|aleta anal]], relativamente longa, comeza pouco despois do extremo posterior da dorsal. A [[aleta|aleta caudal]] é fondamente aforquillada.<ref name=RV/>
== Sinonimia ==
[[Constantino García]] <ref> GARCÍA GONZÁLEZ, Constantino: ''Glosario de voces galegas de hoxe''. Anexo 27 de ''Verba. Anuario Galego de Filoloxía''. Secretariado de Publicacións da Universidade, Santiago de Compostela 1985.</REF> recolle as variantes ''bocarón'' (en Sada), ''bucareu'' (en Escarabote e Marín) e ''mocarte'' (tamén en Sada). [[Xosé Luís Franco Grande|Franco Grande]] recolle tamén ''mocareu'' e [[Xoán Cuveiro Piñol|Cuveiro]] ''macareu'', pero non o localizan.
 
== Hábitat e bioloxía ==
[[José Cornide Saavedra|Cornide]] afirmaba erroneamente que o nome galego propio era o de ''xouba'' <ref>Citado por Eladio Rodríguez.</ref>.
[[Ficheiro:Box of Engraulis encrasicholus.jpg|miniatura|240px|Caixa de bocartes nun mercado de [[Samsun]], [[Turquía]].]]
 
Ditribúese polas [[costa (xeografía)|costas]] do [[Atlántico]] nororiental, desde o sur de [[Suecia]] [[Noruega]], pasando polas de [[Dinamarca]], [[mar do Norte]], [[illas Británicas]], [[canal da Mancha]], [[Países Baixos]], [[Bélxica]], [[Francia]], [[España]], [[Portugal]] e as costas occidentais de [[África]],<ref name=M/> ata as provincias do [[Cabo Occidental]] e o [[O Cabo Oriental|Oriental]],<ref>Ver mapa en [http://www.fishbase.org/summary/66 ''Engraulis encrasicolus'' (Linnaeus, 1758)] en FishBase.</ref> así como en todo o [[Mediterráneo]].<ref name=M/>
[[Antón Santamarina]] en [[Ríos Panisse]] <ref name=RP>Ríos Panisse, M. C. (1977)</ref> establece dúas [[etimoloxía]]s: por un lado, as denominacións rematadas en ''-arte'' (''bocarte'', ''mocarte'') procederían do [[lingua vasca|vasco]], onde existe a forma ''bokart'', e este do [[lingua latina|latín]] ''bucca'', pola morfoloxía e tamaño da boca do peixe; o mesmo ''boquerón'' reflicte o tamaño da súa boca.
 
É un peixe peláxico, eurihalino, moi gregario, que forman [[cardume]]s que, nos meses estivais, se achegan á costa para a reprodución e,<ref name=RV/> ás veces, chegan a augas [[Escocia|escocesas]], do [[Kattegat]] e ao oeste do [[mar Báltico]].<ref name=M/> Nadan normalmente en augas de máis de 100 m de profundidade aínda que no inverno poden desprazarse a augas máis profundas.
Por outra banda están as formas ''bocareo'', ''macareu'' e variantes, que parecen derivar do gascón moderno ''macaréu'' e do francés ''maquereau'', que aló designa á [[xarda]] (''Scomber scombrus'') e que aquí cedeu o seu nome a esta especie, o noso bocareo, por ser un préstamo incorrectamente asimilado.
 
Aliméntanse de [[zooplancton]], sobre todo de [[copépodos]], pero tamén de algas.<ref name=M/>
 
A reprodución ten lugar nos meses de xuño a agosto no sur do mar do Norte, o canal da Mancha, en o [[mar Cantábrico]] e entre abril e setembro no Mediterráneo. As femias producen entre 13 000 e 20 000 ovos ovalados, peláxicos, que eclosionan aos 2 ou 4 días.<ref name=M/>
 
== Pesca ==
Aprovéitase o verán, cando se achega á costa, para pescalo (''costeira do bocareu'' ou ''da anchoa'') con [[arte (pesca)|artes]] de deriva ou de cerco ([[traíña]]s). No Mediterráneo adoita enganar ao peixe de noita con luces, como se fai coa [[sardiña]]. A captutas [[Europa|europeas]]e do [[África|noroeste aficano]] oscilan entre as 200 000 e as 300 000 t anuais.<ref name=M/>
== Sinonimia científica ==
A especie foi descrita por primeira vez por [[Linneo]] en 1758 na décima edición do seu ''Systema Naturae'': Linnaeus, C. (1758): ''Systema Naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis.'' Editio decima, reformata. Laurentius Salvius: Holmiae. ii, 824 pp.[http://dx.doi.org/10.5962/bhl.title.542 (Ver en liña)], data e edición que marcan o comezo da [[taxonomía]] e [[nome científico|nomenclatura]] modernas, no que a denominou como ''Gadus encrasicolus''.<ref name=W>[http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id= ''Engraulis encrasicolus'' (Linnaeus, 1758)] en WORMS. {{en}}</ref>
 
A continuación relaciónanse os sinónimos utilizados por diversos autores, distinguindo entre os admitidos, os non admitidos oficialmente, e os que teñen incorreccións ortográficas:<ref name=W/>
* ''Anchoa guineensis'' <small>(Rossignol & Blache, 1961) </small>
* ''Anchoviella guineensis'' <small>Rossignol & Blache, 1961</small>
* ''Clupea encrasicolus'' <small>Linnaeus, 1758 (sinónimo)</small>
* ''Engraulis amara'' <small>Risso, 1827</small>
* ''Engraulis argyrophanus'' <small>Valenciennes, 1848</small>
* ''Engraulis capensis'' <small>Gilchrist, 1913</small>
* ''Engraulis encrasicholus'' <small>(Linnaeus, 1758) (incorrecto gramaticalmente)</small>
* ''Engraulis encrasicholus ponticus''<small> Alesandrov, 1927 (incorrecto gramaticalmente)</small>
* ''Engraulis encrasicolus ponticus'' <small>Alexandrov, 1927 (sinónimo)</small>
* ''Engraulis encrasicolus russoi''<small> Dulzetto, 1947</small>
* ''Engraulis encrassicolus'' <small>(Linnaeus, 1758) (incorecto gramaticalmente)</small>
* ''Engraulis engrasicholus'' <small>(Linnaeus, 1758) (incorecto gramaticalmente)</small>
* ''Engraulis engrasicolus'' <small>(Linnaeus, 1758) (incorecto gramaticalmente)</small>
* ''Engraulis guineensis'' <small>(Rossignol & Blache, 1961)</small>
* ''Engraulis meletta'' <small>Cuvier, 1829</small>
* ''Engraulis russoi'' <small>Dulzetto, 1947</small>
* ''Engraulis vulgaris'' <small>Nilsson, 1832</small>
* ''Engraulus encrasicholus'' <small>(Linnaeus, 1758) (incorecto gramaticalmente)</small>
 
== Sinonimia vulgar ==
[[Constantino García]] <ref>García González, C. (1985): ''Glosario de voces galegas de hoxe''. Anexo 27 de ''Verba. Anuario Galego de Filoloxía''. Santiago: Universidade de Santiago de Compostela. Secretariado de Publicacións.</ref> recolle as variantes ''bocarón'' (en Sada), ''bucareu'' (en Escarabote e Marín) e ''mocarte'' (tamén en Sada). [[Xosé Luís Franco Grande|Franco Grande]] recolle tamén ''mocareu'' e [[Xoán Cuveiro Piñol|Cuveiro]] ''macareu'', pero non o localizan.
 
[[José Cornide Saavedra|Cornide]] afirmaba, erroneamente, que o nome galego propio era o de ''xouba''.<ref>Cornide, Joseph (1778): ''Ensayo de una historia de los peces y otras producciones marinas de la costa de Galicia arreglado al sistema del caballero Carlos Linneo con un tratado de las diversas pescas y de las redes y aparejos con que se practican''. [http://books.google.es/books?id=MYY-AAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=es#v=onepage&q&f=false Ver en liña].</ref> <ref>Citado por Eladio Rodríguez.</ref>
 
[[Antón Santamarina]] en [[Ríos Panisse]] establece dúas [[etimoloxía]]s: por un lado, as denominacións rematadas en ''-arte'' (''bocarte'', ''mocarte'') procederían do [[lingua vasca|vasco]], onde existe a forma ''bokart'', e este do [[lingua latina|latín]] ''bucca'', pola morfoloxía e tamaño da boca do peixe; o mesmo o casstelán ''boquerón'' reflicte o tamaño da súa boca.<ref name=RP>Ríos Panisse, M. C. (1977), p. 219.</ref>
 
Por outra banda están as formas ''bocareo'', ''macareu'' e variantes, que parecen derivar do gascón moderno ''macarèu'' e do francés ''maquereau'', que aló designa á [[xarda]] (''Scomber scombrus'') e que aquí cedeu o seu nome a esta especie, o noso bocareu, por ser un préstamo incorrectamente asimilado.<ref name=RP/>
 
== Usos culinarios ==
[[Ficheiro:Pinchos txaka bonito.jpg|miniatura|250px|Tapas con anchoas e outros produtos]]
O boquerónbocareu, coa [[sardiña]] e o [[xurelo]], son os tres peixes azuis máis consumidos en España <ref>Consumer[http://pescadosymariscos.consumer.es/boqueron-o-anchoa Consumer.es]</ref>.
 
ConsómeseO bocareu consómese en fresco ou [[conserva]]do en [[salmoira]]. Cando se presenta en conserva adoita recibi-lorecibir o nome de '''anchoa'''.<ref name=A2>[http://www.realacademiagalega.org/dicionario#loadNoun.do?nounTitle=anchoa&homonymNumber= '''anchoa''' no dicionaroiodicionario da RAG].</ref> En calquera caso, cómpre advertir de que esta diferenciación no uso de ''bocarte'' e de ''anchoa'' non se dá noutras zonas da [[península Ibérica]].
 
{{cita|''Para conservarlo se sala, después de arrancarle la cabeza y los intestinos, pues como es comestible tiene mucho consumo, recibiendo el nombre de ANCHOA cuando ya está salado. Algunos años se pesca en grandes cantidades en las aguas marítimas de Galicia; y cuando esto ocurre se sala en las fábricas de conservas de nuestra región, y convertido en anchoas se hace de él una importante exportación al resto de España y al extranjero'' ([[Eladio Rodríguez]])}}.
 
=== Anchoas ===
[[Ficheiro:Cantabria Santoña fabrica anchoas Napoli lou.JPG|miniatura|250px|Fábrica de anchoas en Santoña (Cantabria)]]
A técnica da conservación da anchoa en [[salmoira]] e [[pasteurización]] foi desenvolvida en Santoña en [[1915]], por Giovanni Vella Scatagliota (de [[Trapani]], [[Sicilia]]), que se dedicaba daquela á industria da [[salga]] de peixe. O proceso consistía en limpar e prepara-lospreparar os filetes de anchoa, deixalos madurar en salmoira e, finalmente, recubrilos con [[manteiga]] e, logo, aceite de oliva. Aínda que a produción ía destinada inicialmente á exportación, a partir de mediados dos anos 50[[1950]] comezou a xeralizarse o consumo de anchoas en aceite en España, primeiro en establecementos de restauración e logo no consumo particular, en formatos pequenos.
 
O proceso de elaboración das anchoas, como calquera proceso industrial, foi modificándose e mecanizándose, aínda que se manteñen técnicas artesanais no caso de produtos de maior calidade. Basicamente consiste nas seguintes fases:
* Salmorización: colocación en grandes barriles, en capas alternativas de pescadopeixe e [[cloruro de sodio|sal]].
* Prensado: sobre a capa superior colócase un peso para manter unha presión constante sobre o contido do barril, segundo merma o volume ó perder auga.
* Maduración ou fermentación [[enzima|enzimática]] durante máis ou menos tempo (de 3 a 7 meses ou máis), en función da calidade final que se quere conseguir.
* Lavado, para eliminar escamas, sangue e outros restos.
* Preparación dos filetes: corte de cabeza e cola, evisceración, abertura e retirada da espiña.
* Lavado e secado, para elimina-loeliminar o exceso de auga.
* Empacado nos envases, sexan metálicos ou de cristalvidro.
* Engadido do líquido de cobertura: aceite de oliva ou vexetal.
* Peche do envase.
Liña 59 ⟶ 113:
</gallery></center>
 
O produto resultante é unha [[semiconserva]]: o mecanismo de [[conservación de alimentos|conservación]] é pola acción da salmoira, xa que o tratamento térmico é insuficiente para destruí-ladestruír a flora [[bacteria]]na presente. Por este motivo, e a diferenza das conservas, os envases de anchoas deben manterse baixo [[refrixeración]] e o [[Data de consumo preferente|período de consumo preferente]] é moito menor: desde os 6 meses ata un ano.
 
A presentación máis común é baixo forma de filetes de anchoa, con ou sen pel, pero sempre desprovistos da espiña. Pode utilizarse [[aceite de oliva]] como líquido de cobertura, outros aceites comestibles ou salmoira.
 
As conservas de anchoas especialmente afamadas son as de [[Santoña]] ([[Cantabria]]) [http://villadesantona.com/modules.php?name=anchoa] e de [[L'Escala]] ([[Girona]]). En Santoña celébrase a ''Feria de la Anchoa de Santoña'' e, no [[2007]], convocouse a ''I Conferencia Mundial da Anchoa''. En L'Escala existe el ''Museo de la Anchoa y de la Sal''.
 
== Outras especies similares ==
 
Ademais da especie típica, hai outras especies de bocareus ou bocartes que tamén son obxecto de captura, así como doutras especies semellantes de [[xénero (bioloxía)|xéneros]] afíns a ''[[Engraulis]]'':
(Os nomes galegos, escritos en '''letra negra''', son os propostos por Lahuerta e Vázquez)<ref>Lahuerta e Vázquez (2000), pp. 164-165.</ref>
 
=== Xénero ''Engraulis ===
* ''Engraulis anchoita'' ou '''bocarte arxentino''', nas costas de [[Arxentina]], [[Uruguai]] e sur do [[Brasil]].
* ''Engraulis australis'', nas costas de [[Australia]] e [[Nova Celandia]].
* ''Engraulis capensis'', de [[África|África do Sur]].
* ''Engraulis clarki'', na costa occidental de [[Panamá]].
* ''Engraulis japonicus'' o '''bocarte do Xapón'''.
* ''Engraulis mordax'', o '''bocarte do Pacífico Norte''' ou '''bocarte de California'''.
* ''Engraulis ringens'', o '''bocarte do Perú'''.
 
=== Xéneros afíns ===
* ''Anchoa hepsetus'', o '''bocarte riscado'''.
* ''Anchoa lyolepis'', o '''bocarte narigudo'''.
* ''Anchoa mitchilli'', o '''bocarte de Baía'''.
* ''Cetengraulis edentulius'', o '''bocarte de cola amarela'''.
* ''Cetengraulis mysticetus'', o '''bocarte do Pacífoco central'''.
* ''Coilia mystus'', o '''bocarte cola de rato'''.
* ''Lycengreaulis grossidens'', o '''bocarte de Río'''.
 
== O bocarte na cultura popular galega ==
* ''Hoxe fai moito bocareo e non se pode pescar'': dise en [[Lourizán, Pontevedra|Lourizán]] (Pontevedra) cando hai moito mar, forte ondada .<ref>RIVASRivas QUINTASQuintas, Elixio (1978): ''Frampas. Contribución al Diccionario Gallego''. Salamanca: Editorial Ceme, Salamanca 1978.</REFref>.
 
== Notas ==
Liña 72 ⟶ 149:
 
== Véxase tamén ==
{{Commons|Engraulis encrasicolus}}
{{wikispecies}}
=== Bibliografía ===
* Lahuerta Mouriño, F. e Vázquez Álvarez, F. X. (2000): ''Vocabulario multilingüe de organismos acuáticos''. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. ISBN 84-453-2913-8, p. 190.
* Muus, Bent J.; Jørgen G. Nielsen; Preben Dahlstrøm e Bente O. Nyström (1998): ''Peces de mar del Atlántico y del Mediterráneo''. Barcelona: Ediciones Omega. ISBN 84-282-1161-2.
* Nelson, Joseph S. (2006): ''Fishes of the World''. John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0-471-25031-7.
* Ríos Panisse, M. C. (1977): ''Nomenclatura de la flora y fauna marítimas de Galicia. I Invertebrados y peces.'' Santiago: Universidad de Santiago de Compostela. ISBN 84-7191-008-X.
* Rodríguez Villanueva, X. L. e Xavier Vázquez (1995): ''Peixes do mar de Galicia. (III) Peixes óseos (continuación)''. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-7507-870-2.
* Solórzano, Manuel R[odríguez]; José L. Rodríguez, José Iglesias, Francisco X, Pereira e Federico Álvarez (1988): ''Inventario dos peixes do litoral galego (Pisces: Cyclostomata, Chondrichthyes, Osteichthyes).'' O Castro-Sada, A Coruña: Cadernos da Área de Ciencias Biolóxicas (Inventarios). Seminario de Estudos Galegos, vol. IV. ISBN 84-7492-370-0.
* Xunta de Galicia (1999): ''Guía do consumidor de peixe fresco''. Consellería de Pesca, Marisqueo e Acuicultura.
 
=== Outros artigos ===
* [[Clupeiformes]]
* [[Engráulidos]]
 
=== Ligazóns externas ===
* [http://www.fishbase.org/summary/66 ''Engraulis encrasicolus'' (Linnaeus, 1758)] en FishBase. {{en}} Contén descrición da especie, imaxes e mapa de distribución.
{{Commons|Engraulis encrasicolus}}
* [http://www.ncbi.nlm.nih.gov/Taxonomy/Browser/wwwtax.cgi?lin=s&p=has_linkout&id=184585 ''Engraulis encrasicolus''] en NCBI.{{en}}
* [http://www.fishbase.org/Summary/speciesSummary.php?ID=66&genusname=Engraulis&speciesname=encrasicolus&lang=Spanish Ficha Fishbase]
* [http://pescadosymariscos.consumer.es/boqueron-o-anchoa Ficha de Consumer.es]
 
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Bocareu»