Unha cairomona, un neoloxismo creado orixinalmente en inglés (kairomone) tomado do grego καιρός momento oportuno, e a terminación mona facendo un paralelismo co termo feromona,[1][2] é un composto semioquímico (que comunica algo), emitido por un organismo, que funciona como mediador de interaccións interespecíficas dun modo que beneficia a un individuo doutra especie que o recibe, e dana ao emisor sen este pretendelo.[3] Isto é a miúdo desvantaxoso para o produtor da substancia, aínda que outros beneficios de producir a substancia, que pode ter outras funcións, poden compensar este custo, de aí a súa persistencia no tempo evolutivo. A cairomona mellora a fitness do receptor e nese sentido diferénciase dunha alomona (que fai o contrario: beneficia ao produtor e dana ao receptor) e a unha sinomona (que beneficia a ambas as partes). O termo úsase principalmente no campo da entomoloxía (o estudo dos insectos). Propuxéronse dúas pistas ecolóxicas nas que poderían actuar as cairomonas; xeralmente indican ou unha fonte de alimento para o receptor ou a presenza dun predador, sendo isto último menos común ou polo menos menos estudado.

Usadas polos predadores para atopar presas

editar

Un exemplo disto pode verse no piñeiro ponderosa (Pinus ponderosa), que produce un terpeno chamado mirceno cando é danado polo escaravello Dendroctonus ponderosae. En vez de deter o insecto, o composto actúa sinerxicamente con feromonas de agregación do propio animal, polo que atrae a máis escaravellos á árbore.[4]

Escaravellos predadores especialistas atopan aos escaravellos Dendroctonus (as súas presas) usando as feromonas que os Dendroctonus producen. Neste caso a substancia química producida é tanto unha feromona (que serve para a comunicación entre Dendroconus) coma unha cairomona ("percibida por casualidae" por outros escaravellos). Isto descubriuse accidentalmente cando os escaravellos depredadores e outros inimigos eran atraídos accidentalmente a trampas de insectos nas que se aplicara como isco feromonas de Dendroconus.[5]

Poden usarse feromonas de diferentes clases para que funcionen como cairomonas para as especies receptores. A avespa Vespula germanica é atraída por unha feromona producida pola mosca da froita mediterránea (Ceratitis capitata) cando está nun lek (un lek é un sitio de reunión de machos para faceren a exhibición de apareamento), causando a morte dalgunhas.[6] En contraste, unha feromona de alarma (usada para comunicar a presenza dunha ameaza) producida pola formiga Iridomyrmex purpureus atrae unha araña predadora.[7]

Usadas polas presas para axustar os predadores

editar

Algunhas presas usan compostos químicos producidos polos predadores como indicadores do nivel de risco de depredación e cambian a súa morfoloxía se ven que é necesario. O cambio de morfoloxía causado pola presenza de predadores coñécese como polifenismo inducido polo predador, e ocorre en diversos animais. Por exemplo, Daphnia cucullata forma "cascos" cando está exposta a depredadores na auga na que vive. Os seus depredadores inclúen a cladóceros (como Leptodora kindtii) e larvas de Chaoborus flavicans, un díptero. As dafnias responden ás cairomonas que detectan no ambiente duplicando o tamaño dos seus cascos protectores. Estes cambios en morfoloxía danlles máis seguridade ante os predadores.[8]

Os ratos temen instintivamente o cheiro dos seus predadores, como gatos ou ratas. Isto ocorre incluso en ratos de laboratorio que viviron illados dos predadores durante centos de xeracións.[9] Ao purificárense dous sinais químicos responsables da resposta ao medo da saliva do gato e da urina da rata, identificáronse dúas proteínas sinais homólogas: Fel d 4 (Felis domesticus alérxeno 4), o produto do xene Mup do gato, e Rat n 1 (Rattus norvegicus alérxeno 1), o produto do xene Mup13 da rata.[10][11][12] Os ratos temen o cheiro destas proteínas urinarias principais (Mups) mesmo cando as producen bacterias, pero os animais mutantes que son incapaces de detectar as Mups non mostran temor ás ratas, o que demostra a súa importancia na iniciación do comportamento do temor.[10][13] Non se sabe exactamente como as Mups de diferentes especies inician comportamentos de diferente tipo, pero as Mups de ratos e as dos predadores activan patróns únicos de neuronas sensitivas nas fosas nasais dos ratos receptores. Isto implica que o rato as percibe de xeito diferente, por medio de distintos circuítos neuronais.[10][11] Os receptores de feromonas do órgano vomeronasal responsables da detección das Mups non se coñecen, pero crese que son membros da clase V2R de receptores.[11][14]

Aplicacións

editar

Igual que as feromonas (compostos químicos de comunicación usados nunha mesma especie), as cairomonas poden utilizarse como un 'atracticida' para atraer unha especie que é unha praga a un lugar onde se aplica un pesticida. Porén, poderían utilizarse tamén para atraer unha especie desexada. As cairomonas producidas polos hóspedes das avespas parasitas foron utilizados para intentar atraelas e mantelas en zonas agrícolas para reducir o herbivorismo doutras especies, pero isto podería ter como resultado menos ataques sobre os herbívoros que constitúen a praga se a cairomona aplicada as distrae de buscar realmente aos seus hóspedes.

  1. Brown, W L Jr.; Eisner, T; Whittaker, R H (1970). "Allomones and kairomones: Transpecific chemical messengers". BioScience 20: 21–22. doi:10.2307/1294753. 
  2. "kairomone, n.". OED Online. September 2012. Oxford University Press. http://www.oed.com/view/Entry/241005?redirectedFrom=kairomone (acceso 3 de outubro de 2012).
  3. The free dictionary kairomone
  4. Kenneth R. Hobson, David L. Wood, Laurence G. Cool, Peter R. White, Toshiakazu Ohtsuka, Isao Kubo e Eugene Zavarin. Chiral Specificity in Responses by the Bark Beetle Dendroctonus valens to Host Kairomones. Journal of Chemical Ecology, Vol. 19, No. 9, 1993. [1] Arquivado 01 de xaneiro de 2017 en Wayback Machine.
  5. Wyatt, Tristram D. (2003). Pheromones and Animal Behaviour. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 2, 230–31. ISBN 0-521-48526-6. 
  6. Hendrichs, M.A. Hendrichs, J. Perfumed to be killed: interception of Mediterranean fruit fly (Diptera: Tephritidae) sexual signaling by predatory foraging wasps (Hymenoptera: Vespidae) [1998]. [2] Arquivado 01 de xaneiro de 2017 en Wayback Machine.
  7. Rachel A. Allan, Mark A. Elgar and Robert J. Capon. Exploitation of an Ant Chemical Alarm Signal by the Zodariid Spider Habronestes bradleyi Walckenaer. Proceedings: Biological Sciences. Vol. 263, No. 1366 (Jan. 22, 1996), pp. 69-73 [3]
  8. Anke WeberSteven Declerck. Phenotypic plasticity of Daphnia life history traits in response to predator kairomones: genetic variability and evolutionary potential. Hydrobiologia. December 1997, Volume 360, Issue 1, pp 89–99. DOI: 10.1023/A:1003188331933. [4]
  9. Ehrenberg, Rachel (5 June 2010). "Fight or flee, it's in the pee". Science News. Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2012. Consultado o 31 de decembro de 2016. 
  10. 10,0 10,1 10,2 Papes F, Logan DW, Stowers, L (May 2010). "The Vomeronasal Organ Mediates Interspecies Defensive Behaviors through Detection of Protein Pheromone Homologs". Cell 141 (4): 692–703. PMC 2873972. PMID 20478258. doi:10.1016/j.cell.2010.03.037. 
  11. 11,0 11,1 11,2 Rodriguez I (May 2010). "The chemical MUPpeteer". Cell 141 (4): 568–70. PMID 20478249. doi:10.1016/j.cell.2010.04.032. 
  12. "Why mice fear the smell of cats". BBC News. 17 May 2010. Consultado o 18 May 2010. 
  13. Bhanoo, Sindya (17 May 2010). "When a Mouse Smells a Rat". The New York Times. 
  14. Chamero P, Marton TF, Logan DW, et al. (December 2007). "Identification of protein pheromones that promote aggressive behaviour". Nature 450 (7171): 899–902. PMID 18064011. doi:10.1038/nature05997.