Axiomas de Hilbert

Os axiomas de Hilbert son un conxunto de 20 (orixinalmente 21) hipóteses propostas por David Hilbert en 1899 como o fundamento para un tratamento moderno da xeometría euclidiana. Outras axiomatizacións modernas ben coñecidas da xeometría euclídea son as debidas a Alfred Tarski e a George Birkhoff.

Os axiomas

editar

O sistema axiomático de Hilbert componse de nove nocións primitivas:

Tres termos primitivos:

e seis relacións primitivas:

  • Orde, unha relación ternaria entre puntos;
  • Pertenza, tres relacións binarias, unha delas entre puntos e rectas, outra entre puntos e planos, e outra entre rectas e planos;
  • Congruencia, dúas relacións binarias, unha entre segmentos e outra entre ángulos, denotadas por  

Nótese que os segmentos e os ángulos (así como tamén os triángulos) non son nocións primitivas, senón que se definen en termos de puntos e rectas utilizando as relacións de orde e pertenza. Todos os puntos, rectas e planos nos subsecuentes axiomas son distintos agás que se indique o contrario.

I. Combinación

editar
  1. Dous puntos distintos   e   determinan unha única recta  . Denótase   ou  . No canto de "determinan", pode dicirse: "  está en  ", "  é un punto de  ", "  pasa por   e  ", "  une   con  " etc. Se   está en   e ao mesmo tempo noutra recta  , dise tamén "as rectas   e   teñen o punto   en común".
  2. Dous puntos calquera dunha recta determínana por completo; é dicir, se   e  , onde en xeral   entón tamén se verifica que  
  3. Tres puntos  ,   e   non situados nunha mesma recta determinan un plano  . Denótase   , e dise " ,   e   xacen en  " etc.
  4. Tres puntos calquera  ,   e   do plano   non situados nunha mesma recta determinan por completo  .
  5. Se dous puntos   e   da recta   xacen no plano  , entón todo punto de   xace en  . En tal caso dise "a recta   xace no plano  " etc.
  6. Se dous planos   e   teñen un punto   en común, entón teñen polo menos outro punto   en común.
  7. En cada recta hai polo menos dous puntos; en cada plano hai polo menos tres puntos non situados na mesma recta; e existen polo menos catro puntos non situados nun mesmo plano.

II. Orde

editar
  1. Se un punto   está entre os puntos   e  , tamén está entón entre   e  , e existe unha recta que contén os tres.
  2. Se   e   son dous puntos dunha recta, existe polo menos outro punto   entre   e  , e polo menos un punto   de tal maneira que   está entre   e  .
  3. Dados tres puntos nunha recta, só un deles está entre os outros dous.

Dada unha parella de puntos   e  , pode falarse entón do segmento  . Os puntos do segmento   son todos aqueles que están entre   e  . Estes dous son os extremos do segmento.

  1. Axioma de Pasch: Sexan  ,   e   tres puntos non situados na mesma recta e sexa   unha recta contida no plano  , que non pasa por ningún dos tres puntos mencionados. Entón, se   pasa por algún punto do segmento  , entón pasa tamén por algún punto, ou ben do segmento   ou ben do segmento  .

Pode probarse entón que dadas unha recta   e un punto   nela, pode dividirse a recta en dúas semirectas, disxuntas entre si, que emanan de  , tales que a súa unión constitúe toda a recta agás  . Do mesmo xeito, dados un plano   e unha recta   nel, poden distinguirse nel dúas partes disxuntas, os semiplanos de   respecto de  , onde de novo a súa unión constitúe todo o plano agás  .

III. Paralelas

editar
  1. Nun plano   pode atoparse unha única recta   que pase por un punto dado  , que non pertenza a unha recta dada  , de forma que   e   non teñan ningún punto en común. Está recta chámase a paralela a   que pasa por  .

IV. Congruencia

editar

Defínese un ángulo como unha parella de semirectas   que xacen nun plano   que parten do mesmo punto  . Demóstrase que pode dividirse entón o plano en dúas rexións: o interior e o exterior de  , onde   e   son os lados do ángulo e   o seu vértice. O segmento entre dous puntos calquera do interior está contido por completo nesa rexión. Isto non se cumpre para unha parella de puntos calquera no exterior.

Un triángulo queda definido por tres segmentos da forma  ,   e  . Eses segmentos son os lados do triángulo, e os tres puntos  ,   e   son os seus vértices. O triángulo divide o plano definido polos seus tres vértices en interior e exterior, coas mesmas propiedades que no caso dos ángulos. Ao ángulo definido polas dúas semirrectas que saen de   e que pasan por   e   respectivamente, denótase por   e o seu interior contén todos os puntos do interior do triángulo  .

  1. Se   e   son dous puntos da recta  , e   é un punto sobre a recta   (sexa esta igual a ou non), tense que, dun lado calquera de  na recta  , existe un único   tal que o segmento   é congruente co segmento  , e denotámolo por   Todo segmento é congruente consigo mesmo.
  2. Se un segmento   é congruente co segmento   e tamén co segmento   entón estes dous últimos son congruentes entre si (a congruencia entre segmentos é transitiva).
  3. Sexan   e   dous segmentos da mesma recta sen puntos en común agás  , e sexan ademais   e   dous segmentos da recta   (sexa esta igual ou non a  ) sen máis puntos en común que  . Entón, se   e  , tense que  .
  4. Sexa un ángulo   no plano   e sexa unha recta   no plano  . Supóñase que no plano   se escolle un dos lados respecto de  . Sexa unha semirecta  de   que parte dun punto   desa recta. Entón, no plano   existe unha única semirecta   que parte de   de forma que   é congruente con  , e de forma que todos os puntos do interior de   están no lado escollido de . Denótase por  . Todo ángulo é congruente consigo mesmo.
  5. Se o ángulo   é congruente co ángulo   e co ángulo  , entón estes dous son congruentes entre si.
  6. Se dados dous triángulos   e   se ten  ,  ,  , entón tense tamén que   e  .

V. Continuidade

editar
  1. Axioma de Arquímedes. Sexa   un punto calquera dunha recta, situado entre os puntos arbitrarios   e   da mesma. Tómense os puntos  ,  ,... de tal maneira que   estea entre e   e  ,  estea entre   e  ,etc. Supóñase ademais que os segmentos   ,   son todos congruentes entre si. Entón, nesta serie existe sempre un certo   tal que   está entre   e  .

Axioma de completitude

editar

Ao sistema de puntos, rectas e planos, non poden engadirselle outros elementos de maneira que o sistema resultante forme unha xeometría nova, obedecendo todos os axiomas dos cinco grupos. Noutras palabras, os elementos da xeometría forman un sistema que non é susceptible de extensión, tomando os cinco grupos de axiomas como válidos.

Axioma 21

editar

Hilbert introduciu un axioma máis que reza:

II.4. Teorema de Pasch. Poden escollerse catro puntos calquera  ,  ,   e   dunha recta de forma que   estea entre   e   e entre   e  , e que   estea entre   e   e entre  e  .[1] Esta proposición cualificada como teorema foi considerada como axioma na primeira edición, pero E.H Moore en[2] Transactions of the American Mathematical Society (1902) deduciunha como consecuencia dos axiomas de combinación e orde establecidos. R. L. Moore no 1902 demostrou que este axioma é redundante.
  1. Fundamentos de la geometría, David hilbert, tradución á 7.ª edición alemá. Páx. 8
  2. Moore, Eliakim Hastings (xaneiro de 1902). "On the Projective Axioms of Geometry" (en inglés). 

Véxase tamén

editar

Bibliografía

editar